Мащмуд аллащманлы
Yüklə 1,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
93 Elmin mədənisən, gövhər kanısan, Eşidənlər sözün dəminə gəlmiş. (62, 106-107). Bir məsələni də xüsusi olaraq vurğulayaq ki, M.V.Vidadi ilə M.P.Vaqifin yaradıcılığında olan misra, bənd səviyyəsində informasiyalar vardır; bunlar bütünlükdə məsə- lələrə aydınlıq gətirmək üçün əsaslı mənbəyə çevrilir. Klassik ədəbiyyatın bütün görkəmli şəxsiyyətlərinin yaradıcılığında belə hallar həmişə özünü göstərir. Çünki bədii yaradıcılıq elə bir əhatəli və spesifik yaradıcılıq sahəsidir ki, burada informativ olanlar bəzən böyük problemin açılışına gedən yolu aktlaşdırır. Q.Təbrizinin, X.Şirvaninin, M.Gəncəvinin, N.Gən- cəvinin, Z.Şirvaninin, Kişvərinin, Həqiqinin, Həbibinin, Ş.İ.Xətainin, M.Füzulinin, Məsihinin, Fədainin və başqalarının yaradıcılığında belə faktlar özünü göstərir və hətta əfsanə və rəvayət tülünə bürünmüş bəzi reallıqlara aydınlıq gətirmək imkanı yaradır. M.P.Vaqifin yaradıcılığında da bu özünü göstərir və “Qarabağ içrə” vəziyyəti aydınlaşdırır. Qarabağ içrə bir şair kəlimullah Musadır, Cavanşir içrə bir mövzun bayatı dəsti-bəyzadır. (62, 86). Bu misralarda Qarabağ və Cavanşir mühiti səviyyəsində məsələyə aydınlıq gətirilir. Olanlar isə zənginliyi, mühit səviyyəsində vəziyyəti ortaya qoyur. M.Y.Qarabaği başlanğıc sözündə mühit səviyyəsində maraqlı təhlillər aparır və deyir ki, “Bu, məcmuə deyil, rəngarəng söz və mənalar toplusudur. Bu, bəyaz deyil, bəlkə də, üzü ağ və gözləri qara gözəlin zülf və rüxsarının surətidir və bu surəti məlaikələr gözlərinin üstünə qoya bilər, bu bəyazı gözəllər ürəkləri üstündə gəzdirə bilərlər. 94 Hər səhifəsi gözəllərin cöhrəsi kimi nur saçır, hər vərəqi vəfa əhlinin qəlbi kimi məhəbbətlə döyünür” (62, 11). Düşünəndə ki, bu məcmuədə 110 şeir və Vaqiflə Vidadinin deyişməsi verilmişdir və burada 110 şeirdən 68-i Vaqifə və qalan 42 şeir isə digər 20 müəllifə məxsusdur, onda bu “üzü ağ və gözləri qara gözəlin zülf və rüxsarının surəti” olan məcmuənin dəyəri və “bu surəti məlaikələr gözlərinin üstünə qoya bilməsi”nin mahiyyəti aydınlaşır və Vaqifin böyüklüyünə olan münasibəti aşkarlayır. Məsələnin digər tərəfində mühit səviyyəsində mü- nasibət dayanır “gözəlin cöhrəsi kimi nur saçan” məcmuənin, yəni orada olan şeirlərin poetik sistemi, xalq arasında geniş sevgi qazanmasının səbəbi aydınlaşır. Bu fikirlər onu da deyək ki, XVIII əsrin sonu və XIX əsrin əvvəllərinin bədi-estetik düşüncəsidir; Vaqifin canlı mövcudluq zamanından elə də uzaq olmayan dövrün, münasibəti, qiymətləndirməsidir. Bu qiymətləndirmə geniş kontekstdə XVIII əsr Azərbaycan ədəbi- mədəni mühitindəki gedən prosesləri, təfəkkür və düşüncə yeniləşmələrini əhatə edir və əsasında M.P.Vaqif duran Qarabağ mühiti haqqında dolğun təsəvvür yaradır. Daha burada yüzilliklərin zaman müddətindən uzaq görünən qiymətləndirmə deyildir, Vaqifin, eləcə də Qarabağ ədəbi mühitinin canlı şahidlərinin olduğu mərhələnin söhbəti, yaddaş hadisəsi, münasibəti idi. Demək M.P.Vaqif öz dövründə və ondan sonrakı onilliklərdə həmişə mühitində (Qarabağ ədəbi mühiti nəzərdə tutulur), eləcə də ondan kənarda bir şair, yaradıcı olaraq nüfuzunu və ədəbiyyata təsir qüvvəsini saxlamışdır. M.Y.Qarabaği burada ciddi bir vəziyyəti də işarələyir; “bu şeirlər səpələnmiş halda müxtəlif yerlərdə olduğundan onları səy ilə toplayıb tərtib etdim. Əvvəlcə Vaqifin müəşşərat və müxəmməslərini sonra isə onun və başqalarının mürəbbeat və 95 qəzəliyyatını yazdım. Kitabı “Məcmueyi-Vaqif” adlandırdım. Oxuyanlar və qulaq asanlar ondan feyz aparıb ləzzət alsınlar” (62, 10). Burada vurğulanan əsas məsələlərdən birisi Vaqif şeirinin və Vaqif şəxsiyyətinin ölümü ilə birgə acı tale yaşamasıdır. Yəni siyasi mühit, hakimiyyət iddiaları, yaşanan gərginliklər təkcə şairin həyatını sonuclamaqla bitmədi, burada ən çox əziyyət çəkən tərəflərdən biri onun zəngin bədii irsinin sonrakı taleyi idi. Vaqifin özü ilə birgə Qarabağ siyasi mühitində yaradıcılığı da təqiblə üz-üzə qaldı. Məhz xalq öz milli yaddaşının hadisəsi olan bu nümunələri nə qədər itkilərə baxmayaraq qoruyub saxlamaq yolunu tutdu. Bir növ həmin gərginliklərdə xalq elə də rahatlıq yaşamırdı. Demək olar, bütünlükdə ağırlıq geniş kütlənin üzərinə düşürdü, belə gərginliklərdə bu bəyaz, yəni oradakı nümunələri təkcə “gözəllər ürəkləri üstündə” gəzdirmədi, bütünlükdə etnos ürəkləri üstündə gəzdirmək yolunu tutdu. Şəki xanı Hüseyn xan Müştaqın da Vaqifə müraciədində bu kimi məqamlar özünə yer alır: Şeirinə təhsin ki, yetməz heç bir əşar ana, Hər kimin var isə həddi söyləsin göftar ana, Kimsə ləb tərpətməsin kim, gəlməz istisfar ana, Eyibdir Müştaqidən bu sözləri izhar ana. (62, 41). Burada vurğulanmalı olan digər məsələ xanlıqlar arasın- dakı mədəni əlaqələrin, mühitlərin bağlantılarının müəyyən- ləşməsi məsələsidir və Hüseyn xan Müştaqın “sən Qarabağ içrə qurmusan tələb meydanını, dutmusan dildə olan vədə vəfa miozanını” deməsində də bu bir tərəf olaraq özünü göstərir. XVIII əsrdə Qarabağ ədəbi-mədəni mühiti milli intibahın Yüklə 1,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|