MahirəNərimanqızı
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Bəxtiyar Tuncay Sakların dili və ədəbiyyatı 35 35 35 35 35 35 35 hiptnoz kimi şərh etmişdir.Qədim türklərin bu sənəti “yada”,yəni cadu ad- landırdıqlarını diqqətə catdıran müəllifin bildirdiyinə görə,ayrı-ayrı türk xalqların-da bu inam 20-ci əsrin əvvəllərinə qədər davam etmişdir. Dilçi alim Firudun Ağasıoğlu yazır: ―Təbərinin yazdığına görə,Həzrət Nuh peyğəmbərin oğlu,türklərin ulu babası hesab edilən Yafəs türk xalqına yağıĢ yağdıran yada daĢı vermiĢdir.BaĢqa bir rəvayətdə isə həmin daĢın türklərə Həzrət Ġbrahim peyğəmbərdən miras qaldığı bildirilir.‖ (21.73-74). Türklərin yada daşının köməyi ilə yağış yağdırdıqları barədə məlumat verən müəlliflərdən biri də 10-cu əsrdə yaşamış məşhur alim İbn Əl-Fəqih Əl-Həməda-nidir.O,ərəb dilində qələmə aldığı “Əxbar əl-buldan”,yəni “Ölkələr haqqında xəbərlər” adlı kitabının “Türklər,onların ölkəsi və bu ölkədəki möcüzələr haqqında“ başlıqlı bölümündə mövzu ilə bağlı maraqlı fikirlər söyləmişdir: ―Türklər ölkəsinin möcüzələrindən biri də onların köməyi ilə türklərin yağıĢ, qar,dolu yağdırdıqları və istədikləri digər bənzər təbiət hadisələrini meydana gətirə bildikləri daĢlardır.Onlarda bu daĢlar böyük önəmə sahibdirlər və geniĢ istifadə www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Bəxtiyar Tuncay Sakların dili və ədəbiyyatı 36 36 edilməkdədirlər.Bunu türklərin heç biri inkar etmir,fəqət həmin daĢlar doqquzoğuzlar arasında daha çox qiymətləndirilir.‖ (22.49). Müəllifi məlum olmayan,13-cü əsrdə fars dilində qələmə alındığı bilinən “Əcaib əd-dünya”,yəni “Dünyanın qəribəlikləri”adlı kitabda da maraqlı bir qeydə rast gəlmək mümkündür: ― Deyirlər ki,Ərdəbildə böyük daĢ var,əlinlə onu vurduqda xoĢ səs çıxarır. Quraqlıq düĢdüyü zaman bu daĢı Ģəhərdən kənara çıxarırlar və o saat yağıĢ yağır. Onu yenidən Ģəhərə qaytaranda yağıĢ kəsir.‖ (23.124). Sibir türklərinin inanclarının mühüm tərkib hissəsi olan yada daşına və onun magik qüvvəsinə inam şamanist təsəvvürlərlə və bu təsəvvürlərin əsasında duran mifik təsəvvürlərlə birbaşa bağlıdır. Məsələn, teleutların təsəvvürünə görə, sözügedən daşın sahibi göyün 12-ci qatında yaşayan Yada Atadır (127.34-35). Xalqımızın ilkin inam və etiqdlarının,ovçuluq,əkinçilik,maldarlıq həyatı ilə bağlı mifik təsəvvürləri bizə əsasən xalq yaradıcılığı nümumələri ilə gəlib çatmış- dır. Bu nümunələr improvizə edilmiş formalarda,əksər halda isə türkdilli xalqların poetik yaradıcılığı üçün ənənəvi olan www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Bəxtiyar Tuncay Sakların dili və ədəbiyyatı 37 37 37 37 37 37 37 ibtidai ölçü qəliblərində yayılmışdır.Türk boy -larının ilkin magik təsəvvürlərinin poetikləşməsi ,şifahi bədii yaradıcılıqda əks olunması dövrünün məhsulu olan ovsunlar müəyyən mərhələdə ibtidai insanın gündəlik həyatında,həyatı dərketmə və öz bildiyi kimi idarə etmə prosesində mühüm mövqe tutmuşdur.Zaman keçdikcə,təbiətin sirləri insan üçün açıldıqca ovsun təsəvvürləri də zəifləmiş, bir janr kimi arxaikləşmişdir. Ovsun sözün gücünə inamı əks etdirən bir janrdır.Bu janrda oxşar səslər, sözlər vasitəsilə insan psixikasına təsir göstərilir,sözün gücü,təsiri inamın təntənə-sinə çevrilir. Xalq içərisində uzun müddət quraqlıq olarkən müəyyən “müqəddəs”ocaq-lardan götürülmüş daşları ortadan dəlib suya salardılar.Məsələn, Quba – Qonaq-kənd zonasında Baba dağdan gətirilmiş daşları suya salıb ipin başını sahildəki ağaclardan birinə bağlayardılar.İpin bağlandığı ağac adətən qarağac və ya fındıq ağacı olmalı idi.Daşlar suya salınarkən xorla oxuyardılar: "DaĢ baĢım, YaĢ baĢım, YaĢ oldu Üst-baĢım." Sonra daşı suya salardılar.Bu vaxt ovsun oxunardı" www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Bəxtiyar Tuncay Sakların dili və ədəbiyyatı 38 38 ―Suda daĢım, Baba daĢım, Gələr,getməz YağıĢım. Suda daĢım, YaĢ baĢım, YaĢ oldu Üst-baĢım.‖ (24.12). Folklorşünas alim Azad Nəbiyev deyir: ―Məlumdur ki,hələ çox qədimlərdən arası kəsilməz yağıĢlar zamanı günəĢi çağırıĢ mərasimləri xalq arasında geniĢ yayılmıĢdı.Ġbtidai insanlar bu görüĢlə bağlı ovsunlar da yaratmıĢlar.Onlardan biri belədir :GünəĢin çıxmasını arzulayan insanlar Baba dağından gətirilmiĢ daĢları ocaqda,küldə basdırar və ocaqda xəĢil biĢirərdilər. XəĢili ananın ilki çalmalı idi.Ovsunçu basdırılan daĢların üstünə közləri yığa-yığa ovsun oxuyardı: ―Qodu daĢı, Odu daĢı, Qodu kəssin YağıĢı.‖ Sonra qızlar birlikdə oxuyurlar: ―Budu daĢı, Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|