M. T. Do’stova B. X. Xo`janiyozova
Yüklə 4,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
II-BOB Biologik xilma-xilikni kichik darajalaridagi xilma-xillik. Genetik xilma-xillik. Populyatsiya xilma-xilligi . Tur xilma-xilligi. Genetika yunoncha geneticos so’zidan olingan bo’lib tug’ilish, kelib chiqish degan ma’noni bildiradi. Genetika tirik organizmlarning irsiyati va o’zgaruvchanligi to’g’risidagi fan bo’lib biologiyani alohida shaxobchasi sanaladi. Genetika evalutsion ta’limot bilan uzviy aloqador. Charliz Darvinning tabiricha genetik o’zgaruvchanlik tufayli organizmdagi yangi belgi va sifatlar vujudga kelsa, irsiyat ularni bo’g’inlarda mustahkamlaydi, tabiiy tanlanish esa malum sharoitga moslanishni vujudga keltiradi. Natijada foydali o’zgaruvchanlikka ega organizmlar yashab, zararli o’zgaruvchanlikka ega organizmlar esa yashash uchun kurashda nobud bo’ladilar. Bu esa bioxilma-xillikka o’z ta’sirini ko’rsatadi. Genetik xilma xillik - Yer sayyorasidagi tarqalgan organizmlarning genetik axborot hajmini o’z ichiga oladi. Har qanday tur individlari o’ziga xos genlar to’plamiga ega, bu holatni individual tabiat xarakterlaydi, misol uchun odam umumiy tuzilish bir xil, yuz tuzilishlari har xil deyarli takrorlanmas. Genetik xilma-xillik uzluksiz evolyutsion jarayon asosidir: o’zgaruvchan muhitda bir xil organizmlar ko’proq moslasha olib ko’p avlod qoldiradi, moslasha olmagan individlarni esa tabiiy tanlanish ularni saralamaydi va kam nasl qoldiradi. Atrof muhit o’zgaruvchanligi genetik xilma-xillikni keltirib chiqaradi. Yerdagi tirik organizmlarning genetik 18 ma’lumotlarini va bir organizm ichidagi gen xilma-xilligini ifodalaydi. Tabiiy va inson tomonidan yaratilgan madaniy flora va fauna ko’rinishlarida genetik xilma-xillikni ko’rishimiz mumkin. Genetik xilma-xillik har bir organizmga reproduktiv xususiyatlarini saqlashda, yashovchanligini oshishida, kasalliklarga chidamliligida va o’zgargan muhit sharoitlarida unga moslashishda zarurdir. XII asrlardan beri odamlar hayvonlar va o’simliklarni kuzatib o’ziga foydali turlarni ko’paytirib kelayapti. Hozirgin kunda bu yo’nalish bir ko’rinishi gen injenerligi bo’lib,bu yo’nalish shunchalik taraqqiy etganki barcha sanoat tarmoqlariga kirib borish bian, hattoki suniy ravishda organizm olish bo’yicha bir qancha ishlar amalga oshmoqda. Bunday usulni qo’llash natijasida tashqi ko’rinishi ancha o’zgargan hayvon va o’simliklar paydo bo’ldiki, bunday ko’rinish tabiiy tanlash natijasida mavjud emas edi. Bu xildagi turlar kasalikka chiqamli, hosildor, tez o’suvchi va hokazo xarakterga ega, ammo bunday yaratilagan organizmlar insonga qanday ta’sir qiladi bu ancha noma’lum. Shuni aniq aytish mumkinki aholi soni oshishi gen injenerli mahsulotiga bo’lgan talabni yanada oshiradi. GMO mahsulotlarining yaratilishi Bugungi kunda bir qator mamlakatlarda geni o’zgartirilgan oziq-ovqatlar ishlab chiqarish uchun hukumat nazorati ostida olingan. Xususan, 2000 yilda imzolangan xalqaro Kartaxan shartnomasi aynan butun jahonda bioxafsizlikni ta’minlashga qatratilgan. Unga ko’ra geni o’zgartirilgan mahsulotlarning zararsizligi tasdiqlangandan keyingina ularni ishlab chiqarishga tatbiq qilish ko’zga tutilgan.2008 yilga kelib bu shartnomaga a’zo bo’gan davlatlar soni 147 ta yetdi. |