M. T. Do’stova B. X. Xo`janiyozova
Yüklə 4,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bo’riyev S. B. biologiya kafedrasi professori biologiya fanlari doktori
| 2 O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI M. T. Do’stova. B.X.Xo`janiyozova Bio xilma-xillikning biologik asosi Buxoro 2020 3 Bio xilma-xillik_____________ Buxoro:________, 2020 -------- bet Taqrizchilar Bo’riyev S. B. biologiya kafedrasi professori biologiya fanlari doktori Mazkur darslik 5140100 “Biоlоgiya” ta’lim yo’nalishida biologiya talabalari uchun mo’ljallangan bo’lib, bunda bio xilma-xillikning biologik asoslari, malekula darajasidagi xilma-xillikdan boshlab toki biosfera darajasidagi xilma-xillikgacha, barcha xilma-xillikni nimadan tashkil topganligi, tarkibi, bugungi kundagш holati, bioxilma-xillikni qisqarishiga sabablar, uni asrab avaylashdagi chora tadbirlar berib borilgan. Mavzu bayon etilishida yangi ma’lumotlar berib boriladi. 4 Kirish Bio xilma-xillik - bu Yerdagi turli tuman hayotning xilma-xilligidir. Bioxilma-xillik deganda ko’z oldimizga o’simliklar, hayvonlar va mikroorganizmlarning boy xilma-xil turfa olami keladi. Hozirgi kunda biz ko’rayotgan bioxilma-xillik Yerdagi tashqi va ichki tabiiy jarayonlar natijasida yuz million yillar davomida kechgan murakkab evolyutsiya jarayonining natijasi va hosilasidir. Bioxilma xillik mamlakatimizda xalqning iqtisodiy, estetik, sog’liqni saqlashga oid va madaniy faravonliginining muhim manbai hisoblanadi. Bugungi kunda yer yuzidagi hayvon va o’simliklarning 40 foizi yo’q bo’lib ketish arafasida turibdi. Agar vaziyat shu darajada saqlanib qoladigan yoki tezlashadigan bo’lsa, u holda yaqin o’n yillikda ko’plab hayvon va o’simliklar yo’q bo’lib ketishi aniq. Bu muammo ustida yer yuzida istiqomat qilib kelayotgan har bir inson o’ylab ko’rishi kerak. Biz tabiatni faqat bir bo’lagimiz, bizni borligimiz bu yaqin vaqt ichida yer planetasidagi millon tirik jonzod turlari bilan “umimiy til” topishimizga bog’liq. Bugungi kunda tirik organizmlar va o’simliklar dunyosini yoqolib ketishidan saqlab qolish eng dolzarb masala hisoblanadi. Chunki ona yerimizda bioxilma-xillik yo’qolar ekan global ekologik muammolar paydo bo’lishi shubhasiz. Bu kitobda biz siz bilan birgalikda bio xilma-xillikni asosini o’rganishga harakat qilamiz. Bunda biz asosan bio xilma-xillikni tushunchasi nimadan iborat, nima uchun bio xilma-xillikni o’rganishga bunchalik e’tibor beriladi, bizni hayotimizda bioxilma-xillik qanday rol o’ynaydi, bio xilma-xillik qanday o’zgarish mumkin, unga nima yoki kim xaf tug’diradi va kamayib borayotgan bio xilma-xillikni saqalash uchun nima ishlarni bajarish mumkin shular haqida kengroq bilib olamiz. So’nggi 5 yillarda tabiatda antropogen (shuningdek, texnogen) ta'sirning zo’rayganligi, ekologik o’zgarishlarning sodir bo’layotgani hamda o’rmonlar (ayniqsa, nam tropik o’rmonlar) egallagan hududlarning o’rmonlarning kesilishi natijasida qisqarishi natijasida bioxilma-xillikka putur yetdi, ko’plab o’simlik va hayvonot turlari butunlay yo’qoldi yoki ularning soni keskin kamaydi. Ammo butun dunyoda bioxilma xillik kamayib borayotgani, chunonchi noyob genlar, turlar va ekologik tizimlar yo’q bo’lib ketayotgani mamlakatimizga ham tahdid solmoqda. Buning sababi bitta-inson. Inson o’zi yashab turgan muhitni o’zgartirib, tabiatdagi ekotizmni izdan chiqardi. Aytib o’tish lozimki, O’zbekistondagi flora va fauna tarkibi, ya’ni bioxilma-xilligi 27 000 o’simlik va hayvon turlari dunyosidan tarkib topgan. O’zbekiston faunasi ya’ni hayvonlar olami o’z ichiga 97 tur sutemizuvchilarni, 424 tur qushlarni, 58 tur hasharotlarni, 83 tur baliqlarni oladi. O’zbekiston florasi, o’simliklar olami esa 41000 dan ortiq o’simliklarni o’z ichiga oladi. Ammo ularning ko’pchiligi hozirgi kunda yo’qolish arafasida turibdi. 6 Yüklə 4,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|