M. T. Do’stova B. X. Xo`janiyozova

1.
 
GIS haqida ma’lumot
. 
GIS (geographic Information Systems)-bu geografik axborot tizimi 
bo’lib, unung yordamida atrofimizdagi obyektlar xaritalar ko’rinishiga 
keltirib tasvirlanadi, ko’plab omillar va parametrlar bo’yicha tahlil qilinadi 
va bu ma’lumotlar asosida turli sohalar uchun pragnozlar tayyorlanadi. 
GIS texnologiyalarini jabhalarda, xususan, neft va gaz sanoatida, yer 
kadastri, muhandislik kommunikatsiyalari, ekologiya, qishloq xo’jaligi va 
boshqa tarmoqlarda samarali qo’llash mumkin. 
GIS ning paydo bo’lishi. 
Umumiy maqsadlar uchun instrumental geo 
information tizimlarni yaratishda, texnologik va kontseptual bir qator 
muammolar rivojlanish jamoasi oldida darhol paydo bo’ladi. Ufa shahrida 
ishlab chiqilgan mahalliy shahar “InGeo” GISning misolidan foydalanib, 
ushbu muammolarni va ularning yechimlarini muntazam ravishda ko’rib 
chiqildi. GISni ishlatish bu muammoni hal qilish imkonini beradi, chunki 

---

225 
kompyuterda topshiriq berish istalgan vaqtda har qanday topoplanni nafaqat 
toza shaklda blotlarsiz chop etish-ga imkon beradi,balki uni rangli qilish 
mumkin. 
Hayvonlar va o’simliklar turlari, muhim biotoplar, ekosistemalar va 
landshaftlar haqida berilganlarni analizi va umumlashtirish maqsadida 
informatsion sistemalar yaratiladi, qaysiiki aniq va zudlikda bio xilma-
xillikni saqlash muammolarini yechish mumkin. GIS lardan foydalanish juda 
ham effektli hisoblanadi, chunki bundoy sistemalar ma’lum kriteriyalar 
asosida ekasistema holatini aniq baholashi mumkin. Har bir bizni 
faoliyatimizni qanchalik asosli ekanligi to’g’risida, o’sha joyni ekologik 
holatini hisobga olgan holda, bundan tashqari tabiiy resurslardan oqilona 
foydalanish bo’yicha ko’rsatmalar ishlab chiqishda qulay imkoniyat yaratadi. 
Berilganlar bazasini tez-tez yangilash ham katta imkoniyatlarni yaratadi. 
Misol uchun Gis Master dasturi bir vaqtni o’zida qidirish va ob’ektlarni 
tanlash bo’yicha joy xaritalarini yoki ularni ma’lum bir qismini chop qilishi 
mumkin, ularni redaktirirlash mumkin, har xil ko’rinishdagi grafik 
informatsiyalarni kiritish mumkin qulay ko’rinishda va masshtabda. 
GIS dasturlari borki proektlashtirayotgan MTQTlarni hududlari haqida 
ma’lumotlarni operativ boshqarish imkoniyatiga ega har xil berilganlar 
bazasidan foydalangan holda. Ko’pincha shunday GIS dasturlarini 
ishlatiladiki, qaysiki statistik berilganlarni tayorlash, tematik xaritalarni 
yaratish, berilganlarni fazo-vaqt o’lchovida analiz qilish, ekologik 
modellashtirish 
hamda 
bio 
xilma-xillikni 
monitoringni 
o’tkazish 
imkoniyatlariga ega. Ko’pincha suv turlarini tarqalishini ma’lum suv 
qatlamidagi o’rtacha yillik temperaturasi asosida aniqlashadi. Grelandiya va 
Islandiya orasidagi dengiz tup qatlamidagi temperatura o’zgarishlarini 
akslantiruvchi xarita - 1.2
0
C (chunqur izoterm chiziqlar) dan to + 7.3
0
C 
(qizil chiziqlar) gacha temperatura gradintini akslantiradi. Bunday 

---

226 
informatsiya suv sho’rligi haqidagi berilganlari bilan birgalikda suv tubi 
turlarini tarqalishini taqsimlanishi, xilma-xilligi va migratsiyasini analiz 
qilishga yaxshigina asos bo’la oladi.
Bundan tashqari ekologik informatsion sistemalar (EIS) mavjud, bular 
GISlarga nisbatan aniqligi pastar bo’lishligiga qaramasdan boshqa ko’pgina 
tomonlari bo’yicha qulayliklarga ega: resurslardan foydalanishni arzonligi, 
foydalanishi bo’yicha oddiy va hokazo qulayliklarga ega.