MahirəNərimanqızı
Yüklə 4,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu
188
Bu günün reallıqlarında multikulturalizm ideyaları: müsbət və mənfi cəhətlər
Mədəni eyniyyət axtarıĢları və onun qorunub saxlanması cəhdləri inkiĢafın xüsusi mədəni strategiyaları cərgəsində əvvəllər formalaĢmıĢ konsepsiyalara yenidən baxmaq zərurəti yaradır. XX əsrin sonu – XXI əsrin baĢlanğıcı dünya ictimaiyyətinin qloballaĢma problemlərinə xüsusi marağı ilə səciyyələnir ki, bunun da nəticəsində bu və ya digər ölkələrin milli həyatının bir çox aspektləri ümumdünya kontekstində nəzərdən keçirilir. Dini intibahla əlaqədar, mənəviyyatın dünyəvi, yaxud digər formalarının təcrübəsilə bağlı ümidlər artıq bir xəyal kimi görünür. Müasir sivilizasiya dünyadan sanki nəhəng bir dalğa kimi keçmiĢ millətçiliyin artmasıyla Ģərtlənən bir sıra ciddi problemlərlə üzləĢib. Bu o deməktir ki, Qərbdə start götürmüĢ multikulturalizm siyasəti mədəni siyasətinin universal modeli qismində ümidləri doğrultmadı. Multikulturalizm çoxsaylı mədəri birliklərin bir sosial məkanda heç bir münaqiĢəyə yol verilmədən, dinc yanaĢı yaĢamaq nəzəriyəsini və praktikasını birləĢlirir. Bu modeldə fərdi qrup fərqləri siyasətindən digər mədəniyyətlər cəmiyyətində birgə mövcudluq hüquqlarının tanınması siyasətinə keçid həyata keçirilib. Multikulturalizmlə bağlı əsas dilemma birgəyaĢayıĢ praktikalarının çoxluğu haqqında müddəanın nə qədər doğru olmasında deyil, birliyin əsasında duran fərqlərin nə qədər dərin olmasındadır. ABġ- da iĢlənib hazırlanmıĢ «əridici qazan» deyilən nəzəriyyə və praktika uzun büddət oxĢar məsələnin həlli nümunəsi sayılırdı. Digər bir dövlətdə, lap bu yaxınlara qədər firavan bir ölkə kimi tanınan Fransanın cənubundakı nizamsızlıq göstərdi ki, yalnız Qərb mədəni dəyərlərinin və rasionallığının əsasında qurulan və ümumi qəbul olunmuĢ dünya miqyaslı standart və dəyər kimi nəzərdən keçirilən Avropa cəmiyyətinin sosiomədəni həyatının bürokratlaĢması da da özünü doğrultmayıb. Lakin zaman göstərdi ki, ―titullu‖ millətdən www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu 189 dil, din və mədəniyyət baxımından fərqlənən icmaların qatıldığı cəmiyyətlər «əriməyə» heç də can atmayan və etnomarginal adlanan dayanıqlı etnoqam icmaların yaranmasına gətirib çıxartdı. Bu icmaların üzvləri öz mədəniyyətlərinin təsdiqinə can atmalarını nümayiĢ etdirirlər, baxmayaraq ki, digər məsələlərdə milli dövlətin tələblərinə uyğunlaĢırlar. Belə ki, ―bir ölkə – bir xalq‖ siyasəti özünün qeyri-perspektivliyini üzə çıxartdı. Beləliklə, yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, Avropa cəmiyyətinin yalnız Qərb mədəni dəyərlərinə və rasionallığına əsaslanan sosiomədəni həyatının bürokratlaĢdırılması, mümkün ola bilən tanınmıĢ standart və dünya miqyaslı dəyər kimi özünü doğrultmadı. Hər hansı bir cəmiyyətlərdə mövcud olan, sosial quruma inteqrasiya etməyən, aĢağıstatuslu, fərdlərin və ya qrupların birgə yaĢayıĢı mədəniyyətin marginallığına gətirib çıxara bilməzdi. Eyni zamanda iki və daha çox mədən dünyaya məxsus olmaq və fərdin Ģüurunda dünyanın bir neçə mənzərə qrupunun birgə mövcudluğu lap əvvəldən özündə nifaq toxumu daĢıyır ki, bu da artan sosial gərginlik təhlükəsi yaradır. Nə qədər arzulansa da, həyati təcrübələrin bütün iĢtirakçılarının imkan bərabərliyinə nail olmaq mümkün deyil, lakin fərdlərin və vahid sosial məkan təĢkil edən sosial qrupların tarixindəki, dinindəki, həyat tərzindəki fərqlərə qiqqət yetirmək zəruridir. Multikulturalizm nöqteyi-nəzərindən tarixə baxıĢ, xüsusən də son hadisələrin iĢığında yüksək rifahlı Avropa ölkələrinin görünüĢü birbaĢa deməyə məcbur edir ki, dünya inkiĢafının artan xətt üzrə mütərəqqi anlamına yönəlmiĢ qloballaĢma nəzəriyyəsinin köklü düzəliĢlərə və hətta, ola bilsin ki, yenidən baxılmağa ehtiyacı var. Mədəniyyətlərin qərb və belə demək mümkünsə, Ģərq mədəniyyətləri də daxil olamaqla digər bütün mədəniyyətlərə bölünməsi, qərb həyat tərzli ilə qərb mədəniyyətlərinin digərlərinə son bir neçə əsrdə müĢahidə edilən dominant təsiri, belə görünür ki, tam əsaslı deyil. Multikulturalizm konsepsiyasında əsas mədəniyyəti gündəlik davranıĢ faktlarında müəyyən edən mədəni
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu
190
fərqlərin mövcudluğu nəzərdə tutulur. Təcrübə isə göstərir ki, mədəniyyətin onun daĢıyıcıları tərəfindən qavrayıĢı kənardan mühakimə yürüdən
müĢahidəçilərin qiymətləndirməsindən fərqlənir. QloballaĢma mədəni müxtəlifliyin etirafına, mədəniyyətlərin rəngarəngliyinə gətirib çıxarır ki, bu da idealda heç də pis deyil. Lakin, bu zaman mədəniyyətlərin qarĢılıqlı təsirinin konkret təhlilinə və onların hər birinin qorunub-saxlanmasına artan tələbat hiss olunur. Mədəniyyətlərin intibahı problemi, xeyli dərəcədə hazırkı keçid dövründə məhz Rusiya cəmiyyətinin dəyər orientasiyasının istiqamətlərini təyin edən həmin o mədəniyyətin qorunub-saxlanılmasına həqiqətən möhtac olan tarixi-mədəni irsin rolu məsələsi ilə bağlıdır. XoĢbəxtlikdən, Rusiya çox uduĢlu vəziyyətdədir, çünki onun böyük ərazisində çoxlu özünəməxsus mədəniyyətlər lokallaĢıb. Bu mədəniyyətlərin mənbəyi qədim dövrlərə gedib çıxır. Əgər həmin irsə qayğıkeĢ münasıbət göstərilsə, onda demək olar ki, Rusiyanın bu maneəni dəf etmək və vəziyyətdən lazımi Ģəkildə çıxmaq imkanı var. Mən düĢünürəm ki, Azərbaycan dövlətində də bu planda pozitiv təcrübə toplanmıĢdır. Belə ki, digər dövlətlərdə toplanan bu cür müsbət təcrübələri nəzərə almadan, yalnız qərbdə cəmlənən təcrübəyə istinad etmək yəqin ki, alınmaz. Bax, əgər bütün bu məsələlərə lazımi qaydada baxılsa, o zaman güman etmək olar ki, dünya birliyinin bu vəziyyətdən az və ya çox dərəcədə ləyaqətlə çıxmasına ümid yeri qalır.
Gülçöhrə Seyidova, Rusiya. Dağıstan Dövlət Universiteti
Yüklə 4,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|