MahġRƏ naği qizi çapar kazimli

____________________ ƏdəbiyyatĢünaslığa xidmət əzmi ilə 
 
 
111 
Povestdə yarımçıq cümlələr həm dialoji, həm də monoloji 
nitqdə özünü göstərir. K.İmranoğlu “...monoloji nitqdə sözə qə-
naət  etmək, təkrara  yol  verməmək, nitqin  təbiiliyini  və aktual-
lığını  təmin  etmək  məqsədilə  yarımçıq  cümlələrdən  istifadə 
edir”  (3.s.  200).  Məsələn:  “Amma  qapı  da  yerindəydi,  dəstək 
də. Hələ deməzsən axşamdan diyirlənib qapının dalına qoydu-
ğu iri daş da” (1.s.7). “Səhnə də cavab verdi ki, öldü-qaldıların-
dan xəbər yoxdu. Nə bir gələn var, nə də bir gedən” ( 1.s. 10). 
“Ülgüc kort olanda Məşədi Vəli Dəllək Rəhimin üzünə o ki var 
söyərdi.  Dəllək  Rəhim  də  nə  ağ  dinərdi,  nə  qara”  (1.s.15). 
“Bilirdi ki, dalısınca nə sifariş gələcək, nə də adam” (1.s.16).  
Povestdə  dialoji  nitqdə  işlənən  yarımçıq  cümlələr  də  ge-
niş yer tutur. Bu konstruksiyalar surətlərin sual-cavab nitqində 
işlədilir: 
“– Hə eşidirəm, bacıoğlu! 
– Yoldaş fotoqraf, bu il orta məktəb məzunlarının vinet-
kasını sən düzəltmisən? 
–  Mən  düzəltmişəm,  amma  iki-üç  məktəbdən  savayı 
zakaz verən olmadı. 
– Sulutəpənin uşaqlarının şəklini çəkmisən? 
– Çəkmişəm”. (1.s.29)  
 Sonra da ona tərəf uzanmış iki pasportu götürdü. Ardınca 
da pasport sahibi dilləndi: 
“– Dayday, mümkünsə birinci reysə ver! Özü də ən yaxın 
günlərdən birinə”.(1.s. 41)  
K.  İmranoğlu  fikri  daha  obrazlı,  daha  emosional  şəkildə 
oxucuya  çatdırmaq  məqəsədilə  ritorik  sual-cümlələrin  vasitə-
silə  mətni  qurur.  Belə  sual  cümlələr  ilə  yüksək  hiss-həyəcan 
ifadə edilir, həm də bu formalı cümlələrdə qarşılaşdırma – mü-
qayisə  olur.  Bu  qəbildən  olan  cümlələr  surətlərin  monoloji 
nitqində  özünü  göstərir:  “Xədicə  hərdən  daldaya  çəkilib  öz-
özünə  gileylənirdi  ki,  elə  bil  Allah  ağlımı  aldı,  bu  uşaqları 
dalbadal doğdum. Hər il də bir uşaq olar? Bic Törənin bic qı-
zına bax, iki il ara verib bir uşaq doğub, üç il ara verib ayrısını 

---

Mahirə Nağı qızı, Çapar Kazımlı
 ______________________  
 
 
112 
pırt  eləyib  atıb  çölə.  Elə  bil  Allaha  “zakaz”  veriblər.  Bəs 
görəsən bizim “zakazımız” niyə Allaha çatmadı? Bir də ki, biz 
başıbatmışlar  heç  zakaz  elədik  ki?!“  (1.s.35).  “...Yekə  oğlum 
var ha, çox qırmızı adamdı. Yeriyəcək mənə tərəf, çəmkirəcək 
ki,  bəs  anamın  ayaqqabılarını  görmürdün?  Gözün  kor  idi? 
İynən,  sapın  əskik  gələcəkdi?  Başqalarının  zir-zibilinə  batmış 
sürütmələrini  az  qalırsan  dilinlə  yalayasan,  anamın  tərtəmiz 
ayaqqabılarına  iki  barmaq  boyda  yamaq  vura  bilmirdin? 
Düzdür, mən də məcbur olub cavab verəcəkdim ki, oradan üç-
dörd cüt ayaqqabı alıb göndərə bilmirdin? Göndərsəydin pulun 
əskik gələcəkdi? Canın çıxacaqdı? “ (1.s. 12). 
Nida  cümlələri  fikrin  ifadəsində  bədii  bir  priyom  olduğu 
üçün onlar publisistik dilə nisbətən bədii dildə daha çox işlənir. 
Hiss-həyəcanın  zəngin  çalarlarının  ifadəsində,  şübhəsiz,  into-
nasiya,  cümlənin  tərkibində  işlənən  sözlərin  leksik  mənası, 
nidaların  xarakteri,  təkrarlar,  sözün  sırası,  sual  əvəzliyi  və.s 
imkanlar əhəmiyyətli rol oynayır. K.  İmranoğlu  bu saydığımız 
imkanlardan  istifadə  edərək  surətlərin  sevincini,  təəssüfünü, 
kədərini,  razılığını,  arzularını,  təşəkkürünü,  tərifini,  təəccübü-
nü,  çağırışını,  emosiyalarını  ifadə  etmək  məqsədilə  təsirli 
lövhələr  yaradır:  “Ay  Tutu,  görüm  səni  kəndin  arvadları  ağ-
lasın! Məni bəlaya saldın!” ( 1.s. 3); 
Yaxud: 
” – Dazbaşı yıxdıq! Dazbaşı yıxdıq!  
Hamı  yavaş-yavaş  Müstəcəbə  tərəf  yeriməyə  başladı. 
Müstəcəb  camaatın  yanına  çatan  kimi  qəzetlərdəкi  iki  böyük 
şəkli göstərib ucadan dedi: 
– Dazbaşı yıxdıq! Xruşşov da belə getdi... 
Amma  Xruşşovun  getməsindən  daha  çox,  camaatı 
çaşdıran  bu  iki  şəkil  idi.  Hamı  təəccüblənirdi  ki,  gedən  bir 
nəfərdi, gələn iki nəfər!” ( 1.s. 35); 
Yaxud:  
“– Vallah, sizə söz çatdırmaq olmur. Götür biletini, sənə 
yaxşı yol!”  (1.s. 41); 

---

____________________ ƏdəbiyyatĢünaslığa xidmət əzmi ilə 
 
 
113 
Yaxud: 
“–  Ay  əmi,  vallah,  içəridə  yer  yoxdur.  Yaxşı  onda  gəl 
əvvəlcə səni yola salım, sonra zənənlərə bilet yazaram. 
– Ay atan oldu rəhmət!”( 1.s. 44) 
Yaxud: 
“– Ay-hay! Vallah bu adamlara tövbə yoxdur” (1.s. 26). 
Bəli, K. İmranoğlunun yaratdığı personajların danışıq tər-
zi  son  dərəcə  cəlbedicidir.  “Bədii  mühitə  və  bədii  qavrayışa 
obyektiv sənət ölçüsü ilə nəzər salmağın ilkin şərti elə dil ami-
lidir.  Kamil  dil  və  üslub  vərdişlərinə  sahib  olmadan  yazıçının 
özünü  təsdiqetmə  bacarığı  uğursuzluqla  nəticələnə  bilər;  dil 
duyumu  yüksək  olan  yazıçının  sənəti  də,  əsərləri  də  sevilir, 
mütaliə edilir...”( 7.s. 6). Bu mənada da K. İmranoğlu “Vağzal” 
povestində dilin tarazılığını bütün istiqamətlərdə gözləmişdir.  
 
Ədəbiyyat 
1.Kamran İmranoğlu.Vağzal. Bakı, Yurd, 2001. 
2.Azərbaycan bədii dilinin üslubiyyatı, Bakı, Elm, 1979. 
3.Q.Ş. Kazımov Müasir Azərbaycan dili. Sintaksis, Bakı, 
Təhsil, 2007. 
4. T. Mustafayev “Yalquzaq” povestinin müəllifi Kamran 
İmranoğluna açıq oxucu məktubu”, “Ünsiyyət” qəzeti, 18 may 
1999, №5. 
5.  В.  Yusifli  “Bir  povest  haqqında”.  “Ədəbiyyat”  qəzeti, 
23 iyul 1999, №29. 
6. Q. Ş. Kazımov. Dildən xüsusi seminar.  Yazıçı və dil, 
APİ-nin nəşri, Bakı, 1975.  
7.  İ.  Babaşoğlu.  Yazıçı:  müasir  həyat  və  gerçəkliklər. 
(Tahir Kazımovun yaradıcılığı əsasında) “Elm və təhsil”, Bakı, 
2012. 
 
 
 

---