32
Ümumiyyətlə yeni iqtisadiyyatın keçmiş iqtisadiyyatdan dörd əsas fərqi
olduğunu demək mümkündür: Rəqəmsallaşma, araşdırma və inkişaf etdirməyin
getdikcə genişlənməsi, qloballaşma və insan resurslarına verilən əhəmiyyətin artması.
Qədim və yeni iqtisadiyyat arasındakı əsas fərqlərə, qədim və yeni
iqtisadiyyatdakı dövlət quruluşunun müxtəlifliyini də aid etmək mümkündür. Yeni
iqtisadiyyatda dövlət, bir sözlə e-dövlət kimi xarakterizə olunur. E-dövlət, daha şəffaf
və sürətli çalışır; Vətəndaş-dövlət əlaqələri daha çox iştiraka əsaslanır. Halbuki qədim
iqtisadiyyatda, dövlət daha qapalı və səmərəsiz işləyirdi.
33
II FƏSİL. İnnovasiyalı iqtisadiyyatın perspektiv inkişaf istiqamətləri və dövlətin
investisiya-innovasiya siyasəti
2.1 Dövlətin investisiya-innovasiya siyasəti və onun formaları
İqtisadi artımın və makroiqtisadi sabitliyin təmin olunmasında, iqtisadi
təhlükəsizlik, milli iqtisadiyyatın rəqabət qabiliyyətini təmin edilməsində, əhalinin
həyat səviyyəsinin yaxşılaşdırılmasında, bir çox sosial-iqtisadi problemlərin həllində
ölkədəki investisiya durumu, investisiyaların innovasiya yönümlü olması vacib
şərtlərdən biridir. İqtisadi artımı və iqtisadiyyatın tarazlı inkişafını təmin etmək
məqsədilə investisiyaları iqtisadiyyatın prioritet sahələrinə yönəltmək, iqtisadiyyatın
quruluşunda elm tutumlu sahələrin payını artırmaq zəruridir.
Dövlətin investisiya-innovasiya siyasəti - investisiya mənbələrini tapıb, onların
səmərəli, elm tutumlu, innovasiyalara bağlı sahələrə yönəldilməsidir. Bu siyasət isə
bütövlükdə ölkənin iqtisadi siyasətinin tərkib hissəsidir və struktur, vergi, maliyyə-
kredit, amortizasiya, qiymət, gəlir və digər siyasətlərlə əlaqəlidir. İqtisadi siyasəti
istehsal, bölgü, mübadilə, istehlak, yığım, idxal, ixrac və s. sahələrdə dövlət
tərəfindən həyata keçirilən tədbirlər məcmusudur. Dövlətin iqtisadi siyasəti ölkədaxili
və beynəlxalq konyunkturadan,
bazarın vəziyyətindən, iqtisadi aktivliyin
səviyyəsindən, iqtisadi tsiklin mərhələsindən asılıdır. Dövlətin iqtisadi siyasətinin bir
çox istiqaməti var: büdcəvergi, pul-kredit, antitsiklik, struktur, amortizasiya,
investisiya-innovasiya, elmi-texniki, regional, ekoloji, sosial, qiymət, xarici-iqtisadi,
antiinflyasiya və s.
İnvestisiya və iqtisadi artım arasında olan əlaqəyə dair iki yanaşma mövcuddur.
Birinci yanaşmaya əsasən investisiyalar iqtisadi artımın əsas şərtidir və ölkədə yığım
nə qədər çox olarsa, o qədər iqtisadi artım templəri yüksək olar. İkinci yanaşmaya
əsasən yüksək tələb istehsalın artırılmasına və firmaları investisiyaları qoymağa vadar
34
edir, başqa sözlə dəsək, istehsalın və satışın yüksəlməsinə görə firmaların gəlirləri
artdıqca investisiya imkanları da artır. İnvestisiya – ÜDM tərkib hissəsidir və ÜDM
yüksək artımı investisiyaların artımı ilə müşahidə olunur. İqtisadi artım, bir qayda
olaraq, investisiya qoyuluşlarının artması, canlanma (bumu) ilə müşahidə olunur.
Dövlətin investisiya-innovasiya siyasətini reallaşdırmaq üçün öz qarşısında bir
sıra həlli vacib sayılan vəzifələr qoyulur. Bu vəzifələr aşağıdakı kimi
müəyyənləşdirmək olar:
iqtisadiyyatın innovasiya əsasında inkişafı üçün ETT nailiyyətlərinin
tətbiqinin stimullaşdırmaq;
rəqabətqabiliyyətli sahələrin inkişafını təmin etmək;
ölkənin beynəlxalq əmək bölgüsündə inkişaf etmiş ölkələr səviyyəsinə
çatdırmaq;
modern iqtisadi sistemin qurulmasını stimullaşdırmaq;
ölkə üzrə yüksək məşğulluq səviyyəsinə nail olmaq;
xarici ixrac və daxili təminat potensialını artırmaq və s.
İnnovasiyalarla əlaqəli tətbiq olunan investisiyalar, bir qayda olaraq, böyük
risklə əlaqəlidirlər. Amerikan alimi Tvissin fikrincə innovasiyalı layihələrin cox az
hissəsi (10% yaxın) müvəffəqiyətli ola bilər, əksər hallarda qoyulan investisiyalar
itirilir. İnnovasiyalı layihə müvəffəqiyyətli olduğu halda, qoyulan investisiyadan
alınan gəlir bir neçə dəfə artıq ola bilər.
Dövlətin innovasiya siyasəti aşağıdakı kimi müəyyənləşdirilir:
1.
İnkişaf və innovasiya normativ bazasının təkmilləşdirilməsi, innovasiya
institusional islahatlar, intellektual mülkiyyətin qorunması onun təşviq
sisteminin mexanizmi və iqtisadi dövriyyəyə onun tətbiqi.
2.
Hərtərəfli dəstəklə yenilik sisteminin yaradılması, istehsalın inkişafı, rəqabət
və yüksək texnologiya məhsulları ixracatını artırmaq. İnnovasiya fəaliyyətinin
35
prosesində, həm də regional səviyyədə hökumət, biznes, maliyyə institutları və
qeyri-hökumət təşkilatlarının iştirakının tələbi.
3.
İnformasiya təhlükəsizliyi, sistem təcrübəsi, maliyyə və iqtisadi sistemi,
istehsal və texnoloji dəstək, sertifikatlaşdırma sistemi və təşviq inkişafı, sistem
təlim və yenidən sisteminin, o cümlədən innovasiya prosesinin infrastrukturun
inkişafı.
4.
Formalaşması və kiçik yüksək texnologiyalı şirkətlərin uğurlu fəaliyyəti üçün
əlverişli şəraitin yaradılması və ilkin mərhələsində dövlət dəstəyi ilə təmin
etməklə kiçik innovasiya sahibkarlığın inkişafı.
5.
İnnovativ layihə və proqramların rəqabət seçiminin təkmilləşdirilməsi.
Dövlətin dəstəyi ilə özəl investorların iştirakı ilə innovativ layihələrin
sektorları nisbətən kiçik və sürətli geri payment həyata keçirilməsi onların
özəl investisiya axınını artırmaq üçün ən perspektivli sənaye və təşkilatları
dəstəkləyəcək.
6.
Kritik texnologiyaların həyata keçirilməsi, ölkə və onun regionlarının
iqtisadiyyatının inkişafında müvafiq sektorları prioritet kimi seçilməsi.
İnnovasiya siyasətinin həyata keçirilməsi məqsədi ən əsas texnologiyaları
nisbətən kiçik sayda seçki iqtisadiyyatında istehsal və rəqabət qabiliyyətinin
artırılması və yeni texnoloji üçün keçid təmin həlledici təsir edir.
7.
İkili təyinatlı texnologiyalar istifadə. Belə texnika silah və hərbi avadanlıqların
istehsalı, habelə mülki məhsullar üçün də istifadə edilə bilər.
Daxili investisiyaların strukturunun və onun dinamikasının təhlili iqtisadi
subyektlərin innovativ motivasiyaları barədə ümumi təsəvvürün formalaşmasına
kömək edə bilər.
İnvestisiyaların strukturuna ilk baxışda investisiyaların ümumi artımı fonunda
əsas fondların nisbətən daha məhsuldar və fəal hissəsinə - maşın və avadanlıqların
alınmasına investisiyaların xüsusi çəkisinin azalma meyillərini müşahidə edə bilərik.
Dostları ilə paylaş: |