MahġRƏ naği qizi çapar kazimli

____________________ ƏdəbiyyatĢünaslığa xidmət əzmi ilə 
 
 
105 
Səsini  başına  atmaq-qışqırmaq;  başını  xarab  eləmək-əsəbiləş-
dirmək; kəfən yırtmaq, gor eşmək-dirilmək; ağzını açıb gözünü 
yummaq-özünü  qanmazlığa  qoymaq;  üz  qoymaq-  getmək;  di-
lini  əlindən almaq-lal olmaq; ağlını  əlindən  almaq-dəli olmaq; 
canı çıxmaq-ölmək; ağ dinmək, qara dinmək-danışmamaq; baş 
düzəltmək-saçı  qırxdırmaq;  başara  bilməmək-  anlamamaq; 
üyüdmək-qorxmaq: 
“– Nə olub,  yenə səsini nə atmısan başına, ay qurumuş?” 
(1.s.3);  ...axırda  o  uşağın  da  başını  xarab  eləyib  lənət  qazana-
caqsan”.  (1.s.3);  “İndi  harda  olsa  Baftalı  Salahın  nəvəsi  də 
gələcək,  kəfən  yırtıb,  gor  eşməyə  başlayacaqsan...”(1.s.3);  Ağ-
zını  açıb  gözünü  yumub  səhər-səhər  o  tərəf-bu  tərəfə  şütüyür 
(1.s.3);  Səhnə  yavaş-yavaş  vağzala  tərəf  getməyə  üz  qoydu. 
(1.s.3);  “Anası  da  hərdən  yandığından  deyərdi  ki,  dilini  Allah 
əlindən  alıb,  barı  ağlını  əlindən  almayaydı”  (1.s.12);  “Canın 
çıxacaqdı?”  (1.s12);  “Ülgüc  kort  olanda  Məşədi  Vəli  Dəllək 
Rəhimin üzünə o ki var söyərdi. Dəllək Rəhim də nə ağ dinərdi, 
nə qara” (1.s.15); “O, üz qırxmaqdan, baş düzəltməkdən savayı 
başqa işləri də bacarardı” (1.s. 16); “Camaat baş aça bilməmişdi 
ki,  bu  qəsddən  olub,  ya  naşılıqdan”  (1.s.17);  “Gedib  Hacı 
Muradın qol yetməyən tut ağaclarının budaqlarından qırıb apara 
bilmirsən? Nə oldu, Hacı Muraddan üyüdürsən” (l1.s.20); 
Bu  nümunələrin  sayını  istənilən  qədər  artıra  bilərik. 
Bütün bunlar göstərir ki, K. İmranoğlu təbii xalq ifadələrindən 
istifadə  edərkən  oxucuların  asanlıqla  anlayacağı  bədii  və 
obrazlı bir dilə daha çox üstünlük verir. 
Povestdə  atalar  sözləri  və  məsəllərdən  də  istifadə  edilir 
ki, bunlar da mətndə xüsusi ritm və ahəngdarlıq yaradır: “Tutu 
nənə Məşədi Vəli kişinin eşidə biləcəyi pıçıltıyla dedi ki, adını 
çək,  qulağını  bur!”  (1.s.4);  “Ta  o  birilər  kimi  ayaqlarını  bir 
başmağa dirəyib  “anam mənə kor deyib, gəlib gedənə vur de-
yib” söyləməkdən heç nə çıxmaz”(1.s.43); “Mən də düşündüm 
ki,  nə  olar  inkevedidə  işləyəndə,  palaza  bürün,  elinən  sürün” 
(1.s. 51). 

---

Mahirə Nağı qızı, Çapar Kazımlı
 ______________________  
 
 
106 
Kamran  İmranoğlu  bəzən  mənfi  surətə  xas  olan  keyfiy-
yətləri açmaq, həm də mənalı gülüş  yaratmaq üçün atalar söz-
lərinin  forma  və  məzmununu  dəyişdirir:  “Sübh  tezdən  kənd-
lərdən  rayon  mərkəzinə  maşın-maşın  ,  avtobus-avtobus  adam 
axışıb  gəlir.  Amma  həmin  gün  adamların  yadında  nə  açılış 
qalır,  nə  də  çıxışlar.  Çünki  Dəllək  Rəhim  də  qarışıq  hamını 
təəccüb  götürür  ki,  bəs  körpünün  lap  yuxarısına  iki  misralıq 
şeiri  kim  çıxıb  yazıb?  Doğrudan  da,  o  yazını,  texnikanın, 
filanın  köməyi  olmadan,  körpünün  yuxarı  hissəsinə  yazmaq 
çox  müşkül  işdi.  Bu,  indi  də  el-aləmə  bir  sirr  olaraq  qalır. 
Adamlar açılışdan dağılıb evlərinə gedəndə özləri ilə körpünün 
sevincindən çox, həmin iki misranı götürüb aparıblar: 
    
Keçmə dəllək körpüsündən, 
Qoy vursun poezd səni (1.s.18) 
Göründüyü  kimi,  müəllif  “Keçmə  namərd  körpüsündən, 
qoy  aparsın  sel  səni”  müdrik  kəlamının  tərkibini  tamamilə 
dəyişdirmiş, Sabir, Mirzə Cəlil sayağı yolla getmişdir. 
İstər  epik,  istərsə  də  drammatik  əsərlərdə  çoxlu  sayda 
personaj  iştirak  edir.  Personajlar  təsvir  olunan  hadislər  zəmi-
nində bir-birilə qarşılaşır, fikir mübadiləsi zamanı biri digərini 
alqışlayır,  yaxud təhqir edir, söyür və  yaxud qarğıyır. Bu nitq 
aktı zamanı personajların bir-birinə olan münasibəti əks olunur. 
Personajın  biri  digərini  təhqir  etmə  məqamında  söyüş  söz  və 
ifadələrdən, razılıq məqamında alqışlardan, narazılıq məqamın-
da  qarğışlardan  istifadə  edir.  Qarğış,  alqış,  söyüş  sözləri  (vul-
qarizmlər!) zaman-zaman xalqın təfəkkür süzgəcindən keçərək 
bədii  əsərlərə  də  yol  açmış,  ayrı-ayrı  personajların  xarakterik 
keyfiyyətlərinin  müəyyənləşməsində  yazıçıya  dil  faktı  verə 
bilmişdir.  Kамран  İmranoğlunun  bu  əsərində  mövzu  ilə  bağlı 
işlənmiş  alqış,  qarğış  vulqarizmlər  surətlərin  münasibətlərinin 
gərginləşməsi  anında  istifadə  olunmuşdur:  “Vay,  gorun  çatla-
sın,  Ağoş,  demə  vağzala  daş  döşətdirəndən  sonra  onun  ağlına 
gəlibmiş ki, evin  açarını aparıb daşın altına qoysun”(1.s.22);  “ 
Kəs  səsini,  qodux!  Anası  bilmirdi,  dədəsi  bilir!  Get,  muştulu-

---

____________________ ƏdəbiyyatĢünaslığa xidmət əzmi ilə 
 
 
107 
ğumu al gətir!”(1.s.28); “Ay imanınıza tula bağlayım, elə tələs-
mək  kassaya  qalıb?”  (1.s.  38);  “Ə,  köpəkoğlunun  adamı,  ağlı-
nız başınıza nə vaxt gələcək? Bunu deyirəm eləmirsən, onu de-
yirəm  başını  bulayırsan!”(1.s.39);  “Qapını  açan  kimi  Əngiəyri 
Şəmili  gördü  və  qəzəblə  qışqırdı:  –  Üzünü  mürdəşir  yusun, 
görmürsən  pul  sayıram!”(1.s.  38-39);  “Fotoqraf  Qadir  də 
bunun  əvəzində  salam  verib  dedi  ki,  Allaha  şükür  hər  şey 
yaxşıdır” (1.s.48). 
Kamran  İmranoğlu  dialektizmlərdən  də  məqsədli  və  üs-
lubi  bir  vasitə  kimi  istifadə  edir.  Məlumdur  ki,  dialektizmlər 
əhatə dairəsi etibarilə məhduddur. Bu sözləri müəyyən ərazidə 
olanlar,  dialekt  sahibləri  başa  düşürlər.  Buna  görə  də  dialekt 
sözlərini  bədii  əsərlərdə  işlətmək  ən  çox  üslubi  xarakterdə  ola 
bilər. Yazıçılar bir çox hallarda öz surətlərinin haralı olduğunu 
bildirmək  üçün  bu  sözlərdən  istifadə  edirlər  (2.s.  61).  K.  İm-
ranoğlu “Vağzal” povestində öz qəhrəmanlarını Naxçıvan dia-
lektində  danışdırır.  Əsərdə  müəllif  surətin  yerli  koloritini  ver-
mək üçün lavaş, dürmək, nıx, şappan-şappan , təl, ün, kəsəmət, 
nəmbərə,  qənşər,  çimir,  bitik  dialektizmlərindən  istifadə  edir 
ki,  bunların  da  hər  biri  mətn  daxilində  asanlıqla  başa  düşü-
ləndir:  “  Sonra  da  qazıb  yerə  basdırdığı  küpün  içindəki  ovma 
pendirdən yarım ovuc lavaşın arasına qoyub bir dürmək düzəl-
dər,  onu  iştahla  yeyər  və  dabanqırma  evdən  çıxardı!  (1.s.5); 
“Həyət  qapısına  çatanda  əlini  qapının  taxta  dəstəyinə  atmaq 
istəyirdi  ki,  nıx  durub  səksəndi”  (1.s.7);  “Hüseynqulunun  sat-
dığı  şaпpan-şaпpan  qıfıllara  nə  olmuşdu  ki,  birini  alıb  həyət 
qapısına  vurmamışıq”  (1.s.9);  “Başını  düzəldib  şkafın  lap  yu-
xarısında təllənmiş köhnə qəzetlərdən birini götürdü...”(1.s.23); 
“Uşaqlar da ün təpirdilər ki, bəs dünən atamız vağzalda rəis idi, 
indi  sən  gedib  orada  süpürgəçilik  eliyəcəksən?“  (1.s.24); 
“Kərəm anasının qarnında olanda dədəsi anasına kəsəmət kəs-
mişdi”  (1.s.  26);  “Sonra  da  Xədicə  öz  əliylə  öz  başına  bir 
pənbəçə  salıb...”  (1.s.26);  “Apтек  Rəsul  Səhnə  ilə  qabaq-
qənşər dayanıb yenə dilləndi” (1.s. 33); “-Ay bala, gecə səhərə 

---