MahirəNərimanqızı
Yüklə 4,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Kütləvi mədəniyyət səviyyəsində multikulturalizm kontekstində mədəniyyətin identikliyi və relyativliyi
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu 191
Kütləvi mədəniyyət səviyyəsində multikulturalizm kontekstində mədəniyyətin identikliyi və relyativliyi
Yeni əsrə aid bir termin kimi multikulturalizm də özü ilə bərabər yeni baxıĢ bucağı gətirmiĢ oldu. Hər Ģeydən əvvəl, qeyd edək ki, multikulturalizmə münasibət heç də birmənalı deyil. Bir tərəfdən o, tolerantlığın bir nümunəsi kimi qəbul edilir. Bir sıra tədqiqatçılar isə öz araĢdırmaları nəticəsində belə qərara qəliblər ki, o, yüksək inkiĢaf etmiĢ ölkələrdə mümkündür. Multikulturalizmin mahiyyətini daha aydın göstərmək üçün onun daha çox xas olduğu bir ölkə kimi, əsasən, Kanadanı nümunə göstərərək, onu bütün mədəniyyətləri vahid bir axına salmaq üçün ―əridən qazan‖a malik Amerika ilə qarĢılaĢdırırlar.
Xalqlar arasında konfliktləri güc və sanksiyalar tətbiq etmədən həll etmək üçün 1995-ci ildə YUNESKO tərəfindən tolerantlıq prinsipi deklarasiyası kimi qəbul
edildi. Multikulturalizmin də funksiyalarından biri məhz ―mədəniyyət‖ problemini ön plana çıxartmaqla müasir cəmiyyətin struktur probleminə göz yummaqdır. Maraqlıdır ki, mədəniyyət probleminin ön plana çıxarılmasını struktur problemlərinin dəyiĢdirilməsi kimi baĢa düĢən xarici mütəxəssislərin fikrinə görə multikulturalizmin tərəfdarları ya sosial gerçəkliyi romantikləĢdirmə və mənəviyyat yolunu, ya da ―postmodernizmə‖ xarakterik olan analitik ciddiyyətdən imtina yolunu seçirlər.
Multimədəni, yaxud mədəni pluralist bir cəmiyyətdə hər Ģeydən əvvəl aparıcı hakim bir mədəniyyət yoxdur və burada ―mədəniyyət‖ www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu
192
anlamı ―etnos‖ anlamı ilə əlaqələndirilmir. Burada ―özünün‖ və ―özgənin‖ mədəniyyəti deyə anlamlar da itir. Eyni zamanda, bu, etnik müxtəliflikdən, mədəni rəngarənglikdən daha çox, həyat tərzlərinin, mədəni cərəyanların, meyllərin müxtəlifliyidir. Vacib faktlardan biri isə, bu mədəni plüralizmin əsas ideyası ayrı-ayrı identik mədəniyyətlərin paralel Ģəkildə mövcudluğu deyil, qarĢılıqlı əlaqədə olması, bir-birinə təsir göstərməsi və transformasiyasıdır. Bu baxımdan, söhbət hər hansı mədəniyyətlər, hətta etnoslararası dialoqdan gedə bilməz, etnikliyin fövqündə duran bir cəmiyyətin – vahid bir cəmiyyətin formalaĢdırılmasından gedə bilər.
Bununla belə, müəyyənləĢmiĢ, aydın Ģəkildə strukturlaĢmıĢ dinamik bir formanın yerinə fərqli bir forma gəlir ki, tanınmıĢ müəlliflər olan Delyoz və Quattari onu ―rizoma‖ termini kimi xarakterizə edirlər. ―Rizoma – çoxluğun nizamsız yaranıĢı, əsas istiqaməti olmayan, növbəti mərhələsi proqnozlaĢdırıla bilməyən bir hərəkətdir‖. ―Özünün – yad‖ anlamlarının fərqli sözlərlə ifadəsi olan ―mərkəz – kənar‖ qarĢıdurmasını aradan qaldıran rizoma ideyası həm də ona iĢarə edir ki, mərkəzin özü struktursuzlaĢır və müəyyən mənada bu mərkəz həm sistemin daxilində, həm də kənarındadır. Deyilənləri nəzərə alsaq, multikulturalizmə olan mənfi münasibətləri, neqativ mövqeyi anlamaq çətin deyil. Məsələ ilə bağlı biz də bir neçə fakt söyləyək. Düzdür, bəzi tədqiqatçılar vurğulayırlar ki, multikulturalizm yüksək inkiĢaf etmiĢ ölkələrə xasdır. Bununla belə, müəyyən tədqiqat göstərir ki, əksinə belə ölkələrdə mültikulturalizm heç də uğur qazanmayıb. Belə ki, məlumatların birində deyilir ki, Almaniya, Fransa və Böyük Britaniya kimi ölkələrin baĢçıları – Merkel, Sarkozi və Kameron bildiriblər ki, onların ölkələrində multikul-turalizm tənəzzülə uğramıĢdır və multikulturalizm milli identikliyin zəifləməsinə gətirib çıxarmıĢdır.
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu 193 Maraqlıdır ki, Rusiya Konstitusiya Məhkəməsinin sədri Valeriy Zorkin məsələyə daha elmi yanaĢaraq, bunu azlığın çoxluq üzərində üstünlük qazanması kimi dəyərləndirir və bildirir ki, ―multikulturalizm Ģəxsiyyəti nəinki öz identikləĢmiĢ qrupunun əsirinə çevirir, həm də faktiki olaraq azlığı əldə etdikləri hüquq müqabilində çoxluğun üzərində qoyur. Bu isə münaqiĢənin çox ciddi faktorlarından biridir!‖ Ən əhəmiyyətlisi isə Zorkin multikulturalizmi ―vahid olanı, yüzillər boyu qurulmuĢ milli dövlətin hüquq sferasını parçalayır ki, buradan da neqativ nəticələr çıxır‖ deyə xarakterizə etmiĢdir. Məsələyə daha çox siyasi mövqedən qiymət verən, hörmətlə yanaĢan, ictimai siyasi xadim, siyasi elmlər doktoru ―Böyük Rusiya‖ partiyasının sədri Andrey Savelyev multikulturalizmi ―dövlətin altına qoyulmuĢ saatlı partlayıcı‖ adlandırır. Belə məlum olur ki, alman, fransız və ingilis xalqlarının milli Ģüuru iqtisadi, siyasi sahə ilə yanaĢı, mədəni identikliyi də elə bir səviyyədədir ki, baĢqa mədəniyyətləri özləri ilə ya eyni sıraya qoya bilmir, ya da qoymaq istəmirlər. ―Milli ruh‖ ―özününkünü‖ ―yad‖la eyniləĢdirə bilmir. Hər nə qədər qloballaĢmanın önündə getsələr də, onlar öz alman və ya fransız ruhunu unutmurlar. Çünki məhz bu, onlara öndə durmaq, istənilən güclü axına qoĢulmaq, hətta onu istiqamətləndirmək imkanı verir. Ġkincisi, demokratiyanın beĢiyi olan Amerika niyə mədəniyyətləri ―əridən qazanı‖nda da eyni tolerantlığı göstərmir? Amerikanın gələcəyi, proqressiv ideyaları barədə yazan Emersonun əsərlərini Ģərh edən və Amerikanı Avropa ilə müqayisə edən Uitmen deyir: ―…Amerikanın məqsədi ilk dəfə dün-ya tarixində, Yerin nəhəng və müxtəlif məkanlarında – qərbdə, Ģərq-də, Ģimalda, cənubda – böyük, çoxqəbiləli həqiqi Xalq ya-rat-maq-dır. Bu ada layiq, qəhrəman Ģəxsiyyətlərdən, qadın və kiĢilər-dən iba-rət Xalq – bax, Amerika bunun naminə yaĢayır‖. Vahid xalq yaratmaq istəyən bir Yüklə 4,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|