Мащмуд аллащманлы
Yüklə 1,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
218 söz, sənət təsəvvürlərinə, epos təfəkkürünə, bayatı, nəğmə, şərqi, gərajlı, qoşma mədəniyyətinə bağlanır və bu bağlılığın digər bir layında qopuz, saz dayanır. “Mühəssəlül-kəlam, hər bir şairin kəlamında başqa bir məlahət və lətafət var ki, əhli-dil və ərbabi-zövqü kamal onları oxuduqda dərk eləyir və hər o şey ki, qəlb ilə hiss olunur, bəzi vaxt yazmaq və söyləmək ilə ifadə olunmaz, təqrir və bəyana gəlməz” (60, 214). Əlbəttə poeziyada, xüsusilə böyük sənət abidələrində, klassiklərin, Q.Təbrizinin, X.Şirvaninin, N.Gəncəvinin, M.Füzulinin, S.Təbrizinin, Q.Təbrizinin, Q.Zakirin, S.Ə.Şirvaninin, A.Səhhətin, M.Ə.Sabirin, S.Vurğunun, H.Arifin və s. sənət- karların yaradıcılığını, yəni “əhli-dil və ərbabi-zövqü kamal onları” oxuduqda onu dərk eləyir, ancaq onu olan səviyyədə yazıya gətirmək bir müşkülə çevrilir. M.V.Vidadi və M.P.Vaqif də bu sırada olan böyük istedad sahiblərindəndir. Onların yazılarını ancaq ürək hansı səviyyədə olduğunu hiss və dərk yolu ilə müəyyənləşdirir və bəlkə də dərk o səviyyəyə yetişmir, yəni hissiyyatın gedib çatdığı yerlərə dərkin çatmağı ağlasığmazdır. M.P.Vaqif yaradıcılığında da bu bir əlçatmazlıq, ifadəyə gəlməzlik kimi görünür, onun sehriyyatı isə bir başqa məsələdir. Biz isə sehriyatından çıxış edərək dərk eyləyə bildiyimiz qədər yazıya gətiririk. Lakin bunun özü də müstəsna hallarda mümkündü, çünki bu tip sənətkarların dərk qədərində gətirilməsi də elə asan deyildir. Belə sənətkarlar “təqrir və bəyana gəlməz”dirlər. Biz klassiklər timsalında, daha doğrusu, Vaqif və Vaqif yaradıcılığının təhlili kontekstində bunları dedik, ancaq Azərbaycan xalqının ürəyinin başından qopmuş möhtəşəm sənət abidələri var ki, onların ecazkarlığı ağlagəlməzdi. Bayatılarımız, nəğmələrimiz, atalar sözü və məsəllərimiz, “Kitabi-Dədə Qorqud”, “Koroğlu”, “Qurbani”, 219 “Aşıq Qərib”, “Abbas və Gülgəz”, “Tahir və Zöhrə”, “Əsli və Kərəm” və s. onlarla sənət abidələrimiz məhz bu sehrlə sehrlənib, bədii düşüncənin möcüzəsinə çevrilmişdir. Artıq yüz illərdir ki, ədəbi-nəzəri düşüncə onları təhlil edir, yüz cür süzgəcdən keçirir, yenə də sözə ehtiyac doğurur, hansısa təhlili zəruriləşdirir. Bədii düşüncənin kamilliyi budur. Azərbaycan ədəbiyyatının Nizami, Füzuli, Vaqif, Vidadi, Vurğun, H.Arif möcüzəsi vardır və əsrlər boyu bu ecazkarlığa doğru elmi- nəzəri düşüncəmiz irəliləyəcək və oradan olanlara, ədəbi- mədəni axına münasibət bildirəcəkdir, necə ki, bu gün bildirilir. Bu tip sənətkarların “təqrir və bəyana gəlməz”liyi birmənalıdır. Bunlar qəlb hadisəsidir və onunla bağlıdır. Aşıq yaradıcılığının Qurbani, Abbas Tufarqanlı, Sarı Aşıq, Xəstə Qasım, Aşıq Ələsgər və s. kimi görkəmli nümayəndələri də məhz bu sırada olanlar, təqrir olunmazdılar. XVIII əsr Azərbaycan şeirinin bir mərhələ olaraq bərqərar olunması və hadisə kimi ədəbi düşüncəyə istiqamət verməsi məhz bununla bağlıdır. Vaqif və Vidadi böyüklüyü buraya yüz illər boyu gələn yolun qaynağından yararlanmaqla, daha doğrusu, “Kitabi-Dədə Qorqud”dan “Koroğlu”ya, “Aşıq Qərib”dən “Abbas və Gülgəz”ə, Qurbanidən Ələsgərə, Əhməd Yasəvidən Xətaiyə olan möcüzənin faktı kimi püskürdü, boy göstərdi. Məşhur deyişmədə Vaqifin “yavuz çox qocalan bayatı deyər” fikrinə Vidadinin “küllü-Qarabağın abi-həyatı, nərmi-nazik bayatıdır, bayatı” deməsi məhz bu qeyri-adiliyin, “bəyana gəlməz”liyin nümayişidir. S.Vurğun məhz bu səbəbdən də “yalnız şeirin dili belə danışır, onun hikmətində Allahın gücü var” deyirdi. Allahın gücü olanın isə axıra qədər açılması isə mümkünsüzdür. Azərbaycan poeziyasında belə hikmət, sehr dolu ecazkarlığın yaradıcılarından biri M.P.Vaqifdir. Adı ilə 220 bağlanan bir düşüncəni, “hər oxuyan Molla Pənah olmaz” kəlamını ortaya qoymuşdur ki, bu da onun böyüklüyünün ifadəsidir. Vaqif: Yavuz çox qocalan bayatı sevər, Gah öyünər, tək-tək özündən deyər, Sən də yetişibsən o həddə məgər, Beyninə bayatı uyar, ağlarsan? Vidadi: Külli-Qarabağın abi-həyatı, Nərmi-nazik bayatıdır, bayatı, Oxunur məclisdə xoş kəlimatı, Ox kimi bağrını dələr, ağlarsan. (89, 211) Vaqif və Vidadi Azərbaycan ədəbiyyatında elə bir cütlükdür ki, bütünlükdə ədəbi düşüncəni şərtləndirir, yaşadığı mühitin bədii məkanına istiqamət verir, bir növ gediləcək yolu müəyyənləşdirir. Daha doğrusu, türk şeir düşüncəsinin enerji qaynaqlarını, onun imkanlılıq dərəcəsini nümunə olaraq yaratdıqları ilə ortaya qoyur. Burada Vidadi timsalında Vaqifin dedikləri şəxsi məcradan çıxır, bu bəlkə də başlanğıc və üst qat olaraq belə görünə bilər, ancaq əsas məzmun alt qatda işarələnir. Vaqifin dedikləri ciddi təcrübəyə, gördüklərinə, həyat reallıqlarına hesablanır. Burada da qocalıq timsalında Vidadinin bayatıya meyllənməsini səbəb kimi vurğulayır və “sən də yetişibsən o həddə məgər” sualını verir. Vidadinin isə bu sual müqabilində dedikləri daha geniş mahiyyətli və ciddi faktları, Qarabağ mühitinin ruhunda, ab-havasında olanlara Yüklə 1,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|