Мащмуд аллащманлы
Yüklə 1,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- (62, 12). Qarabağ ədəbi mühiti öz zənginliyi
100 Əfəndi ilə deyişməsindən bir məsələ də aydınlaşır ki, həmin dövrdə təkcə klassik ədəbiyyat zənginlik baxımından maraq doğurmamışdır, həm də aşıq yaradıcılığı aşıq şeiri ənənəsində yeni mərhələyə daxil olurdu, bir qədər aydın desək, klassik ədəbiyyatın Füzulidən sonrakı enişindən yeni bir inkişaf başlayırdı. Aşıq Valehin ustadı Aşıq Səməd, Kələntərli Alı, Molla Pənah haqqında deyilənlər də bu xətdə ciddi bir zənginliyin mövcudluğunu düşünməyə əsas verir. Biz Aşıq Valehin ustadı haqqında da elə bir məlumatlara rast gəlmirik, əlimizdə olanlar ancaq və ancaq “Valeh və Zərnigar” dastanının mətnində özünə yer tapanlar səviyyəsindədir və bir də Aşıq Valehin və müasirlərinim şeirlərində olan misra, bənd səviyyəsində deyilənlər qədərindədir. Lakin bütün bunlara baxmayaraq, mətn informasiyası olanlar timsalında ciddi tipoloji təhlillərə, münhit səviyyəsində geniş müqayisələrə şərait yaradır. M.Y.Qarabağinin, A.Berjenin, M.Müctəhid- zadənin, M.M.Nəvvabın, H.Ə.Qaibovun və başqalarının gördüyü vətəndaşlıq nümunələri ədəbiyyatın yaşadığı tale timsalında əsaslı faktura ilə təmsil olunur. M.Y.Qarabağinin dediyi kimi, “ümid edirəm ki, fəzl və kamal sahiblərinin nəzərinə və eşq, hal əhlinin xidmətinə yetişəcək, bəyəniləcək, qəbul olunacaq, bizi xeyirliklə yad edəcəklər”. (62, 12). Qarabağ ədəbi mühiti öz zənginliyi, rəngarəng və orijinal fakturası ilə böyük bir mədəniyyət layını, keçilib gəlinən yolun uğurlarını düşünməyi və ortaya çıxarmağı aktlaşdırır. Məsələn, M.Y.Qarabağinin Molla Pənah Vaqif və oğlu Əli ağa timsalında olan bir nümunəyə diqqət yetirək: Alim, bu söz ilə eylədim fəhmimi izhar, Qıldım çü hesabı. 101 Bilsin bu xəlayiq deyirəm mən dəxi əşar, Həm bilə cavabı. Ol Vaqifin, əlbəttə, bu sözdən bana zinhar, Dutmasın kitabı. Anın sözünə qarşı deməyə nə hədim var? Açmam bu hicabı. Odur bu cahanda, bəli, hər elmə xəbərdar, Yoxdur dəxi babı. Bən həm bilirəm, oxumuşam dərs ilə təkrar, Quranu kitabı. Kəs atəyə söz qaytara məhşər günü qəhhar, Çox verir əzabı. Bu nüxtə məğbuldur eylədim izhar. Həm rahi-səvabı. Xanın ki, əgər lütfi ola bəndəyə bir bar, Dildən aça babı. Gəncineyi-dildən saçılır gövhəri-hikmət, Məmlu ola hər yan. (62, 25-26). Burada ciddi fakt bolluğu, informativ məlumatlar, zəngin düşüncə vardır ki, bu da daha təfərrüatlı yanaşmaları zəruri edir. M.P.Vaqifin oğlu, məlum olduğu kimi, Alim təxəllüsü ilə şeirlər yazmışdır və onun yaradıcılığından verdiyimiz nümunə- də “Alim, bu söz ilə eylədim fəhmimi izhar” deməsi ilə M.P.Vaqifə olan münasibətini bir şair kimi təqdim etməyə çalışır və bu bir istiqamətdə təhcə özünün düşüncəsi deyil, mühit səviyyəsində olan münasibətdir. Daha sonrakı misralarda bu böyüklüyün daha aydın və təfərrüatlı şərhi verilir, “anın sözünə qarşı deməyə nə hədim var” deməsi və əlavə olaraq “odur bu cahanda, bəli, hər elmə xəbərdar, yoxdur dəxi babı” 102 qənaəti məhz Qarabağ ədəbi mühitində Vaqif böyüklüyünün etirafı və gələcəyə ötürülməsi məqsədidir. Ona görə də M.P.Vaqifin bir intibah hadisəsi olaraq dərkinin başlanğıcı öz sağlığında fəaliyyət göstərdiyi Qarabağ mühitində qoyulmuşdu. Ş.İ.Xətai bir şair, hökmdar olaraq fars dillində yazıb-yaratmaq ənənəsini, saray mühitində fars dilinin aliliyi düşüncəsini sar- sıtdığı kimi, Vaqif də sonrakı dövrdə Şah Abbas zamanından təkrarlanan, dirçəlişə doğru meyillənən təsəvvürlərin istedadı ilə sonunun gəlişini zərurətə çevirdi. Fikrimizcə, hələ açılmamış və müəyyənləşməsi bir zərurət olan ağköynəklər təriqətini yaratmaq istəyinin də əsasında bu durmuşdu. F.Köçərli xüsusi olaraq vurğulayır ki, “Molla Pənah milli şair olduğuna binaən onun şeir və qəzəliyyatı bizim Azərbaycan türklərinə ziyadə xoş gəlir və hər nə onun qələmindən zühura gəlibsə, xah müxəmməsat və xah mürəbbeat və xah qəzəliyyat, tamamisi ürəkdən və həqiqi həyatdan nəşət edən əsərlərdir ki, yuxarıda zikr olundu. Bu qisim əsərlərdən masəva Molla Pənahın bir çox əşar və ədəbiyyatı dəxi vardır ki, onlarda öz müasirlərinin ayinü adatı, adabü əxlaqı və dolanmaları artıq məharət ilə rişteyi-nəzmə çəkilibdir. Belə ki, onlar gələcək nəsil üçün böyük bir yadigar məqamındadır” (60, 172). Bu mülahizələr, göründüyü kimi, millilik və bədii sözün əvəzsiszliyi, əlahiddəliyi timsalında deyilmişdir ki, dünən də, bu gün də, sabah da “böyük bir yadigar” məqamını işarələyir. Vaqiflə bizim zamanımızın, düşüncələrimizi bölüşdüyümüz vaxtın miqdarı üç yüz illik bir il məsafəsi vardır, lakin həmin misralar, şeirlər eyni təravəti, gözəlliyi saxlayır, bir neçə üç yüz illik zaman ötüşər yenə də bu təravət, gözəllik eyni müqəddəsliklə qəlbləri oxşayar, bədii düşüncənin əvəzsiz nümunəsi kimi dərk edilib, qəbul olunar. Məhz M.Y.Qara- Yüklə 1,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|