M ü n d ə r I c a t

524 

 

bn

n

i

i

n

P













1

                                              (7.19)  

burada,    B

i

  -hesabat  dövründə  nəqliyyat  vasitələrinin  sərf  etdiyi  i 

yanacaq  növünin  miqdarı  (t);  H

bn

  –yol  verilən  atılma  həddini  aşmayan  öl-

çüdə  çirkləndirici  maddələrin  atılmasına  görə  ödəmənin  baza  normativi  , 

manat (cədvəl 7.6)   

Çirkləndirici maddələrin yol verilən atılma həddi keçməsinə görə ödə-

mə P

sn

 (manat)  aşağıdakı formula ilə hesablanır: 

N

n

P

P

n

i

n

sn







1

5

5

                                            (7.20)  

burada,  P

n

  -  çirkləndirici  maddələrin  yol  verilən  atılmalarına  görə 

ödəmə (manat),  formul (7.19) ilə təyin olunur; n - standarta uyğun olmayan 

nəqliyyat  vasitələrinin  sayı;  N-  yoxlanıllan  bütün    nəqliyyat  vasitələrinin 

ümumi sayı. 

Cədvəl 7.6 

Səyyar mənbələrdən çirkləndirici maddələrin atmosfer havasına atılmasına 

görə ödəmə normativləri  (müxtəlif növ yanacaqlar üçün), manat 

 

Yanacaq növləri 

Ölçü vahidi 

1ölçü vahidinə görə ödəmə normativi. 

Etilləşməmiş benzin 

t 

1,3 

Dizel yanacağı 

t 

2,5 

Kerosin 

t 

2,5 

Sıxılmış təbii qaz 

100 m

3

 

1,2 

Mayeləşdirilmiş  qaz 

t 

1,2 

  

Nəzərdə göstərilən nəqliyyat vasitələrinin sayı yanacaq növlərinə görə 

ayrıldıqda  olmalıdır.  Müəssisənin  nəqliyyat  vasitələrinin  100  %-dən  20 

ədədi, 50%-50 ədədə qədəri, 30%-100 ədədə qədəri, 20%-500 ədədə qədəri, 

10%-500 ədəddən yuxarı. 

Əgər  yoxlamanın  nəticəsində  standartlara  uyğun  olmayan  nəqliyyat 

vasitələrinin payı 90%-dən çox və ya 10%-dən azdırsa onda seçmənin nəti-

cələrini  iki  dəfə  artırmaq  lazımdır.  Seçmənin  göstərilən  ölçülərinə  riayət 

olunmadıqda.  Normativ  tələbatlara  cavab  verməyən  nəqliyyat  vasitələrinin 

üzə çıxan payı istismarda olan bütün nəqliyyat vasitələrinin sayına paylanır. 

Nəqliyyat  vasitələrindən  çirkləndirici  maddələrin  olmasına  görə 

ümumi ödəmə P

ü  

(manat) aşağıdakı bərabərliklə təyin olunur. 

       

P

ü 

= (P

n

+P

sn

) . A

e

                                           

(7.21) 

burada  A

e

  –  regionda  atmosfer  havasının  vəziyyətinin  əhəmiyyəti  və 

ekoloji situasiya əmsalı (cədvəl 7.7).     

---

525 

 

 

Cədvəl 7.7 

RF-nin iqtisadi rayonlarının ərazisində ekoloji faktoru  

(atmosfer  havasının vəziyyətini) nəzərə alan əmsal 

 

RF-nin iqtisadi rayonları 

Atmosfer havası üçün A

e 

əmsalının qiyməti

 

Şimali RF 

1,4 

Şimal Qərbi RF 

1,5 

Mərkəzi 

1,9 

Volqa-Vyatsk 

1,1 

Mərkəzi –Qararatorpaqlar 

1,5 

Volqasahili (ətrafı) 

1,9 

Şimali –Qafqaz 

1,6 

Ural 

2 

Qərbi-Sibir 

1,2 

Şərqi-Sibir 

1,4 

Uzaq Şərq 

1 

Kalininqrad vilayəti 

1,5 

    

Qeyd*  şəhərlərdən  atmosfer  havasına  çirkləndirici  maddələrin  atılmasına  görə  1,2 

tamamlayıcı (əlavə) əmsaldan istifadə olunur. 

  

Əgər  atılan  qazları  neytrallaşdırıcı  qurğulardan  istifadə  olunarsa, 

göstərilən  ödəmələrə  azaldıcı  əmsallar  tətbiq  etmək  olar.  Belə  ki,  etilləş-

məmiş benzin və qaz işlədən avtonəqliyyata 0,05 əmsalı tətbiq olunur, digər 

qalan nəqliyyat vasitələri üçün isə - 0,1.  

Misal.  Müəssisənin  maşın-traktor  parkından  çirkləndirici  maddələrin 

atılmasına görə ödəməni hesablamaq tələb olunur. 

Verilənlər. Müəssisənin aşağıdakı maşın-traktor parkı var:  benzin yük 

avtomobilləri - 85 ədəd; dizel yük avtomobili - 65 ədəd; minik avtomobilləri 

– 8  ədəd; traktorlar - 50 ədəd. 

Atılan  qazlar  toksinliyinə  görə  standartlardan  kənarlaşır:  benzin  yük 

avtomobilləri - 18 ədəd;  dizel yük avtomobili - 5 ədəd; minik  avtomobilləri 

- 3 ədəd;  traktorlar  – 6 ədəd. 

Bir ildə 260 ton AИ – 80 və AИ - 93 benzini və 80 ton dizel yanacağı 

istifadə  olunur.  7.7.  cədvəlinə  əsasən  A

e

  əmsalını  təyin  edirik,  hansı  ki, 

məsələn 1,8 (1,5,.1,2) bərabərdir. 

  Həlli.  

1.  Nəqliyyat  vasitələri  benzin  yandırdıqda  müəssisənin  yol  verilən 

tullantılara  görə  ödəmələrini  (P

n

,  manat)  7.19  formula  ilə    hesab-

layırıq:   

P

n

= 260 

.

 1,3  =  8,459 manat 

 

2.

 

Nəqliyyat vasitələri dizel yanacağı yandırdıqda müəssisənin yol  

---

526 

 

verilən atılmalara görə ödəmələri (P

n

, manat) 7.19 formulu ilə hesab-

layırıq:                                            

P

n  

=  80 

.

 2,5  =  4,00 manat. 

 

3.  Səyyar  mənbələrdən  yol  verilən  atılmalara  görə  müəssisənin  cəmi 

ödəməsi: 12,459 manatdır. 

4.  Çirkləndirici  maddələrin  yol  verilən  miqdarı  keçməsinə  görə  ödə-

məni (P

sn

, manat) benzin yandırıldıqda (7.20) formulu ilə təyin edirik:   

 

                                     

54

,

9

6

,

381

93

21

459

,

8

5











sn

P

  

5.Çirkləndirici  maddələrin  yol  verilən miqdarı keçməsinə  görə ödəmə 

(P

sn

, manat), dizel yanacağı istifadə olunduqda (7.20) formulu ilə təyin 

olunur:  

38

,

2

6

,

95

115

11

4

5











sn

P

 

  6.  Tullantıların  yol  verilən  miqdarı  keçməsinə  görə  cəmi  ödəmə 

11,92 manatdır.  

7.  (7.21)  formuluna  əsasən  səyyar  mənbələrdən  çirkləndirici  mad-

dələrin atılmasına görə ümumi ödəmə:  

 

P

ü

 = (8,459 + 11,92) 

.

1,8  =  36,682 manatdır 

 

7.6.Daimi mənbələrdən atmosferə çirkləndirici maddələrin  

atılmasına görə ödəmənin hesablanması 

       

Təbiətdən  istifadəçiyə  təyin  olunmuş  atılmaların  yol  verilən  həddini 

keçməyən  miqdarda  çirkləndirici  maddələrin  atılmasına  görə  ödəmə  P

yv 

(manat), aşağıdakı formula ilə təyin olunur: 

                             

e

tn

n

i

i

yn

A

H

M

P







1

                                     (7.22) 

burada,  M

i

  –  çirkləndirici  maddəsinin  faktiki  atılması  (ton)  hansı  ki, 

YVA  (M

yva

)  kiçikdir;  H

bn

  –1  ton  i  maddəsinin  yol  verilən  atılma  (YVA) 

həddində atılmasına görə ödəmənin baza normativi, manat; A

e

–ekoloji situa-

siya  əmsalı  və  RF-nin  iqtisadi  rayonlarında  atmosferin  əhəmiyyəti  əmsalı 

(cədvəl 7.7) 

Müəyyən olunmuş limit həddində çirkləndirici maddələrin atılmasına  

görə ödəmə (P

e

, manat), başqa sözlə nə vaxt limit atılmaları YVA-dan çox 

olarsa, onda aşağıdakı formula ilə ödəmə hesablanır: 

---