MahirəNərimanqızı
Yüklə 5,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi
Ümumi psixologiya. Psixologiya 90 gəlirlər. Bu isə mənimsəmənin səmərəliliyini aĢağı salır. Psixoloqların apardıqları müĢahidələr göstərmiĢdir ki, kontaktda olan dillərdə qrammatik, struktur və dil faktları nə qədər çox oxĢar olarsa, keçirilmə hadisəsi də bir o qədər çox özünü göstərmə imkanına malik olur. P s i x o l o j i t ə d q i q a t l a r g ö s t ə r m i Ģ d i r k i , k e ç i r i l m ə n i n s ə m ə r ə l i l i y i s t a t i s t i k d e y i l , d i n a m i k x a r a k t e r d a Ģ ı y ı r . K e ç i r i l m ə n i n s ə m ə r ə l i l i y i b i r - b i r i n ə t ə s i r e d ə n h a d i s ə l ə r i n z a m a n i n t e r v a l ı n d a n a s ı l ı d ı r . M ə h z b u n a g ö r ə d ə s o n r a k ı d i l ə t ə s i r e d ə n ə v v ə l k i d i l ü z r ə b i l i k , b a c a r ı q v ə v ə r d i Ģ l ə r i n ə l d ə e d i l d i y i v a x t , o n l a r ı n m ə n i m s ə m ə s ə v i y y ə s i h ə l l e d i c i r o l o y n a y ı r . T ə c r ü b ə g ö s t ə r i r k i , ə v v ə l m ə n i m s ə n i l m i Ģ d i l ü z r ə , o n u n ə l a m ə t v ə p r i n s i p l ə r i ü z r ə b i l i k , b a c a r ı q v ə v ə r d i Ģ l ə r n ə q ə d ə r ç o x m ö h k ə m l ə n ə r s ə , o n l a r ı n y e n i c ə ö y r ə n i l ə n d i l ə t ə s i r i b i r o q ə d ə r ç o x o l u r . N ə t i c ə d ə b u v ə y a d i g ə r o x Ģ a r h a l l a r a m ü v a f i q o l a r a q ə v v ə l m ə n i m s ə n i l m i Ģ d i l i n h ə m ə l a m ə t l ə r i , h ə m d ə p r i n s i p l ə r i ö y r ə n i l ə n d i l ə d ə Ģ a m i l e d i l m ə y ə b a Ģ l a y ı r . Psixoloqlar sübut edirlər ki, dil keçirmələri ən çox
Ģəraitində özünü göstərir. Burada daha çox əvvəlki dilin, xüsusilə ana dilinin sonrakı dilin mənimsənilməsinə müsbət təsiri, keçirilməsi halları baĢ verir. Psixoloji tədqiqatlar (M.Həmzəyev) göstərmiĢdir ki, dillərarası keçirilmə hadisəsi iki səviyyədə baĢ verə bilir: a) generalizasiya səviyyəsində keçirilmə; b) fərqləndirmə səviyyəsində keçirilmə. 1 Bu səviyyələrin ümumi mahiyyəti aĢagıdakından ibarətdir. Adətən, keçirilmə oxĢarlıq əlamətlərinə görə,
1 Щямзяйев М.Я. Шаэирдлярин д üзэüн йазы вярдишляриня йийялянмя х üсусиййятляри. – Бакы, 1984. www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs Mərkəz i Ümumi psixologiya. Psixologiya
91
aparıldıgına görə buradakı ümumiləĢdirmənin rolu Ģübhəsizdir. Lakin ümumiləĢdirmə həmiĢə tələb olunan səviyyədə vaĢ vermir. Psixoloji tədqiqatlar artıq sübut etmiĢdir ki, bəzən aparılan ümumiləĢdirmələr oxĢar mühüm əlamətlərinə görə deyil, ikinci dərəcəli, formal əlamətlərə görə aparılır. Bu cür ümumiləĢdirmələr çox vaxt yanlıĢ xarakter daĢıyır. Bu cür ümumiləĢdirmələr psixoloji ədəbiyyatda generalizasiya hadisəsi adlandırılmıĢdır. Təcrübə göstərir ki, generalizasiya hadisəsi çox vaxt müĢahidə etdiyimiz cisim və hadisələrin, mənimsədiyimiz faktların, məfhum və qaydaların xüsusiyyətlərilə bağlı olur. Bu xüsusiyyətlər isə həmiĢə səmərəli mənimsəmə imkanı yaratmır, bəzən səhv ümumiləĢdirmələrin meydana gəlməsinə Ģərait yaradır. Professor P.A.ġevaryov bu Ģəraiti belə xarakterizə edir: adətən, müəyyən hadisənin daimi xüsusiyyətləri iki qrupa (A və B qruplarına) ayrılır. Lakin bəzən elə hadisələrə də rast gəlirik ki, onlarda daimi A xüsusiyyəti oldugu halda, B xüsusiyyəti mövcud deyildir. Həmin hadisə yalnız müəyyən mərhələdə həm A, həm də B xüsusiyyətlərinə malik olur. Ona görə də Ģagirddə bu cür hadisələr üzrə yalnız A xüsusiyyətlərini dərk etməyə aid assosiasiya yaranır. Hadisədə həm A həm də B xüsusiyyətləri olduqda Ģagird yalnız birinci xüsusiyyətə əsaslansa da bu cür assossasiyanın səhv olduğu meydana çıxmır. Lakin Ģagirdin yalnız A xüsusiyyətinə malik olan, ancaq B xüsusiyyəti olmayan hadisələr rast gəldikdə də eyni yolla hərəkət etməsi, yalnız A xüsusiyytinə əsaslanması səhvə gətirib çıxarır. Deməli burada A xüsusiyyətinə əsaslanılır, B xüsusiyyətinin mövcud olunmasına fikir verilmir. Nəticədə səhvə yol verilmiĢ olur. Eyni hadisə ikinci və üçüncü dilin mənimsənilməsi prosesində də özünü göstərir. Ġkinci və üçüncü dili öyrənən adam həmin dil faktlarının əvvəlki dilə oxĢar bir əlamətinə istinad etdiyi (A əlamətinə) və burada ikinci əlamətin olub www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi
Ümumi psixologiya. Psixologiya 92 olmadığına (B əlaməti) fikir vermədiyi üçün səhv ümumiləĢdirmə aparılır ki, bu da çox vaxt səhvlərlə nəticələnir. Eyni hal təkcə iki dilin əlamətlərinin deyil prinsiplərinin keçirilməsi səviyyəsində də özünü göstərir. Bəzən öyrənən adamlar ana dilində prinsipin yalnız bir cəhətini , həm də formal cəhətini fərqinə varmadan öyrəndiyi dilin faktlarına da Ģamil edir ki, bu da bəzən istənilən nəticəni vermir. Ona görə də keçirilmənin həmin səviyyəsi hələ əsl müsbət keçirilmə hesab oluna bilməz. Bəs ikinci və sonrakı dilin öyrənilməsi zamanı keçirilmə hadisəsinin generalizasiya səviyyəsi nə vaxt özünü göstərir, onun özünəməxsus baĢqa hansı xüsusiyyətləri vardır? Psixoloji tədqiqatlar göstərmiĢdir ki. Ġkinci dilin mənimsənilməsi zamanı baĢ verən keçirilmə hadisəsinin generalizasiya səviyyəsi ən çox həmin dilin öyrənilməsinin ilk mərhələlərində təzahür edir. Əvvəl qeyd etdiyimiz kimi çox vaxt ikinci dili mükəmməl Ģəkildə ali məktəbdə mənimsəməyə baĢlayan tələbə bu halla qarĢılaĢır. Bu zaman ana dilinin həm formaca həm məzmunca, denotatlar səviyyəsində oxĢar cəhətləri ikinci dilə keçirilir. Nəticədə həm forma, həm də
Forma oxĢarlığının keçirilməsi birinci növbədə oxĢar qrammatik quruluĢu, dil faktlarının bu və ya digər anlayıĢa aid edilməsinin müəyyənləĢdirilməsi Ģəklində özünü göstərir. Həm də bəzən ana dilində də o qədər səmərə verməyən, lakin möhkəmlənmiĢ priyomların ikinci dilin öyrənilməsində də tətbiqi müĢahidə olunur. Məsələn, üzərində tədqiqat aparılan tələbə ana dilindi hər hansı bir sözü müəyyən qrammatik kateqoriyaya aid etmək üçün qrammatik sualdan (formal qrammatik) istifadə etdiyi kimi, ikinci dildə də həmin əlamətə istinad edir. Yaxud ana dilinin tələffüz xüsusiyyətlərini, onun intonasiya və vurgusunu olduğu kimi öyrəndiyi dildə tətbiq edir. MüĢahidələr göstərir ki, generalizasiya səviyyəsində Yüklə 5,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|