MahirəNərimanqızı

www.kitabxana.net

 – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri 

 

             Azərbaycan multikultiralizmi – II          Elmi toplu

 

168 

mədəniyyətinə  münasibəti  müasir  siyasi  və  elmi  ədəbiyyata 

nisbətən təzəlikcə daxil edilib. 

Real siyasi təcrübənin və siyasi ideologiyanın bir hissəsi olan yeni 

dövrün 

multikulturalizm 

konsepsiyası 

əvvəlcə 

müxtəlif 

mədəniyyəti,  mentaliteti,  siyasi  və  iqtisadi  statuslu  Qərb  ölkələri 

etnoslarının 

(humanizm, 

insanın 

irqi, 

etnik 

və 

dini 

mənsubiyyətindən  aslı  olmayaraq  hüquqların  azadlıqlarına  riayət 

etmək)  birgə  yaĢama  tolerantlığını  təmin  edən  hüquqi-siyasi 

normaların  təyininə  yönəlmiĢdir,  o  Ģərtlə  ki,  bu  birgə  yaĢama 

göstərilən  dövlətlərin siyasi  və  mədəni  əsaslarının  sabitliyinə  xələl 

gətirməsin. 

Lakin  zaman  ötdükcə,  müasir  Qərb  ölkələrinin  sosial-iqtisadi 

inkiĢafı  və  hazırki  dövrdə  regiondakı  hərtərəfli  böhranın 

Ģaxələnməsinin  qanunauyğunluğuna  görə  multikulturalizmin 

məzmunu siyasi ideologiya və real siyasət kimi köklü dəyiĢikliklərə 

məruz qalıb və ondan imtina etmək qərarına gəliblər. KeçmiĢdə bu 

siyasətin  təĢəbbüskarları  qismində  çıxıĢ  edən  Qərb  həkimiyyət 

baĢçılarının    saysız-hesabsız  bəyanatları  bunun  sübutudur.  Hazırda 

multi multikulturalizmi həqarətlə ―multi-kulti‖ adlandırırlar, ―kuıti‖ 

hissəsi daha çox qeyri-Qərb millətlərin mədəniyyətinə aiddir. 

Yuxarıda  deyilənlərə  istinadən,  gələcəkdə  multikulturalizm 

problemlərinə həsr olunmuĢ elmi tədqiqatlarda  aĢağıda qeyd olunan 

məsələlərə diqqəti yönəltmək lazımdır:  . 

Müasir  dövrdə  bu  universal  fenomenin  ictimai  mədəni  inkiĢafına 

marağı son dərəcədə fəallaĢdıran səbəblərin elmi-obyektiv təhlilinə; 

Milli  azlıqlarının  və titul millətlərin  vəziyyətindəki fərqin təhlilinə 

Multikulturalizmin  mədəniyyətini  araĢdıran  müasir  tədqiqatlarda 

iĢıqlandırılması çox zaman inkiĢaf etmiĢ Qərb ölkələrinin iqtisadi və 

siyasi-hüquq  vəziyyəti  nəzərə  alınmadan  eyni  zamanda  ―titul 

millətinə‖  münasibətin  iqtisadi  və    siyasi-hüquq  vəziyyəti  nəzərə 

alınmadan aparılır. Milli azlıqların və ―titul millətin‖ vəziyyətindəki 

fərqliliklərin  təhlili  milli  və  konfensional  münasibətlərin  obyektiv 

---

www.kitabxana.net

 – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri 

 

 

     Azərbaycan multikultiralizmi – II           Elmi toplu 

169 

mənzərisinin üzə çıxarılmasını qəbul etməyə və daha sonra inkiĢah 

etmiĢ  müasir  Qərb  dövlətlərində  multikulturalizmini  inkar  etməyə, 

yaranmıĢ  problemlərin  həllinin  yeni  modellərinin  seçilməsinə 

kömək edərdi. 

Ġndiki 

dövrdə 

iqtisadi, 

siyasi-mədəni 

qloballaĢma 

və 

antiqloballaĢma 

proseslərinin 

çarpazlaĢması 

kontekstində 

multikulturalizmin tədqiqatının aparılması da diqqət tələb edir. 

Müasir multikulturalizmin qərb ölkələrinin siyasi və iqtisadi inkiĢafı 

qanunauyğunluqları ilə ―ərəb baharından‖ törəyən və  artan müxtəlif 

iqtisadi böhranın əlaqəsi xüsusi tədqiqatın və elmi dəyərləndirmənin 

obyekti olmalıdır. Qərb dövlətləri tərəfindən dəstək alan bu hərakat 

haqlı tələĢla və  ġərqdən mühacirlərin sayının artmasından yaranan 

qorxu  ilə  qarĢılandı.  Bu  qorxu  eyni  zamanda,  yeni  gələn 

mühacirlərlə  onlardan  əvvəl  gəlmiĢ  və  məskunlaĢmıĢ  mühacirlərin 

mümkün birləĢməsi proqnozu ilə də artır. Müasir tarixin göstərdiyi 

kimi,  əsas  millət  arasında  artan  iĢsizlik  və  imkansızlıq  sosial 

müdafiənin  forması  kimi  tətillər  ―əsas  millətlə‖  ―əsas  hakimiyyət‖ 

arasında qarĢıdurma iĢığında belə birləĢmə ehtimalını nəinki təkzib 

etməməlidir,  bu  hətta  qanunauyğundur.  Qərb  siyasətçiləri  qərbdə 

olan ―külək əkən, tufan becərər‖ atalar sözünü unutmamalıdır, onu 

da unutmamalıdırlar ki, Qərbin bir sıra dövlətlərinin fəal iĢtirakı ilə 

həyata keçirilən qanlı ―ərəb baharı‖ elə özləri üçün də ―payıza‖ və 

―qıĢa‖ dönə bilər. 

Vəhdət  konsepsiyası  zəminində  multikulturalizmin  problemlərinin 

uğursuz  həlli  nəticəsində  kəskinliklə  artmaqda  olan  situasiyadan 

çıxıĢ aĢağıdakı hallarda görünür: 

Əsas  millətlərin  nümayəndələrinə  və  mühacirlərə  bölünməmək 

Ģərtilə  əhalinin  sosial  cəhətdən  əzilmiĢ  bütün  təbəqələrinin  sosial-

iqtisadi  problemlərin  həlli  üçün  düĢünülmüĢ  iqtisadi  islahatların 

qəbulu ilə real təkamül yollarının axtarıĢında; 

Qlobal  mədəniyyətin  bir  hissəsi  kimi  mühacirlərin  mədəniyyətinə 

hörmətdə; qeyri-peĢəkar əmək növlərini icra edənləri  yalnız –  real 

---

www.kitabxana.net

 – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri 

 

             Azərbaycan multikultiralizmi – II          Elmi toplu

 

170 

və ya potensial asayiĢi pozan qastrabayterlər kimi, əgər onlar islam 

ölkələrindəndirsə  gələcəyin  terrorçuları  kimi  təqdim  etməkdən 

imtina  etməkdə.  Mühacirlərin  elitası  və  otra  təbəqəsi  tərəfindən 

Qərbə  gətirilən  ―intellekt‖  və  ―investisiya‖lar  isə  bilərəkdən  yada 

salınmır. Ġndiki dövrdə  mühacirlər üçün qərb siyasəti çıxıĢ yolunu 

onların mədəni assimiliyyasiyasında görür. 

Ġslam dünyasını təmsil edən mühacirlərə təcavüzkar münasibətdən, 

müxtəlif  müasir tədqiqatlarında  islam  dünyası  fəlsəfəsinin  tarixini, 

onların  mədəniyyətini  qəsdən  saxtalaĢdırmaqdan  imtinada.  Müasir 

Qərbdə  islam  dünyasının  nümayəndələrinə  olan  ədavət  baĢqa  dini 

təmsil  edən  mühacirlərə  olan  münasibətdən  tamamilə  fərqlidir,  ba 

da qərb dünyasının idealı olan tolerantlığın təbliğinə ziddir və qəbul 

edilməzdir. 

Müqayisəli  planda  obyektiv  elmi  tədqiqatların  müxtəlif  etnik  və 

müxtəlif  regional  mədəniyyətlərinin  oxĢar  və  fərqli  cəhətlərini 

aĢkarlayan  milli  və  regional  mədəniyyətlərin  tarixi  və  müasir 

vəziyyətinin müsbət rolunun qəbul edilməsində oxĢarlıqlar müxtəlif 

mədəniyyətlər  daĢıyıcılarının  tarixi  mənəvi  birliyinin  sübutu  kimi 

dini  sabitliyin  əsaslarını  pozmadan  ayrı-ayrı  dövlərlərdə  müxtəlif 

etnik  və  din  nümayəndələrinin  harmonik  birgə  yaĢamalarına  və 

tolerantlığa  imkan  yarada  bilərdi.  Beləliklə,  müasir  Qərb 

dünyasında 

mühacirlərə, 

xüsusən 

də 

Ġslam 

dünyasının 

mühacirlərinə, neqativ münasibət aradan götürülərdi. 

Tədqiqatın  maraqlı  obyektlərinin  sırasına  mədəniyyət  və  müasir 

mulrikulturalizm  və  sahələrində  aparılan  qərb  mərkəzçiliyin 

müqayisəli 

tədqiqatlarını, 

həmçinin 

sovet 

və 

postsovet 

məkanlarındakı multikulturalizmi də  aid etmək olar. 

 

Beləliklə,  özündə  dövlətlərin  siyasi  tarixini  də  ehtiva  edən 

multikulturalizm  mədəniyyət  sahəsində  cəmiyyətin  siyasi  tarixinin 

üzvü  hissəsi  və  deməli,  cəmiyyətdəki  etnomilli  və  konfessional 

menasibət kimi, həm onun inkiĢafının nisbi sabitlik dövrünün, həm 

---