Maktabgacha ta`lim yoshdagi bolalarda ilk matematik tasavvurlarini shakllantirish metodikasining nazariy

olishgao‘rgatish Reja:

1. Bolalarni tevarak atrofda mo‘ljal olishgao‘rgatish.

   
   

2. Predmetlarning o‘ziga nisbatan joylashuvini so‘z bilan ifodalash.

   
   

3. “Ilk qadam”o‘quv dasturining ahamiyati.

   
   

O ‘quvso`z va iboralar:

Tasavvur – ilgari idrok qilingan narsa va hodisalarni ko‘z oldimizda fikran gavdalanishi.
Xotirlash – vaqt va fazoda muayyan o‘rin olgan timsollarni qayta esga tushirish.
Vaqtni idrok qilish – Narsalar harakati va o‘zgarishidagi oldinma- ketinlik hamda davomiylikning ongda aks ettishi.
Bolalarni tevarak atrofda mo‘ljal olishgao‘rgatishda bolalarga berilgan harakat yo‘nalishini o‘rgatiladi.

Predmetning o‘ziga nisbatan joylashuvini o‘rgatar ekanbiz ularga “Orqada”, “Pastda”, “Yuqorida”, “O‘ng”, “chap”, “yaqin”, “uzoq” kabi mo‘’jal olish malakalarini o‘rgatiladi. Tevarak atrofni kuzatish, orientirovka qilish.

Tevarak atrof tushunchasi - keng ma'nodagi, murakkab, serqirra tushunchadir.
Biz, tevarak atrof ma'nosida, bizni o‘rab turuvchi ob'ektiv olam xarakteristikasini anglaymiz.
Biz tevarak atrof haqidagi bilim va malakalarni egallash uchun, shuningdek uning shakli, belgilari haqida, ulaming tuzilishi, balandligi, uzunligi, kengligi haqida, predmetlarning joylashuvi, ulaming orasidagi masofani aniqlashdagi va belgilay olishni o‘rganish uchun, tevarak atrof haqidagi tushunchalarini yanada mustaxkamlash uchun - turli tevarak atrof kategoriyalariga murojaat etamiz.
Bunda biz avval predmetlarning belgilariga qarab (ya'ni shakli va o‘lchoviga, har xil o‘lchovliliga) va tevarak atrofdagi belgilarga qarab (ya'ni tevarak atrofni muxitlicha tushuntirish, predmetlarning bir biridan farqi yoki o‘xshashligi (tabiatda) va h.k. farqlay olishga o‘rganishimiz vao‘rgatishimiz kerak.
Tevarak atrofni chamalash, orientirovka qilish tushunchasi, masalasi murakkab masaladir. Tevarak atrofni orientirovka qilishda turgan yoki belgilangan joy taxminga olinadi:

MASALAN:

1. kishi tevarak - atrofni yaxshilab kuzatib o‘zi turar joyi haqida ma'lumot bera olish: yon atrofidagi ob'ektini tushuntira bilishi kerak:

   
   

2. O‘zi qo‘yib ketkan predmet yoki insonni qayta tevarak atrofni chamalash orqali topib kelishi yoki aniq ma'lumot bera olishi kerak:

   
   

v) inson tevarak atrofni ob'ektlicha tushuntirilishin chalkashtirmay, predmetlarning bir xil yoki har xilligini tushuntira olishi, shuningdek qaysi predmet qaysinisining yonida, oldidja orqali uzoq, yaqinligi, xullas orasidagi masofa haqida to‘la ma'lumot bera olishi kerak. Tevarak atrof chamalash har bir odamning o‘ziga qo‘layliligini tanlab olishiga bog‘liq. O‘zining yoki boshqa birovni,o‘ng qo‘l, chap qo‘l tushunchalari bilan, yoki predmetlarning shakliga qarab, joylashuviga qarab ham orientirovka qilish mumkin. Masalan: ba'zilar uy yoki magazinining nomini, nomerini, adresini bilmaydilar-ku lekin qaysi transport bilan, qanday qilib berishni shunday aniq qilib tushundilar-ki, xatto ko‘z yumib borib topish mumkin.

2. Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar bilan tevarak atrofni kuzatishning ahamiyati. Ba'zi maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar bilan xali tevarak atrofni kuzatishni, uni orientirovka qilishni yaxshi o‘zlashtira olishi, bo‘lishlari ham mumkin bo‘ladi. Masalan:O‘z uylariga borishni bilmaydi.
Lekin, aksincha bog‘da bolalar bilan o‘ynaladigano ‘yinlaming ko‘pchiligi,mashg’ulotlar va boshqa ko‘pgina bolalar ijodi - tevarak atrof bilan bog‘liq.

Masalan:

Boshlang‘ich sinf (a'-sinf o ‘quvchisidan talab qilinadigan narsalardan biri - daftar yoki kitob varaqlarini farq qila bilishi.o‘ng varak, chap varak va h.k. Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalami aslida tevarak atrof bilan tanishtirishning bu borasi shu bet yoki varaqadagi chizilgan, aks etkan rasmlar yordamida tushuntiriladi.

Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarni tevarak atrofnio‘rgatishda ega bo‘lgan barcha bilimlarini puxtalash, uni kuzatish, orientirovka qila olish malakalari hamda uni belgilay olishlari kabi ko‘nikmalarini mustaxkamlash va tevarak atrof haqida o‘z fikrlarini to‘la bildira oladigan terminlaming bolada yaxshi o‘zlashtirilishini o‘z vaqtida ta'minlab borish zarur.
Tevarak atrofni anglashda psixofiziologik mexanizmga ham bog‘liqdir, u inson onggida ko‘rish, eshitish, so‘zlash, eslab qolish, xotira kabi qobiliyatlar (analizatorlar) yordamida dinamik sistemadek saqlanib qoladi. Ayniqsa bunda xarakatlanuvchi analizatorlar va ichki xis tuyg‘ularining roli axamiyatlidir.
Bolalarning tevarak atrof haqidagi lug‘atlarining boyib borishi. Ularning tevarak atrofni tushunishda ikkinchi signal sistemasining tenglashuvini ta'minlaydi.
Chet ellarda bolalami yoshligidan, maktabgacha tarbiya yoshidan boshlab, sekin-asta tevarak atrofni o‘rgatishda, umumiy tushunchalami, ikkinchi signal sistemasiga bog‘lab olib boriladi. Bu esa bolaning tevarak atrofni o‘zlashtirishidagi yangi bosqichning boshlanishidur.
. Tevarak atrofni idrok qilish biror bir mo‘ljal asosida foydalana bilishni talab qiladi. Bola ilk yoshidan boshlab o‘zining sezgilari orqali idrok qiladi, ya'ni o‘zining tanasining tomonlari bilan mo‘ljal qiladi.
Bog‘cha yoshida bola tevarak - atrof tushunchalarini so‘zlarda ifodalanishini egallaydi: oldinda

• orqada, yuqorida

  
  

• pastda, chapga -o‘nga.

  
  

Yosh bolada tevarak atrofni idrok qilishda bolaning shaxsiy tanasi asosiy markaz bo‘lib hisoblanadi va u o‘zining tanasiga nisbatan sezgi organlari orqali mo‘ljalga oladi.

Keyinroq borib unga yana bir sistema qo‘shiladi. - bu nutqda ifodalashdir ya'ni so‘zlar bilan. Bu narsa bolalarda tomonlarni o‘ziga tegishlilarini sezgi, farqlash - aniqlash xususiyatlarini mustaxkamlash natijasida bo‘ladi, qaysiki bu tomonlar: yuqoriga, pastga,
_oldinga, orqaga, o‘ngga, chapga.
Shunday qilib bog‘cha yoshi tevarak atrofiling tomonlarini nomlarini so‘z bilan belgilash sistemasi davridir.
Bola qanday qilib bundan foydalanadiW Kuzatishlardan shu narsa ay on bo‘ldiki: yuqorida degan so‘zda bola - boshi turgan tomonni, pastda esa - oyoqlari turgan joyni, oldinda - yuzi tomonni, orqasida esa - orqasini,o‘ngda-o‘ng qo‘li qaerda boIsa o‘sha tomonni, chapda-chap qo‘li qaerda bo‘Isa o‘sha erni idrok qilgan. O‘z tanasi bo‘yicha tevarak - atrofni idrok qilish bu boshlang‘ich idrok bo‘lib xizmat qiladi.
Asosiy tomonlari q ta gruppasi, qaysiki odam tanasining turli qismlari bo‘yicha eng birinchi bo‘lib yuqori farqlanadi. Bunda bola tanasi vertikal xolatida aniqlaydi. Qolganlari esa kechroq aniqlanadi va farqlanadi bola tomonidan.
Bola tomonlarining juft, qarama qarshi tomonlarini gruppasini O‘zlashtirsa ham, xali u uning aniqligida yanglishadi.
Bolalar uchun asosiy qiyinchiliklaro‘ng va chapni ajratishdir.
Kuzatishlardan bola bu qarama-qarshi tomonlarni asta-sekin egallab boradi, qaysiki ulami tajribalari orqali egallab boradilar.

1. Mavzu: O‘rta guruh yoshidagi bolalarni vaqtni chamalash haqidagi tasavvurlarini shakllantirish.

Reja:

1. Kun va uning qisimlarini bilishnio‘rgatish.

   
   

2. Ketma-ketlik nomini aytishgao‘rgatish.

   
   

3. Kun qisimlari haqidagi bilimlarini mustahkamlash.

   
   

O ‘quvso`z va iboralar: