Мащмуд аллащманлы
Yüklə 1,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
215 də Vidadi klassik ədəbiyyat müstəvisində olanlardan birmənalı olaraq imtina etmədi və nə də onlar bu fikirdə olmuşlar, hətta bu müstəvidə bu gün də ədəbiyyatımızın mükəmməl nümunəsi olacaq qəzəlləri də bunu göstərir. Vaqif sadəcə olaraq dinamik mənzərədə mövzu və mündəricədə ciddi islahatlar apardı. Deyimin artıq köhnəlmiş və bir qədər də avazımış formasından geri çəkilməklə yeni modellərini müəyyənləşdirdi. Ədəbiyyatın Füzuli ucalığında olanlardan əlavə, daha bir yolun da mövcudluğunu yazdıqları ilə diktə etdi. Bunları isə Vidadi, Ağqızoğlu Piri, Sarı Çobanoğlu ilə birgə qərarlaşdırdı. Qaynağını isə xalqın olandan, “Kitabi-Dədə Qorqud”dan, “Koroğlu”dan, “Abbas və Gülgəz”dən, “Qurbani”dən, “Əsli və Kərəm”dən, “Aşıq Qərib”dən, “Tahir və Zöhrə”dən və s. alırdı. Ona görə də milli ruhun hadisəsi kimi həmişə uca tutulub təhlil olunurdu. Məhz M.F.Axundovun yazılarında (“Nəzm və nəsr haqqında” məqaləsi) məsələyə bu prizmadan baxmış və Şərq ədəbiyyatının klassikləri “Firdovsi və Nizami və Cami və Sədi və Mollayi-Rumi və Hafiz şairdirlər” demişdir. Əlavə edir, “bunların da qüsuru budur ki, bir para məqamda izhari-fəzl üçün xilafi-təbiətü adət köftkü ediblər. Belə məqamlarda onların xəyallarına şeir demək caiz deyil, ancaq mənzumati- məqbulə və pəsəndidə demək olur. Şeir dərəcəsindən əfsəl, bunların məsava sairlərinin hərgiz şeir maddəsi yoxdur. Ancaq sənətkardırlar ki, əlfaz hifz edib şüruti-nəzmə müvafiq haman əlfazı rişteyi-nəzmə düzürlər və hərgiz nəzmlərində bir təsir yoxdur; bəlkə əksərinin nəzmlərində heç məzmuni-səhih dəxi tapılmaz və bu sənət bir belə asan zaddır ki, hər bir məktəbdən çıxan kimsənələrin əksəri fürs arasında bir az məşq etməklə əlfazı nəzmə düzməyə qadir olur və belə kimsənələrə şair demək qələtdir. 216 Bəhr surət, türk arasında dəxi bir zamana qədər mütəqəddimdən şair olmayıbdır. Füzuli şair deyil və xəyalatında əsla təsir yoxdur; ancaq nazimi-ustaddır. Amma mən əyyami-səyahətimdə səfheyi- Qarabağda Molla Pənah Vaqifin bir para xəyalatını gördüm ki, zikr etdiyim şərt bir növ ilə onda göründü. (4, 314-315). M.F.Axundovun bu yanaşmasında “zikr etdiyi şərt” sırf XIX əsr ədəbi-nəzəri fikir və ədəbiyyat müstəvisində ümumiləşdirilir və biz burada Vaqiflə bağlı olanları verdik, ədəbiyyatşünas filosof Qasım bəy Zakiri bu sırada daha ciddi uğurlarla təqdim edir. Əlbəttə “hərgiz nəzmlərində bir təsir yoxdur; bəlkə əksərinin nəzmlərində heç məzmuni-səhih dəxi tapılmaz” qənaətini birmənalı qəbul etmək özü mümkünsüz görünür və ciddi mübahisələrə yol açır. Əsas şərti və görünəni Vaqiflə bağlı olanlardı, elə bütün müqayisə və təhlilləri də Vaqifə qədərki ilə ədəbiyyatın Vaqifdən başlayan uğurları, yeniləşməsi arasındakı müqayisələrdədir. Burada mübahisələrə, ciddi fikir ayrılıqlarına səbəb olacaq lazımı qədər faktlar var, çünki Firdovsi, Nizami, Sədi, Cami, Hafiz və s.xəttində şeir və nəzm məsələlərinə diqqət yetirməsi bir problemdir, ancaq olan və bizim düşüncəmizə müqabil gələn Vaqiflə bağlı dedikləridir və bu da elə digər istiqamətdə Vidadi ilə bağlı olanlarla da əlaqələnir. Vaqif yaradıcılığının mahiyyətinin aydınlaşması M.V.Vidadidən keçir, çünki Vidadi Vaqifin ağsaqqalı, həmfikri, dostu, yaxını kimi bütün müraciətlərində özünə yer alır. Ona görə də Vaqif yaradıcılığına təsir məsələlərindən danışarkən ən aktual görünən məsələlərdən Vidadi yaradıcılığıdır, düşüncə, həyata baxış baxımından nə qədər fərqli mövqelərdə dayansalar da, əslində bunların 217 mahiyyətində, ruhunda olanlardan qat-qat çox yaxınlıqlar vardır. Onların müxtəlif hadisələr, baş vermiş müşküllərin aydınlaşması, şəxsi münasibətlər və s. zəminində olan yazışmaları əslində alt qatda daha ciddi məsələləri ehtiva edir. Onun “ey Vidadi, sənin bu puç dünyada nə dərdin var, zar-zar ağlarsan” müraciəti öz sərhədləri, işarələdiyi məzmunla bütünlükdə böyük bir dünyagörüşü, həyatın olacaqlarını, münasibətyləri, baş verənləri aydınlaşdırır. Görkəmli ədəbiyyatşünas F.Köçərli “Molla Vəli “Vidadi” təxəllüs” adlı oçerkinin başlanğıcında yazır: “Azərbaycan şairlərinin məşhurlarından birisi Molla Vəli “Vidadi” təxəllüsdür ki, Molla Pənahın müasiri, dostu və bir qövlə görə, əqrəbəsi imiş... Molla Vəlinin yaxşı elm və savadı və rəvan təbi var imiş və özü də zöhdü təqva əhli olub, vaxtının çoxunu ibadətdə keçirərmiş” (60, 192). Göründüyü kimi, burada Vidadinin M.P.Vaqiflə dost və əqrəbə olması haqqında məsələlərə diqqət yetirilmiş və o da əlavə olunmuşdur ki, elmli, rəvan təbli bir simadır. Əlbəttə bu məqamlar həm Vaqif, həm də Vidadi ilə bağlı yazanlar, fikir yürüdənlər tərəfindən ardıcıllıqla vurğulanır. Maraqlı olan məsələlərdən birisi vaxtının çoxunu ibadətlə keçirməsi məsələsidir ki, bu hal şairin şeirlərində də aydınlıqla nəzərə çarpır. F.Köçərli bütün bunlarla yanaşı, xüsusi olaraq vurğulayır ki, “bəzi rəvayətə görə, Molla Vəli Vidadi Qazax mahalında ən mötəbər, tədbirli və nüfuzlu bir adam hesab olunur”du. Onun həyatı və yaradıcılığı ilə bağlı bütün informasiyalar da bunu tam aydınlığı ilə ortaya qoyur və ədəbiyyatın Vaqif və Vidadi qanadı Azərbaycan poeziyasının mövzu, mündəricə forma, tərənnüm baxımından yeniliklərlə, orijinal yanaşmalarla özünü göstərdi. Bu orijinallığın kökləri isə etnosun çox əski çağlara gedib çıxan mədəniyyətinə, türkün Yüklə 1,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|