M ü n d ə r I c a t

527 

 

                        

e

ei

n

i

ei

e

A

H

M

P







1

;               M

ei

>M

yva       

olduqda,         (7.23) 

 

burada,  M

ei

  –  limit  həddində  i  çirkləndirici  maddəsinin  atılmaları,  t;  

H

bl

  –  müəyyən  olunmuş  limit  həddində  1  t  i  çirkləndirici  maddəsinin 

atılmasına görə ödəmənin baza normativi, manat.    

Çirkləndirici maddələrin limitdən yüksək atılmasında ödəmə, P

ly

 (ma-

nat),  başqa  sözlə  faktiki  atılma  limit  atılmasından  çox  olarsa,  onda  ödəmə 

aşağıdakı formula ilə hesablanır:  

                       

e

l

n

i

sli

sl

A

H

M

P

2

1

5







                                  (7.24)  

 

burada,  M

sli

  –i  çirkləndirici  maddəsinin  limitdən  yüksək  atılması,  t;  

H

bi

 - 1 ton i çirkləndirici maddəsinin təyin olunmuş limit həddində atılması-

na görə ödəmənin baza normativi, manat.    

Atmosfer havasının çirkləndirilməsinə görə ümumi ödəmə: 

                                                                   

                          P = P

yvA

  +  P

e

  +  P

sl

                                  (7.25) 

formulu ilə təyin olunur. 

Misal.  Daimi  mənbədən  atmosferə  çirkləndirici  maddənin  atılmasına 

görə  ödəməni  hesablamaq  və  təbiəti  mühafizə  tədbirləri  tətbiq  etməklə, 

qənaət olunmuş vəsaitin miqdarını müəyyən etmək tələb olunur. 

İlkin  məlumatlar.  Müəssisəyə  tullantıların  limiti  müəyyən  olunub 

(cədvəl 7.8). Yol verilən atılma (YVA)  86 ton təşkil edir.       

 

Cədvəl 7.8  

 Çirkləndirici maddələrin atılmalarının həcmi və onlara görə ödəmə 

normativləri 

 

Çirkləndirici 

maddələr  

Atmosferə atılan çirkləndirici 

maddələrin həcmi, t/il 

1t atılmaya görə ödəmə 

normativi, manat  

YVA 

Limit 

Limitdən artıq 

YVA 

Limit və 

ondan artıq 

Qurğuşun sulfit  

1 

2 

1 

30,15 

150,75 

Sulfit anhidridi  

25 

55 

4 

1 

5 

Karbon oksid  

21 

46 

8 

0,015 

0,075 

Azot oksid 

8 

15 

9 

0,875 

4,375 

Karbohidrogenlər  

11 

47 

6 

0,3 

0,15 

Sulfat turşusu  

10 

- 

4 

0,525 

2,625 

Hidrogen xlorid  

10 

- 

5 

0,28 

1,4 

   Cəmi  

86 

165 

37 

 

 

---

528 

 

  Atmosfer  havasının  mühafizəsinə  görə  tədbirlər  planında  ümumi 

smeta  dəyəri  2160  manat  olan  təbiəti  mühadizə  texnologiyalarının  tətbiqi 

nəzərdə  tutulur  ki,  bu  da  tullantıların  həcmini  202  min  ton  azaltmalıdır. 

Əgər bu tədbirlər yerinə yetirilməzsə, onda müəssisənin tullantısı yol verilən 

hədd və limit tullantılarıyla yanaşı, 37 ton çirkləndirici maddə limitdən artıq 

olacaq. A

e

 əmsalının qiyməti A

e

 = 1,5 

. 

1,2 = 1,8  (cədvəl 7.7) 

Həlli.  

1.

 

(7.22)  formuluna  əsasən,  təbiəti  mühafizə  tədbirləri  həyata  keçir-

məklə, YVA görə müəssisənin ödəməsini təyin edirik: 

P

n

 = 1

 . 

30,15

.

 1,8 = 54,270 manat – qurğuşun sulfit;   P

n

 = 25 

.

 1  

. 

1,8 

=  45  manat  –  sulfit  anhidridi;  P

n

  =  21

. 

0,015 

. 

1,8  =  0,56  manat  –  karbon 

oksid;  P

n 

=  8. 0,875 

. 

1,8  =  12,6 manat  – azot oksidi;   P

n 

= 11

.

 0,3 

. 

1,8 = 

0,595  manat    –  karbohidrogenlər;  P

n

  =  10 

.

  0,525

  . 

1,8  =  5,04  manat  – 

hidrogen xlorid; P

n

 = 10 

.

 0,28 

. 

1,8 = 9,45 manat – sulfat turşusu.  

Cəmi: 127,515 manat.  

2.

 

(7.23) formuluna əsasən çirkləndirici maddələrin limit atılmalarına 

görə  müəssisənin  atılmalarını  hesablayırıq  (bir  şərtlə  ki,  təbiəti  mühafizə 

tədbirləri həyata keçirilməyəcək):   

P

l  

 =  2

 .

150,75

 . 

1,8 = 542,7 manat – qurğuşun sulfit; 

 

P

l 

= 55

.

 5 

.

 1,8 = 

495 manat – sulfit anhidridi; 

  

P

l  

 =  46

 . 

0,075 

.

 1,8 =  6,21 karbon oksid;  P

l   

=    15 

.

  4,375

 . 

1,8  =  118,125  manat    -    azot  oksid; 

   

P

l 

  = 

 

47 

. 

0,15 

.

  1,8 = 

12,69 manat – karbohidrogenlər.   

Cəmi:  P

l  

= 1174,725 manat.  

3.

 

(7.24)  formuluna  əsasən  çirkləndirici  maddələrin  limitdən  yüksək 

atılmalarına görə müəssisənin ödəmələrini hesablayırıq:     

P

sl

 = 5

 .

1

. 

150,75 

.

1,8 = 1356,75 manat – qurğuşun sulfit; P

sl

 = 5 

.

4 

.

5 

1,8 = 180 manat -  sulfi

t

  anhidridi; P

sl

 =  5 

.

 8 

.

 0,075 

. 

1,8 =  5,4  manat  -  

karbon oksid;  P

sl

  = 5

. 

9

.

 4,375

 . 

1,8 = 354,375  manat - azot oksid;   P

sl

 = 5 

.

 

6 

.

  0,15 

.

  1,8  =  8,10  manat  –  karbohidrogenlər;    P

sl 

  =  5

  . 

4

  . 

2,625  .  1,8  =   

94,5   manat - sulfat turşusu;  P

sl 

 = 5 

.

5 

.

 1,4 

.

 1,8  =  63 manat – hidrogen 

xlorid. 

Cəmi: P

sl 

  = 2062,125 manat.  

4.

 

(7.25) formuluna əsasən çirkləndirici maddələrin normativ, limit və 

limitdən artıq atılmalara görə müəssisənin ödəməsinin qiymətini tapırıq: 

P

ü   

= 3364,375 manat.  

5.

 

Təbiəti  mühafizə  tədbirlərinin  həyata  keçirilməsi  nəticəsində  və-

saitə  illik qənaət: 

(1174,725 + 2062,125) – 2160  = 1076,85 manat təşkil edir.   

 

   

---