Make the children play

UNİCEF Perspektivində üstünlüklər

«3. Əlil uşaqların xüsusi ehtiyaclarını qəbul edərək ,yardım (…) əlil uşağın təhsilə ,treyninqə,tibbi qulluq xidmətlərinə,reabilitasiya xidmətlərinə, uşağın mədəni və mənəvi inkişafı daxil olmaqla tam mümkün sosial inteqrasiya və fərdi inkişafı yolunda məşğulluq və əyləncə imkanlarına effektiv şəkildə malik olmasını təmin etmək üçün həyata keçirilməlidir.»

UHK, Maddə 23

Əlil uşaqların sosial reinteqrqsiyasının tərkib hissəsi kimi məktəb həyatında iştirak təşəbbüsünə yardım UNİCEF tərəfindən dəstəklənən deinstitutalizasiya proqramının önəmli komponentidir⁵⁷.Birici mərhələdə xüsusi diqqət yetirilməlidir:

• 
  Qərarların verilməsinə təsir edən xəstəlik\əlillik siyahısının yenidən nəzərdən keöirilməsindən başlayaraq, ev təhsilində islahatlar və bütün uşaqlara təhsildən bərabər istifadə etmək imkanlarının təmin edilməsi cəhdlərinin gücləndirilməsi;
  
• 
  Əlil uşaqların stiqmatizasiyasının azaldılması: yalnız fərqli davranışlrdan başlayaraq müxtəlif yerli idarələrə doğru xüsusi ehtiyacı olan şəxslərin tam inteqrasiyasına hazır olunmalıdır.
  
• 
  Əlil uşaqların düzgün qeydiyyatının dəyərinin artmasını və onların xidmətlərindən istifadə imkanlarının ortaya çıxarılması üçün toplanan məlumatların yenidən yoxlanması; məlumatların uygun yoxlanılmasının təhlili yeni müdaxilələrin planlaşdırılması və cərəyanların anlaşılması üçün çox əhəmiyyətlidir.Bu halda Milli Statistika Komitəsinin cəlb olunması strateji əhəmiyyət daşayır.
  

2.3. Uşaqlara qarşı zorakılıq

Rəqəmlər və İstiqamətlər :Mövcud məlumatlar

BMT Baş Katibliyinin uşaqlara qarşı zorakılığa aid hal –hazırda məşqul olduğu sənəddə zorakılıq kimi «fiziki və əqli zorakılıq, zərər və sui- istifadə ,istismar və ya əzab ,cinsi sui- istifadə daxil olmaqla bütün formalar» nəzərdə tutulur. Bu cinayəkar təşkilatlar tərəfindən uşaqlara qarşı cinayətin həyata keçirilməsinə ,həm də huquqlara qulluq və qayğıdan məsul olan istənilən səviyyədə hər kəsə – valideyn və qohumlardan başlayaraq, müəllimlərə ,institutlarda qayğı güstərənlərə,polis və ədalət daşıyıcılarına aid olunur.

BMT-nin qeyd olunan sənədi ilə əlaqəli Hökümətlərə anketə cavab olaraq, Azərbaycan höküməti bəyan edib : «əhatəli siyasət sənədi (uşaqlara qarşı zorakılıq ilə əlaqəli olaraq) yoxdur. qanunvericilik ancaq zorakılığın müəyyən hallarını əhatə edir, ancaq bu ailədə, məktəbdə ,ictimai yerlərdə zorakılıq faktlarını müəyyən etmir. Eyni zamanda , tez-tez baş verən uşaqlara qarşı zorakılıq halları çox pis ciddi haldır.⁵⁸

Uşaqlara qarşı zorakılıqlara dair eyni mənbədən olan məruzələr keçən 5 il müddətində əhaliyə əsaslanmayan tədqiqatlar əsasında toplanıb; Valideyn və uşaqların daxil olduğu kiçik sayda mühasiblərə istinadən : «Bəzi layihələr ola bilərdi ,belə ki valideyn və uşaqlara aid olaraq belə mövcud təhlil aparmaq qadağandır. Bu böyük ölçüdə həmçinin anketi hazırlayanların və düzgün olmayan suallar və ya respondent qruplarının müəyyən olunmasının və bu məsələləri müzakirə edən əhalinin hazırlıqsız olmaları ilə əlaqəli professional bacarıqla bağlı boşluqların mövcud olmasından irəli gəlir.⁵⁹

Nəticə olaraq, anlayışın əhəmiyyətinin ölçülməsi üçün əldə olunan məlumat yoxdur. Az cəhdlərlə məsələ ilə bağlı müzakirələrdə rəsmi şəxslərin və ictimai xidmətlərin müzakirələrdə iştirakına qarşı çıxmaları nəzərə alınıb .Məlumatın əldə olunma imkanları mümkün deyil :2003-cü ildə məhkum olunma ilə bağlı məlumatlarda şəxslərə qarşı zorakılıq (225 hal ) və təcavüz (46) hallarının qurbanlarının uşaqlar olub-olmadığı dəqiq müəyyən edilməmişdi.

Bu tədqiqat üçün yeganə mənbə bu yaxınlarda zorakılıq və sui-istifadə epizodlarına məruz qalan uşaqlara psixoloji yardım həyata keçirmək məqsədilə təsis olunan Psixoloji Məsələlər Mərkəzi adlı QHT –nin koordinatoru olub .Uşaqlar QHT –yə digər yerli və ya beynəlxalq QHT-lər tərəfindən(ictimai xidmət institutları tərəfindən birbaşa heç bir hal məruzə edilməyib)və ya az hallarda valideynlər tərəfindən (orta sinif ,yüksək təhsilli fərdlər) göndərilib.

Mərkəzin məlumatına əsasən ,təxminən uşaqlarşn yarısı (SOS Kinderdorf tərəfindən bildirilib keçmişdə cinsi sui-istifadəyə məruz qalıblar. Təxminən 10 % hallarda valideynlər və yaxın qohumlar tərəfindən cinsi sui-istifadəyə məruz qurbanlardır.⁶⁰

Təşkilati Müdafiə Üsulları .Boşluqlar və Təhlükələr

Ümumiyyətlə qəbul olunub ki, uşaqlara qarşı zorakılıq qarışıq praktikadır.

Cinayət Mcəlləsinin xüsusi maddələrində azlıqlara (fiziki və ya əqli sui-istifadə ,seqrəqasiya, cinsi sui-istifadə ,adam oğurlama ) qarşı zorakılıq hərəkətləri xüsusilə cəzalandırılır.⁶¹Uşaq Haqları ilə bağlı qanunun 12-ci maddəsi müəyyən edir ki, ailədə və digər yerdə uşaqlara qarşı istənilən zorakılıq və fiziki sui-istifadə qadağandır və Təhsil qanununda (1992) şagirdlərin istismarın, fiziki və əqli sui-istifadə və qeyri–qanuni hərəkətlərindən,hansılar ki, insan ləyaqəti və şərəfinə ziddir, müdafiə olunmalıdırlar.⁶²

Bununla belə, uşaqlara qarşı ev və təhsil mühitində, başqa sözlə hökümətin hər bir uşağı zorakılıqdan qoruması ilə bağlı zəruriliyinin təmin olunmasında həç bir tədbir görülməyib.

Xüsusilə ictimai qayda diqqətə alınıb⁶³: Təhsil imkanları üçün heç bir standartlar müəyyən olunmayıb; Təhsil imkanlarının məcburi yoxlanılması üçün heç bir dəyişdirilən şərtlər yoxdur ;heyət üçün treyninqlər və minimum keyfiyyətlər ölkədə müəyyən olunmayıb; Nizam intizam və cəza formaları xüsusilə qadağan olunmayıb (əksinə ,bəzilərinə xüsusilə icazə verilib) ; Kriteriya və şərtlər heyət tərəfindən güc tətbiq olunması üçün müəyyən olunmayıb;şikayətləri qeydiyyatdan keöirmək üçün uşaq və ya valideynə məcburi mexanizm və ya prosedurlar nəzərdə tutulmayıb.(əksinə uşaqlar «sübut» olmadan məruzə edə bilməzlər, həm də təhdidlə);Təhsil imkanlarında uşaqlara qarşı zorakılıqların araşdırılması üçün spesifik proseduralar nəzərdə tutulmayıb.»; zorakılıqya məruz qalan qurbanların xeyrinə heç bir tədbir nəzərdə tutulmayıb;⁶⁴ uşaqlar arasında zorakılıq və sui-istifadənin qarşısını almaq üçün heç bir adekvat nəzarət metodu müəyyən edilməyib; heç bir dövlət sənədi yoxdur ki, uşaqların məktəbdə və ya yataqxanada olduqları müdətdə hüquq və məsuliyyətini tam əhatə etmiş olsun.

Evdə qurbanlar AFHRO tərəfindən hazırlanan və qadınlara qarşı zorakılıqlara aid olan son məruzədə bir paraqraf evdə zorakılıqlara aid çox pis qiymətləndirmədir.^65 Cinayət Məcəlləsinin Şərtləri evdə zorakılıq edənlər və qurbanlar arasında xüsusi münasibətləri və qarşılığı nəzərə almır və beləliklə onların xüsusi ehtiyacları da nəzərə alınmır. Azərbaycanda ailə problemlərinin həllini ailə və ya evdən kənarda axtarmağa icazə verilmir. Bunan başqa qadınlar \qızların öz ərləri ,ataları,qardaşları tərəfindən hüquqları pozulduqda özlərinin polisə müraciət etməyinə icazə verilmir.Polisə şikayət yalnız öz ailəsi terefindən deyil ,həm də qohumları ,ictimai rəy ,həmçinin səlahiyyətli şəxslər və qadının şikayət etdiyi polis tərəfindən də pis qəbul olunur.Ərləri tərəfindən zorakılığa məruz qalan qadınlar rəsmi orqanlara şikayət edə bilərlər, ancaq ata və qardaşı tərəfindən hüququ pozulan gənc qız rəsmi orqana adətən müraciət etmir.» Bu təhlil üçün keçirilən aras\şdırmalarda , bir gənc cani özünün cinayəti ilə bağlı şikayət etmişdi: o öz gənc həyat yoldaşına qarşı zorakılıqda gunahkar bilinmişdi. O, həyat yoldaşını döyməyə qərar vermişdi, ancaq cəzanı qəbul etmirdi. Çünki ,deyinlərə görə «bu Azərbaycanda bütün kişilərin etdiyi şeydir». Bu cavab bütün digərlərin gülməli rəsmi icazəsinə səbəb oldu. Digər müdəalar üçün, zorakılıqlar haqqında BM anketinə Azərbaycan hökümətinin cavabında olduğu kimi ,evlilik yaşı oğlanlar üçün minimum 18 ( 17 istisna hallarda ), qadınlar üçün isə minimum 17 (16 istisna hallarda) müəyyən olunub.

Ümumiyyətlə uşaqlara nəzarət edən polislər gənc ədliyyə ilə bağlı məsələlərə uşaqlara qarşı cinayətlərdən daha çox cəlb olunurlar. Eyni şey azlıqlarla məşğul olan komissiyaya da aid oluna bilər. Onlar da nəzarət və məlumat vermə fəaliyyətinə cəlb olunmalıdırlar, amma onlar əldəedici fəaliyyətə dair sahələrdə işləmədiklərindən, zorakılıq hallarının müəyyən edilməsi sıfra bərabərdir.

UNİCEF Perspektivində üstünlüklər

Dövlıtlər bütün uyğun qanunverici administrativ, sosial və təhsil tədbirlərini uşağı valideyn, və ya uşağın qulluğunda duran digər şəxs tərəfindən nəzarətdə olduğu müddətdə fiziki və ya əqli, istismar və sui-istifadə, cinsi təcavüzün bütün formalarından qorumaq üçün tədbirlər görməlidir.

UHK Maddə 19

Uşaqlara qarşı zorakılıq hər yerdə çox qarışıq fenomen hesab olunur və hər yerdə bu çox böyük çətinliklə aradan qaldırılır. Xüsusilə ev şəraitində baş verən zorakılıqlarla mübarizə aparmaq valideyn və uşaqlar arasında münasibətlərin şəxsi məsələ kimi qəbul edildiyi ölkələrdə çox çətindir.Vəziyyət sivil cəmiyyətin məsələ ilə bağlı problemlə üzləşdiyi vaxt yaxşılığa doğru dəyişə bilər və o zaman cəmiyyət zorakılıq və sui istismar hallarına qarşı reaksiya göstərməyə hazırıdr. Yalnız o halda ki, bəzi hərəkətlər – adət və birgə praktikanın tərkib hisəsi kimi nəzərdən keçirilənlərdən fərqli- qəbul olunmaz addım olaraq başa düşülür.

Bu səbəbdən davamlı olan cəhdlər ictimai fikrin formalaşmasına istiqamətlənməlidir ki, bu da uşaqlara qarşı zorakılıq praktikasında ədalətsizlik və zərərvermə ilə əlaqəli cəmiyyətin məlumatlandırılmasını artırır.

Belə addımlar uşaq hüquqları sahəsində ictimai xidmətdə vəzifə daşıyıcıları üçün treyninqlər keçirməklə eyni zamanda olmalıdır. Bu imkanlar uşaqların zorakılıq halları ilə bağlı etiraflarına və onlara dəyən ziyanın ödənilməsi üçün uyğun yardımlar həyata keçirmək üçün zəruri biliklər təşkil edə bilmələrinə kömək etməlidir.

Bütün mümkün dəstək son olaraq, əsasən qəbul edilmiş standart və prinsipləri təmin edən məcburi tədbirləri müəyyən edən mövcud qanunvericiliyin yenidən nəzərdən keçirilməsinə verilməlidir.