MahġRƏ naği qizi çapar kazimli
Yüklə 3,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ____________________ ƏdəbiyyatĢünaslığa xidmət əzmi ilə
- Mahirə Nağı qızı, Çapar Kazımlı ______________________
____________________ ƏdəbiyyatĢünaslığa xidmət əzmi ilə 117 lərinin öyrədilməsi bir qədər çətinlik törədir. Bizcə, Kamran müəllimin bu metodlar barədə təqdim etdiyi materiallar şagird- lərdə mənimsəmə çətinliklərini aradan qaldıra bilər. Vəsaitdə ədəbi cərəyan, ədəbi məktəb haqqında əks olunan məlumatlar da şagirdlərin anlaq səviyyəsinə uyğundur. Kitabın “Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatı” bölməsinə bir qədər geniş yer ayrılır. Burada ədəbiyyatın şifahi və yazılı yolla yaranıb inkişaf etdiyi göstərilir, ədəbiyyatın bu qolları arasındakı fərqlər, lirik növ və buraya daxil olan nəğmələr, mahnılar, bayatılar və s. epik növ və onun janrları, dramatik növ, aşıq yaradıcılığı, dastanlar və onların əsas xüsusiyyətləri testologiyanın tələblərinə uyğunlaşdırılır. “Dədə Qorqud” eposu qədim dövr Azərbaycan ədəbiyya- tının ən möhtəşəm xalq yaradıcılığı hadisəsidir və Azərbaycan ərazisində formalaşmışdır. Eposun bir sıra ideyaları və motivləri türk bədii düşüncəsinin daha qədim dövrlərinə, İslam dinini yaymaq, Oğuz dövləti qurmaq kimi əsas ideyaları isə I minilliyin ikinci yarısına aiddir. Həmçinin I minilliyin ikinci yarısı Oğuz türklərinin dastanı olan “Dədə Qorqud” eposunun formalaşdığı dövrdür. Kamran müəllimin vəsaitdə verdiyi bu məlumatlaр, həmçinin eposun iki əlyazması, Dədə Qorqud obrazı, eposun məzmunu və əsas ideyaları, əfsanəvi səciyyə daşıyan boyları, eposun quruluşu, bədii xüsusiyyətləri, “Salur Qazanın evinin yağmalanması” boyu və buradakı surətlər haq- qında təqdim etdiyi materiallar abituriyentlərin bilik səviyyə- sinin zənginləşməsinə xidmət göstərir. Dərsliyin “Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi” bölməsində təqdim edilən materiallarda səmərəli keyfiyyətinə və yığcam xarakteristkasına görə diqqəti cəlb edir. Bu bölmənin “Qədim dövr Azərbaycan ədəbiyyatı” hissəsində Azırbaycan ərazisində yaşamış tayfalar, ilk yazılı abidələrimiz, XI-XII əsrlərdə yazıb- yaratmış şairlərimizdən Qətran Təbrizi, Məhsəti Gəncəvi, Əf- zələddin Xaqani haqqında təqdim edilən materiallar imtahana hazırlaşanlara səmərəli fayda verə bilər. Mahirə Nağı qızı, Çapar Kazımlı ______________________ 118 Tam orta məktəblərin ədəbiyyat dərslərində klassik şairi- miz Nizami Gəncəvinin həyatı və yaradıcılığına xeyli yer ayrılır. Bunu nəzərə alan prof. K. Əliyev vəsaitdə N. Gəncəvi- nin həyatının ən qabarıq cəhətlərini diqqətə çatdırır. Müəllif bu dahi şairin yaradıcılığa lirik şeirlərlə başladığını, Nizami ədəbi məktəbinin “Xəmsə”yə görə formalaşdığını göstərir. Bunun ardınca o, Nizami Gəncəvinin “Xəmsə”yə daxil olan əsərlərini tam orta məktəblərin proqram tələblərinə uyğun olaraq diqqətlə təhlil edir. Prof. K.Əliyev vəsaitin “Orta dövr Azərbaycan ədəbiy- yatı” hissəsində yazır ki, XIII əsrdən başlayan bu dövr qədim dövr ədəbiyyatının bitdiyi və ana dilində olan əsərlərin yaran- mağa başladığı dövrdür. Lakin yenə də ərəb və fars dillərində əsərlər yazılırdı. Burada XIII-XVI əsrlərdə hansı şairlərin ərəb, fars dilində yazdıqları, hansılarının həm ərəb, həm fars, həm də türk dilində yazdıqları, hansılarının isə təkcə türk dilində yazıb- yaratdıqları da şərh olunur. Prof. K.Əliyev öyrədir, Nəsimini, Füzulini, Xətayini öyrə- dir. Onlar haqqında çoxlu sayda rəvayət və əfsanələri xatırladır. Müəllif Nəsimidən bəhs edərkən onun əsl adının Əli olduğunu, amma “Seyyid”, “İmadəddin”, “Hüseyni”, “Nəsimi”, “Şirvani” adları ilə tanındığını diqqətə çatdırır. Nəsimi yaradıcılığını iki dövrə bölən alim onun yaradıcılığını da iki baxımdan qiymət- ləndirir: 1) yüksək poetik sənətkarlıq; 2) humanist ideyaların təbliği. Kitabda Nəsiminin ideyaları, hansı mövzularda yazıb- yaratdığı, hansı janrda əsərlərinin olduğu bütün aydınlığı ilə meydana çıxarılır. Tam orta məktəblərinin proqram tələblərinə uyğun olaraq “Yanaram” və “Mən mülki-cahan...” qəzəllərinin təhlilini verən müəllif bu dahi şairin sənətkarlıq xüsusiyyətləri barədə də abituryentlərdə aydın elmi təsəvvür yaradır. Prof. K. Əliyev Şah İsmayıl Xətayidən bəhs edərkən onu görkəmli dövlət xadimi, təriqət başçısı, sərkərdə, şair kimi səciyyələndirir və onun həyatının ən mühüm məqamlarını xa- tırladır. 12-13 yaşlarında yaradıcılığa başladığını qeyd edir, ____________________ ƏdəbiyyatĢünaslığa xidmət əzmi ilə 119 onun həm xalq şeiri janrlarında, həm də klassik şeir janrla- rından istifadə etdiyini göstərir. Xətayinin lirik əsərlərini 4 (dörd) istiqamətə ayıran müəllif bu istiqamətləri ayrı-ayrılıqda nümunələr əsasında təhlil süzgəcindən keçirir. Kitabda Məhəmməd Füzulinin həyatı, onun hansı dillərdə yazdığı, hansı janrlardan istifadə etdiyi, şairin qəsidələri, qəzəl- ləri, nəsr əsərləri və proqrama uyğun olaraq Füzulinin “Əql yar olsaydı” qəzəli və həmçinin “Leyli və Məcnun” poeması da təhlil edilir. Prof. K.Əliyev Yeni dövr Azərbaycan ədəbiyyatını aşağı- dakı mərhələlər üzrə təhlildən keçirilir: I mərhələ. XVII –XVIII əsrlər II mərhələ. XIX əsr III mərhələ. XX əsrin əvvəlləri. Yeni dövr Azərbaycan ədəbiyyatı müxtəlif mərhələlərdən keçsə də, aparıcı istiqamət müasirliyə can atmaqdan ibarət olmuşdur. Bunun ən aydın təzahürü söz sənətində get-gedə güclənən tənqidi ruh idi. M.V. Vidadinin, M.P.Vaqifin ictimai kədəri tədricən Q. Zakirin, M.F.Axundzadənin, Ş.Ə.Şirvaninin cəmiyyətə tənqidi münasibətini formalaşdırdı. Vəsaitdə yuxarıdakı bölgü əsasında ayrı-ayrı mərhələlərin səciyyəvi əlamətləri bütün incəliklərinə qədər izah edilir. Ay- dın olur ki, XVII-XVIII əsrlər Azərbaycan ədəbiyyatının, ümu- mən mədəniyyətinin intibah dövrüdür. XVII-XVIII əsrlər İnti- bahı deyəndə nə başa düşülür? XVII-XVIII əsrlər İntibahının əlamətləri hansılardır? XVII-XVIII əsrlər İntibahının təsiri nə- lərdə özünü göstərir? Abituriyentlər vəsaitdə bu və ya bu kimi suallara da cavabları asanlıqla tapa bilərlər. Prof. K.Əliyev XVII-XVIII əsrlər intibah dövrünü xarakterizə edərkən ”Ko- roğlu” eposunu Azərbaycan intibahının ən möhtəşəm əsəri кi- mi, Molla Pənah Vaqifi isə Azərbaycan intibahının ən böyük sənətkarı kimi səciyyələndirir. Vəsaitdə bunun ardınca “Koroğ- lu”eposunun məzmunu və əsas ideyaları şərh olunur, M.P.Va- qifin Azərbaycan ədəbiyyatında tutduğu mövqeyi izah edilir. Yüklə 3,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|