M. M. Musayev

423 

 

114.  Ayakçı  is.  ayaqçı  0.  Ayak  işlerinde  kullanılan  kimse//kağızpaylayan,  kuryer;  0. 

Gezici  satıcı,  çerçi//qapı-qapı  gәzib  mal  satan  adam,  çәrçi;  0.1.1.  Bir  iş  süresince  tutulan 

hizmetçi; 0.2.2. (qәd.) Keçmişdә; qәdәh gәzdirәn, şәrab paylayan; saqi. 

115.  Ayakkabı  is.  Ayaqqabı  0.  Özellikle  sokakta  ayağı  korumak  için  giyilen  ve  altı 

köseli,  lastik  gibi  dayanıklı  maddelerden  yapılan  ayak  giyeceği,  pabuç.  □  Ayakkabı 

vurmak//ayaqqabı  ayağını  vurmaq  (ayakkabı)  ayağı  zedelemek,  ayağı  rahatsız  etmek;  ◊ 

Ayaqqabılarını  çevirmek.  Söz  konusu  deyimin  Türkiye  Türkeçesinde  hem  müstakim  hem  de 

mecazi  olmakla  aşağıdaki  anlam  alanları  bulunmaktadır:  0.1.1.1.  Konuk  ayakkabılarını  gidiş 

yönüne  doğru  düzgün  biçimde  sıralamak;  0.1.1.2.  mec.  Bazı  davranışlarla  konuğu  gitmeye 

zorlamak. 

116.  Ayaklamak(-i)  ayaqlamaq  0.3.1.  Ayakla  ölçmek;  0.3.2.1.  Tapdamaq,  taptayıb 

әzmәk,  ayaqları  altında  әzmәk,  ayağı  ilә  mәhv  etmәk,  xarab  etmәk.  Әkimi  ayaqlamaq.  0.3.2.2. 

Gәzmәk,  dolaşmaq.  Bütün  şәhәri  ayaqladım.  0.3.2.3.  mec.  Saymamaq,  tapdalamaq,  pozmaq. 

0.3.2.4. Sıxmaq, tәzyiq altına almaq, mәnәvi әzab vermәk. 

117.  Ayaklanma  is.  Ayaqlanma  0.  Ayaqlanmaq  işi//  “Ayaqlanmaq”dan.  f.  is.;  0.1.1. 

Birçok kimsenin cebir ve şiddet kullanarak devlet güçlerine karşı gelmesi, baş kaldırma//üsyan. 

118. Ayaklanmak (nsz; edil.) ayaqlanmaq 0. Ayağa kalkıp gitmeğe davranmak//ayağa 

qalxmaq,  yerimәk;  0.  mec.  Cebir  ve  şiddet  kullanarak  devlet  güçlerine  karşı  gelmek,  baş 

kaldırmak, isyan etmek// birisinin üzәrinә hücum etmәk, qalxışmaq, tәcavüzә başlamaq, 0.1.1.1. 

(çocuk için) Yürümeye başlamak; 0.1.1.2. (hasta için) Yürüyebilir buruma gelmek; 0.1.1.3. mec. 

Uyanmak,  uyanıp  kalkmak;  0.1.2.  Tapdalamaq,  tapdalanıb  әzilmәk,  mәhv  edilmәk,  xarab 

edilmәk. 

119.  Ayaklık  is.  Ayaqlıq  0.  Ayakçak//pillәkәn,  nәrdivan;  0.1.1.1.  Ayakla  işletilen 

makinelerde ayağın bastığı yer, pedal; 0.1.1.2. Ayaq basacak yer; 0.1.1.3. Taban//zәmin; 0.1.2.1. 

Dikinә duran veya qoyulan şeylәrin dayanacağı. Nәrdivәnin ayaqlığı. Heykәlin ayaqlığı. 

120. Ayaküstü zf. ve is. Ayaqüstü 0. Oturmadan, ayakta durarak; kısa sürede//tәlәsik, 

oturmadan, ötәri, ayaq üstündә; 0.1.1. Hazır yemәk, festfut; 0.1.2. Mәclisdә, qonaqlıqda vә s. dә 

ayaqüstülük edәn adam. 

121.  Aybaşı  is.  Aybaşı  0.  (kadının)  ayda  bir  döl  yatağından  kan  gelmek,  adet 

görmek//hәddi-buluğa  çatmış  qızlarda,  hәmçinin  qadınlarda  vaxtaşırı  (hәr  ay)  uşaqlıqdan  qan 

ifrazı; adәt, heyz; 0.1.1. Ayın ilk günü, ay dönümü//ayın başında; 0.1.2. Ürәkkeçmә//bayılma. 

---

424 

 

122. Aydın s. ve is. Aydın 0. Işık olan, ışıklı, aydınlık//işıqlı, aylı, mehtab; 0. Kolayca 

anlaşılacak kadar açık (söz veya  yazı), vazıh//  yaxşı başa düşülәn, seçilәn, qavranılan, eşidilәn, 

görünәn;  0.1.1.  Kültürlü,  okumuş,  görgülü,  ileri  düşünceli  (kimse)  münevver//ziyalı;  0.1.2.1. 

İşıqlı, nurlu, ilıqsaçan; 0.1.2.2. Buludsuz, açıq, tәmiz. □  Aydın olmaq – aydınlaşmaq, açılmaq, 

buluddan,  çәndәn  tәmizlәnmәk;  0.1.2.3.  Heç  bir  şübhә  doğurmayan,  aşkar,  açıq,  bәlli,  mәlum, 

şübhәsiz. 

123. Aydınlanma is. Aydınlanma 0. Aydınlanmak işi//“Aydınlanmak”dan f. is; 0.1.1.1. 

mec.  Bir  sorun  üzerine  gereği  kadar  bilgi  edinme,  tenevvür;  0.1.1.2.  fiz.  Bir  yüzeyin,  karşısına 

konulan eşit ışık kaynaklarının sayısı ile orantılı olarak aydınlık görünmesi.  

124.  Aydınlatmak  (nsz.)  aydınlanmaq//  aydınlaşmaq;  0.  Aydınlık  olmak//aydınlıq 

olmaq, açılmaq, buluddan vә s. dәn tәmizlәnmәk; 0.1.1. mec. Bir sorun üzerine gereği kadar bilgi 

edinmek, tenevvür etmek. 

125. Aydınlatma is. Aydınlatma 0. Aydınlatmak işi//“Aydınlatmaq”dan f. is. 0.1.1. tiy. 

Sahnelerin işıqlandırılması işi.  

126.  Aydınlatmaq  (-i)  aydınlatmaq  0.  Karanlığı  giderip  görünür  duruma  getirmek// 

işıqlandırmaq, nurlandırmaq; 0.1.1. Bir sorun üzerine bilgi vermek.  

127. Aydınlık is. ve s. aydınlıq 0. Bir yeri aydınlatan güç, ışık, ay ışığı, mehtap//açıq vә 

işıqlı hava; 0.1.1.1. Işık alan; 0.1.1.2. mec. Kolay anlaşılacak derecede açık olan, vazıh; 0.1.1.3. 

Kötülükten  uzak,  temiz,  saf.  Aydınlık  bir  yüz;  0.1.1.4.  Bir  yapının  ortasına  gelen  oda  ve  öbür 

bölümlerin  ışık  alması  için,  damın  ortasından  zemine  kadar  açılan  boşluk;  0.1.2.1.  İşıq,  nur; 

0.1.2.2. İşıqlı yer; 0.1.2.3. mec. Xoştbәxtlik mәnasında □ Aydınlıq içindә olmaq – xoştbәxt vә 

rahat hәyat keçirmәk. 

128. Ayık s. ve zf. Ayıq 0. Sarhoşluğu veya baygınlığı geçmiş olan//bayğınlığı, mәstliyi 

keçmiş, ağlı başında; 0.1.1.1. Sarhoşluğu geçmiş bir biçimde; 0.1.2.1. Yuxuda olmayan, oyanıq, 

sәrvaxt; 0.1.2.2. mәc. Sayıq, gözüaçıq, ağlı başında, özünü aldatmayan, ehtiyatlı//uyanık. 

129.  Ayılmak  (nsz.)  ayılmaq  0.  Sarhoşluk,  baygınlık  gibi  bir  durumdan  kurtulmak, 

kendine  gelmek//bayğınlığı,  sәrxoştluğu  keçmәk,  özünә  gәlmәk;  huşa  gәlmәk,  gözlәrini  açmaq; 

0.  mec.  Aklı  başına  gelip  gerçeği  görmek//gözü  açılmak,  fәaliyyәtә  gәlmәk,  hәrәkәtә  gәlmәk, 

qәflәt  yuxusundfan ayılmaq, canlanmaq; 0.1.1.1. Birini kendinden geçercesine sevmek; 0.1.1.2. 

Aşırı ölçüde sinir bunalımları geçirmek; 0.1.2. Yuxudan oyanmaq, yuxudan durmaq. 

---