M maxsudova muloqot psixologiyasi o'quv qo'llanma toshkent «turon-iqbol» 2006

to'la egallaydi. Bola kattalaming ko'rsatmasiga binoan hatti-harakatlarini
to'g'ri yo'naltirishga o'rganadi. U kattalaming o'zaro muloqotini diqqat
bilan tinglaydi, tushunishga harakat qiladi. Bu davrda bolalar ertak,
hikoya, she’rlami eshitishni juda yaxshi ko'radi. Bu — bolaning tashqi
olamni bilishiga katta ta’sir ko'rsatadi. 1,5 yoshli bolalar 30—40 so'zdan
100 gacha bo'lgan so'zlam i egallaydi, xalos. 2 yoshdan so'ng bolalar
kattalarga juda ko'p savollar bilan murojaat qiladilar. «Bu nima?»,
«Nimaga bunaqa?» kabi savollar bolaning nutqi o'sayotganidan dalolat
beradi. 2 yoshning oxirigacha bola 300 ta so'zni o'rganadi. 3 yoshning
oxiriga borib, 500 dan —1500 gacha so'zni bilib oladi. Lekin bu
yoshdagi ayrim bolalar nutqi avtonom bo'ladi, ular nonni «nanna»,
suvni «umma» kabi iboralar bilan ataydi. Asta-sekin kattalar bolalar
bilan to'g'ri muloqotda bo'lsalar, bu avtonom nutq yo'qolib boradi,
ya’ni bola har bir narsani o'z nomi bilan ayta boshlaydi. Bolaning
bitta aytgan so'zi uning aytmoqchi bo'lgan gapini ifodalab beradi.
Masalan, «oyi» desa oyisi bolaga non berishi yoki suv olib berishi
mumkin. Shu bilan bolaning ehtiyoji qondiriladi. Bolani muloqotga
o'rgatish uning ruhiy jarayonlari rivojlanishiga ham ijobiy ta’sir etadi.
Bu davrda bolalar nimani xohlasa o'sha zahoti muhayyo bo'lishi kerak.
Lekin buni asta-sekin tarbiyalash orqali yo'qotish mumkin, ya’ni
sabrli bo'lishni bolaga yoshlikdan o'rgatish lozim.
3 yoshli bolalarda birinchi «inqiroz» davri boshlanadi. Bu davrda
bolalarda «hamma ishni o'zim qilam an», «men o'zim » degan
tushunchalar shakllanadi. Ular qaysar, injiq bo'lib qoladilar. Ota-onalar
bu yoshdagi bolalarga tarbiya berishda e ’tiborliroq bo'lishlari lozim.