M. T. Do’stova B. X. Xo`janiyozova

8.
 
Xotima: bir qadam oldin 
Insoniyatni katta qismi shaharlarda yashaydilar. Katta shahar fuqarolari 
kamdan-kam fikrlaydilarki, ularni qulay yashashlari tabiatni juda katta 
resurslarini foydalanish hisobidan yuz berishini. Hisob kitoblarga ko’ra 
har bir o’rtacha statistik AQSh sokinini ta’minotini qondirish uchun 25 
akr (1 akr
≈
4046.86 m
2
) maydondan olingan resurslarga to’g’ri keladi. 
Shu vaqtni o’zida planetamizning har bir sokiniga o’rtacha 4.5 akr 
maydon to’g’ri keladi. Bita odamni hayotini ta’minlovchi maydon 
“ekologik iz” deb nomlanadi. Planetamizni har bir sokiniga o’ziga yarasha 
“ekologik izi” muvofiq keladi. Ana shu “ekologik iz” kattaligi har bir 
odamni bio xilma-xillikni saqlab qolishdagi javobgarlik darajasi 
hisoblanadi. Har kim 
www.lead.org/leadnet/footprint
saytiga kirib o’zini 
“ekologik izi”ni kattaligini aniqlashi mumkin. Harakat qilishimiz kerakki 
bizni izimiz tarixoldi hayvonlari “iziga” o’xshamasin.
Biz bio xilma-xillikni saqlashda nima ishlarni qilishimiz mumkin? Brinchi 
qadam shu fandan ma’ro’zani eshitishimiz va anglashimiz hisoblanadi. 
Bundan so’ng ikkinchi, uchunchi va hokazo qadamlarni qo’yish lozim. 

---

235 
Buning uchun bio xilma-xillikni saqlab qolish haqida ko’proq o’qing, 
savol qo’yin, mulohaza yuriting, zooparklarga, batanik bog’larga, tabiatga 
chiqing nazar tashlang ro’y berayotgan tabiiy jarayonlarga analiz qiling, 
seminarlar uyushtiring va hoqazolar. Har bir kishi ”Turg’un hayot tarzi” 
fikrini asosiy mazmunini o’zi uchun anglashi va unga rioya qilishi hayotiy 
zaruriy shart deb tushunish o’ta muhim hisoblanadi bio xilma-xillikni 
saqlashda.

---

236 
Mundarija
1.
Kirish ……… ………………………………………………………5 
2.
I-BOB. 1.Bioxilma-xillik tushunchasi. Bioxilma-xillikni o’rganish 
bo’yicha dasturlar……………………………………………….…7 
3.
Bio xilma-xillikni biologik asosi. Bio xilma-xillik darajasi va 
strukturasi……………………………………………………… …12 
4.
II-BOB Biologik xilma-xilikni kichik darajalaridagi xilma-xillik. 
Genetik 
xilma-xillik.Populyatsiya 
xilma-xilligi. 
Tur 
xilma 
xilligi…...………………………..17 
5.
Tur xilma-xilligi: hayot ko’rinishlarni to’plami…………………..19 
6.
2. O’simliklarni Yer yuzi bo’ylab bio xilma-xilligi va ularni 
tabiatdagi ahamiyati………………………………………………..26 
7.
3. Hayvonlarni Yer yuzi bo’ylab bio xilma-xilligi va ularni 
tabiatdagi ahamiyati………………………………………………29 
8.
III-BOB Bio xilma-xillikning yuqori darjalaridagi xilma-xillik
1.
Landshaftlar xilma-xilligi…………………………………...…33 
9. 2. 
Biogeotsenoz
strukturasi va ularning xilma-xilligi………….....36 
10.
Ekosistema va Ekalogik xilma-xillik.............................................40 
11.
IV-BOB Bio xilma-xillikni eng yuqori darajalaridagi xilma-xillik. 
4.
Biom. Ekologik nisha. Tabiat zonalari………..………………47 
12.
2. Biogeografik xilma-xillik………………….…………………..53 
13. IV-BOB 1. Bio xilma-xillikning o’tmishdagi holati. O’tmishning 
flora va faunasi……………………………………………………...118 
14. 2. Bio xilma-xillikni o’lchash va o’rganish usullari……….…124 
15. V BOB. Bioxilma-xillikga ta’sir ko’rsatuvchi omillar. 
1. Iqlimning roli ………………………………………………..129 
16.
2. Cheklovchi omillar va bio xilma-xillik………………...…….133
17.
Bio xilma-xillikni issiq nuqtalari va Yashirin bio xilma-xillik…….134 
18.
VI-bob Bioxilma-xillikni xilma-xil ko’rinishlari. 
1.
Ekosistemadagi taqsimot: stratifikasiayli va zonallik…………..….135 
19.
2. Arktik landshaft …………………………………………………136 
20.
3. O’rmonlardagi bio xilma-xillik…………………………..…….138 
21.
VII-BOB 1.
O’zbekiston geografik tuzilishi, flora va fauna 
tarkibi……………………………………………………………….155 
22.
2. O’zbekistonda bioxilma-xillikni saqlash bo’yicha qilingan 
ishlar………………………………………………………………..157 

---

237 
23.
VIII-BOB Bio xilma-xillikni inson hayotidagi ahamiyati, 
Uyushma, Halokatlar.Yerdagi hayotni asosini hosil qiladi. 
Amalaiy ahamiyati………………………………...…………166 
24.
Estetik ahamiyati………………………………….…………167 
25.
Uyushmalarda 
va 
ularning 
xilma-xilligida 
buzilishlar. 
Halokatlar…………………………………………………….168 
26.
IX BOB Bio xilma-xillik resurslari bebaho. Bio xilma-xillikni 
qisqarish sabalari. 
1.Tabiiy resurslardan haddan tashqari foydalanish……………...173 
27.
2. Mono kulturali qishloq xo’jaligi………………………….177 
28.
3. Regional masshtabda planlashtirish………………………178 
29.
4. Biokontsentratsiyalanish ……………………….…………179 
30.
Hamma joyli turlar ekosistemalarni buzishadi……………….180 
31.
Tabiiy yashash joylarin buzilishi……………………………..181 
32.
X-BOB INSONNING KELAJAGI.ATROH-MUHIT HOLATI
1.Inson faoliyati shubha ostida……………………...………..182 
33.
2. Atrof muhitni ifloslanishi…………………………..……..185 
34.
Orol dengizi muammasi………………………………..…….190 
35.
O’simliklarni halok bo’lishi. Kislotali yomg’irlar………..….192 
36.
XI BOB Bio xilma-xillikni saqlash: qanday bunga erishish 
mumkin. Ilmiy tadqiqot dasturlari…………………………...194 
37.
Ilmiy ma’rifiy talim dasturlari………………………………..195 
38.
Kam uchraydigan turlarni himoyalash……………………….196 
39.
Xalqaro qizil kitob – xaf xatar ogohi………………………...197 
40.
Maxsus tabiiy qo’riqxonalar territoriyalarini (MTQT) to’ri....198 
41.
MTQT larni to’rini rivojlanishi MTQTlarni aniqlash kriteriyalari 
……………………………………………………………….209 
42.
Biotexnik tadbirlar……………………………………………211 
43.
Biotoplarni himoyalash, ularni tiklash……………………….212 
44.
Tabiiy resurslardan turg’un foydalanish……………………..212 
45.
XII-BOB bioxilma-xillikni kamayishi oldini olish amaliy 
yechimi. Amaliy muammolarni yechishda berilganlar bazasi va 
geoinformatsion sistemalarni (GIS) yaratish va foydalanish.GIS 
haqida 
ma’lumot……………………………………………………..213 
46.
Bio xilm-xillik monitoringi…………………………………..217 
47.
Yerdagi kuzatishlarni global sistemasi (GTOS)……………..218 
48.
Bio xilma-xillikni saqlash darajasi…………………………..219 
49.
Konventsiyani ahmiyati……………………………………...220 
50.
Regional darajada…………………………………………….221 
51.
Yevropa uchun global strategiya…………………………….222 
52.
Xotima: bir qadam oldin……………………………………..223 

---

238 

---

239 

---

240