Maktabgacha ta`lim yoshdagi bolalarda ilk matematik tasavvurlarini shakllantirish metodikasining nazariy

Tarbiyachi : Qumni qo‘lingizga oling. Nima uchun u issiq bo‘lib qoldi?
Bolalar javobi: Quyosh nurlari atrofimizdagi barcha narsalarni qizdiradi, shuning uchun yozda biz albatta boshimizga qalpog‘imizni kiyib yurishimiz kerak.
Qumda quyosh rasmini butkul uyg‘ongan qilib chizamiz. U endi uyg‘ongan, bizga kulib boqayapti.
Modelga butkul uyg‘ongan quyosh rasmini joylashtiramiz. Quyosh balandda va juda qizdirayotgan vaqt- kunduzi deyiladi. Kechqurungi sayr.
Tarbiyachi:
Quyosh yana pastga tushdi, uni rangi bir oz o‘zgargan, uning nurlari endi atrofni qizdirmayapti (bolalar kechqurunga mos to‘q ko‘k rang to‘g‘ri to‘rtburchakni olishadi).

Nazorat savollari:

1. Kichik guruhlarga vaqt oraliqlari haqidagi tasavvurlarini O‘stirishda nimalar alohida o`rin tutadi?

   
   

2. Kun tartibini to‘g‘ri tashkil etishda nimalar alohida o`rin tutadi? 3.“Kun va tun”o ‘yinini qanday amalga oshiriladi?

   
   

17-Mavzu: O`rta guruh yoshidagi bolalarning son-sanoq haqidagi matematik tasavvurlarini shakllantirish.

Reja

3. Mashg‘ulotlarda ishni tashkil etish.
   

4. Ta’lim berishning metodlari.

   
   

O‘quvmashg’ulotining ko‘nikmamalakalarini tarbiyalash.

Son va sanoq. Bolalarga to‘g‘rl usullardan foydalanib 3, 4, 5 sonlarining hosil bo‘lishi bilai tanishtirish va bu sonlar doirasida sanashnio‘rgatish: bir qator qo‘yilganpredmetlarni sanab, sonni tartib bllan aytish, sonni ot bilan moslashtirlb, oxirgi sonni sanalgan predmetlarga taalluqli qilib aytish, masalan, “Bir, ikki, uch, - hammasi bo‘lib uchta qalam”

, “ Bir, Ikki, uch, to‘rt - hammasi bo‘lib to‘rtta qalam” tarzida. 3,4,5 sonlari doirasidagi sonli kartochkalar bilan tanishtirish. Bolalarga 3, 4, 5 gacha bO‘lgan sanoq va tartib son lam i o‘rgatish,“Qancha?”, “Qaysi?”, “ Nechanchisi?” , “Sanoq bo‘yicha nechanchi?”, “Nechanchi o‘rinda?”, “ Hammasi bo‘lib nechta?’' savollarlga javob berib, sanoq va tartib sonlardan to‘g‘ri foydalanishnlo‘rgatish.Bolalarga predmetlaming ikki guruhini qiyoslashni mashq qildirish va taqqoslashnlo‘rgatish, masalan (“Bir, ikki, uch, to‘rt, besh -
hammasi bo‘lib beshta koptok”, “Bir, ikki, uch, to‘rt - hammasi bo‘lib to‘rtta kubik. Beshta ko‘p, to‘rtta kam. Koptoklar kubiklardan bitta ko‘p ekan”).5 gacha bo‘lgan sonni O‘zidan kichik bo‘lgan ikkita songa (buyumlar misolida) ajratish. Masalan, “Senda 5 ta olma bor, ikkltasini ukangga berding. O‘zingda nechta qoldi?" degan savol bilan murojaat qilish.Predmetlarning kam guruhiga yetishmagan predmetni qo‘shishni yoki ko‘p guruhdan bitta ortiqcha predmetni olishni va guruhlar o‘rtasida bir xil miqdordagi har xil predmetlardan iborat tenglik hosil qilishnio‘rgatish. (“Kartochkaning yuqori qatorida uchta anor, pastki qatorida to‘rtta olma, anorlar olmalardan bitta kam. Agar yana bitta anor qo‘ysak anorlar va olmalar soni teng bo‘ladi").4 yoshli bolalami o‘qitishning asosiy vazifasi ulami to‘g‘ri usullardan foydalanib, 5 ichida buyumlami, tovushlami, harakatlami sanashgao‘rgatishdir.Dastlabkimashg’ulotlarda tarbiyachi sanash namunasini ko‘rsatib o‘zi sanaydi, bolalar esa u sanagan buyumlaming umumiy miqdorinigina aytadilar, ya'ni sanoq Jarayonini tarbiyachi o‘z zimmasiga oladi, sanoq natija-sini bolalar aytishadi.
Sanoqqao‘rgatishbir-birining ostnga parallel Joylashgan 2 qator buyumlar guruhini taqqoslash asosidz xuziladi. Taqqoslanuvchi guruhlar yonmayon turgan sonlarni ifodalashi kerak: 1 va 2, 2 va 3, 3 va 4,4 va 5. Bu natural qatornlng har bir keyin (oldin) keladigan sonining hosil bo‘lish prinsipini o‘zlashtirishi uchun ko‘rsatmali asos hosil qiladi, boianing bir to‘plam bir son bilan, ikkinchi to‘plam boshqa son bilan atalishini tushunishga yordam beradi.Masalan, tarbiyachi sanoq zinasl (narvoni)ning pastki pog‘onasiga 2 ta buyum (2 ta archa) qo‘yadi, ular ni qayta sanaydi, bunda bolalar e’tiborini natijaviy songa qaratadi.
Shundan keyin ustki pog‘onaga archalar ustiga aniq mos keltirib boshqa buyumlarni (2 ta olmaxonni) qo‘yadi. Ulami sanaydi, bolalarga miqdoriy m u n o sab atlam i (2 ta olm axo n va 2 ta a rch a , archalar va o lm a x o n la r raiqdori tengdan ) nam o y ish qilad i.
Shundan keyin tarb iyach i ustki p o g 'o n a g a yana b itta olm axon ф ‘ yad o va darhol m iqd oriy m u n o sab atlam i an iq layd i: « O lm a x o n la r k o 'p a y d im i y o k i k a m a y d im i?» — « K o‘p a y d i» . B o la la r « k o‘p n i» Juda y a x sh i k o ’ rad ilar. « B itta o lm a x o n n in g Ju fti y o‘q , o lm a x o n la r k o‘p, arch alar esa kam . A rch alar 2 ta, o lm a x o n la r n ech ta ? S a n a b ch iq ish k e ra k » . Tarb iy a c h i sanaydi: “ B ir , ikki, Sh un dan k ey in yan gi s o‘z — uch so n ln i aytadi. (H am m asi b o 'lib , 3 ta o lm a x o n ) T a rb iy a c h i q o 'lin l aylan tirlb ishora q ila d i, bu ishora— uch so n i sanab ch iq ilg a n uchala o lm a x o n n in g ham m asiga tegish li e k a n in i bildirad i, shundan keyin x u lo sa ch iq a ra d i: “Ja m i o lm a x o n la r u ch ta” . Bo lalard an o lm a x o n la r q an ch aligin i tak ro rlash n i s o 'ra y d i, darhol u larning e ’tib o rla rin i sonlardan q a y sila ri katta, q a y sila ri k ic h ik ek an ig a qaratadi: “ U ch ikkidan katta, ik k i uchdan k ic h ik . Uch katta, ik k i e sa k ic h ik ” . B o la la r bunga k o 'r s a tm a li ish o n ch h o sil q ila d ila r. U lar, agar guruhlardagi b uy um lar tengdan (b arav ard an ) b o 'Is a , ularnin g m iqd ori b ir x il s a in in g o‘z i bilan b elg ila n is h in i k o 'r a d ila r (2 ta o lm a x o n v a 2 ta a rch a ), agar 1 ta buyum o lin sa (q o 's h ils a ), bu y u m lar kam (k o‘p) q o lish in i v a guruh yan gi son — uch bilan b elg ila n ish in i k o 'ra d ila r. B o la la r h ar b ir son b u y um larn in g m a ’ lum m iqd o rin l b elg ila sh in i tushuna boshlaydilar

1. Mavzu: O`rta guruh yoshidagi bolalarni geometrik shakl haqidagi tasavvurlarini shakllantirish.

Reja:

1. Orta guruhda shakl haqida tushuncha.

   
   

2. O‘rta guruhda shakillarni farqlash.

   
   

3. “Ilk qadam”O‘quv dasturi bilan ishlash.

   
   

Geometrik figuralarni bir-biridan farq qilish va ularning ba’zi xususiyatlari bilan tanishish. Bolalarni yangi geometrik figuralar bilan tanishtirmoq uchun ularning modellari bolalarga oldindan tanish bo‘lgan modellar bilan taqqoslanadi yoki ikkita yangi model bir-biri bilan;to‘g‘ri to‘rt burchakni kvadrat bilan, sharni kub bilan, silindrni kub va shar bilan taqqoslanadi. Avval ular juftlab taqqoslanadi, keyin esa figuralarning guruhlari bir-biri bilan masalan, kvadrat guruhi uchburchaklar guruhi bilan taqqoslanadi va hokazo.

Figuralarni ko‘rib chiqish va bir-biriga qiyoslash ma’lum tartibda olib boriladi: «Bular nima? Rangi qanaqa? O‘lchamlari qanday? Nimadan yasalgan? Bir-biridan nima bilan farq qiladi? Qaysi tomonlari bir-biriga O‘xshaydi?»

Savollarning ma’lurn tartibda berilishi bolalarni figuralarni izchillik bilan ko‘rib chiqishga va tekshirishga, bir xil belgilariga qarab taqqoslashga, muhim belgilarini ajratib ko‘rsatish, nomuhim belgilari (rangi, o‘lchamlari, materiali, fazodagi joylashishi) ga e’tibor bermaslikka o‘rgatadi. Bolalarni figuralarning modellari bilan xilma xil ish bajarishlarini tashkil etish muhim ahamiyatga ega, chunki bu modellar haqidagi tasavvurlar darajasi shaklni idrok etish tajribasining boyligi bilan belgilanadi.
Modellarni sezish — harakat vositasida tekshirib chiqish katta ahamiyatga ega. KO‘rib idrok etishda qO‘lning ishtirok qilishi shakllarni yaxshiroq idrok etishga yordam beradi.
Bolalar modelni barmoqlarining uchi bilan ushlab kO‘rib, uning konturi atrofidan barmoq yurgazib chiqadilar. Pedagog ularni figura konturi bO‘ylab barmoq harakatini kuzatib borishga undaydi: «qaranglar, barmoq uning atrofidan qanday aylanadi?» Model konturi atrofidan barmoq yurgazish uning satqi bO‘ylab qO‘l yurgizib chiqish bilan tugallanadi.
Bolalar modellarni yumalatib, har xil holatlarda qO‘yadilar va ularning qanchalik to‘g‘ri yoki to‘g‘ri emasligini aniqlaydilar.
. O‘rta guruhda bolalargamashg’ulotdan tashqari vaqtda figuralarni farq qilishni mashq qildirish uchun «Nima yO‘q bo‘lib qoldi?» yoki «Nima O‘zgardi?» kabio ‘yin mashqlari va didaktiko ‘yinlardan keng foydalaniladi. Bolalar qaysi figurani yashirganlari yoki almashtirib qO‘yganliklarini aytadilar.
«Ajoyib qopcha»o ‘yini turli variantlarda O‘tkaziladi. Bolalar figuralarni taniydilar, kO‘rib idrok etiladigan namunaga qarab uni paypaslab kO‘rib topadilar yoki, aksincha, ushlab kO‘rib idrok etilgan namuna asosida figurani kO‘rib topadilar.
«O‘zo ‘yingni top», «Samolyotlar» kabio ‘yinlar figuralar shaklini idrok etishdagi konstantalik (turg‘unlik)ni O‘stirishga imkon beradi. Buo ‘yinlarda shnurlardan yasalgan kvadratlar, uchburchaklar va boshqalar uychalar, aerodromlar vazifasini bajaradi. Mazkuro ‘yinlar takroriy O‘tkazilayotganida bunday uychalar va aerodromlarning O‘lchamini kattalashtirish maqsadga muvofiqdir.
Individual mashqlar O‘tkazish uchun «Juftingni top», «Kartochkaga mos figurani top» va boshqa shu kabio ‘yinlardan foydalaniladi. Bolalar figuralarning rangli va kontur tasvirlarini taqqoslab, tegishli shakllarni topadilar.
Predmetlarning shakllarini geometrik namunalar bilan solishtirib kO‘rish. Bolalar
oldin geometrik figuralarni ularga о ’xshash shakldagi predmetlar bilan solishtirib ко ’rishni mashqqiladilar. Ular figuralarning modellariga mos predmetlarni tanlab oladilar. Geometrik figuralarni boshqa predmetlardan ajratib olishga, ularga namuna ma’nosini berishga mana shunday qilib erishiladi. “Xuddi mana shunday shakldagi predmetni top”, “Men aytgan narsani top” va boshqa shu “kabio ‘yin mashqlari o‘tkaziladi.
Bolalar predmetlarning shakllarini geometrik namunalar bilan bevosita taqqoslashdan predmetlarning shakllarini so‘z bilan ta’riflashga o‘tadilar.
Mashqlar uchun avval oddiy shaklda bo‘lgan, detallari yo‘q predmetlar tanlab olinadi. Bir turdagi (hap xil shakldagi bayroqchalar, taxtachalar va shu kabilardan) va har xil turdagi predmetlar (kvadrat shaklli ro‘mol, to‘g‘ri burchakli sharfcha, uchburchakli ro‘mol, galstuk) dan foydalanish maqsadga muvofiqdir.

1. Mavzu: O‘rta guruh yoshdagi bolalarni tevara-atrofda mo‘ljal