Мащмуд аллащманлы
Yüklə 1,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
300 Rudəki milliliyi ilə Vaqfif milliliyi, onun təzahür tiplərinin hansı səviyyədə görünüşü məsələsidir. “Hayıf ki, yoxdur” səviyyəsində aparılan müqayisələr tarixi olayın özünəməxsus ifadəsi və xalq məişəti ilə bağlantıları baxımından da bu iki sənətkarın yaxınlıqlarını düşünməyə əsas verir. Salman Mümtaz yazır: “Ustad Əbülhəsən Rudəki Sasaniyan dövlətinin üçüncü hökmdarı Nəsr ibn Əhmədin zamanında, yəni IV əsr hicrinin əvvəllərində yaşayaraq hökmdari – məzkurun nədimi-xası olmuşdur. Çəhar məqaleyi – Nizami Əruzi ilə “Təzkireyi-Dövlətşahi”nin söylədiklərinə nəzərən Nəsr ibn Əhməd üzərində əşari-Rudəkinin böyük bir təsiri var imiş. Ona dəlil olmaq üçün bu fəqərəni hekayət edirlər. Nəsr ibn Əhməd mərkəz hökuməti olan Buxara şəhərini buraxıb Herat şəhərinə hicrət etmiş və Heratın abü havası ilə imtizac etdiyindən dolayı bir daha Buxaraya dönməyi xatirinə gətirməyirmiş. Ümərayi-dövlət Ustad Rudəkiyə müraciət edərək padşahı Buxaraya qaytarmaq üçün bir müəssir mənzumə inşad etməsini rica edirlər” (74, 263). Göründüyü kimi, bu tipik hadisə böyük sənətkarların tale yaxınlığını, həyatda, etnosun taleyüklü məsələlərində nə qədər önəmli rol oynadığını aydınlaşdırır. Vaqif poeziyası müqayisələrdə, ciddi tipoloji təhlillərdə daha çox üzə çıxır və həm də Vaqif böyüklüyünü aşkarlayan fakta çevrilir. Kür qırağının əcəb seyrangahı var, Yaşılbaş sonası, hayıf ki, yoxdur. Ucu tər cığalı siyah tellərin, Hərdən tamaşası, hayıf ki, yoxdur. Qış günü qışlağı Qıraqbasanın, Gözüdür aranın, cümlə cahanın, 301 Belə gözəl yerin, gözəl məkanın, Bir gözəl obası, hayıf ki, yoxdur. (89, 103) M.P.Vaqif düşüncəsində xalq həyatı bütün olanları, təbii boyaları, dağı, daşı, bulaqları, gülü-çiçəyi, insanların məişəti, qayğıları ilə bir bütöv olaraq təsvir olunur. Burada Kür qırağının əcəb seyrəngahı timsalında məqsədi müqabilində çatışmamazlıqları, daha nələrin olmalı olduğunu sadalayır, yaşılbaş sonasından əlavə, “ucu tər cığalı siyah tellərin” də olmadığını təəssüf hissi ilə qeyd edir. S.Müşmtaz bu şeiri əvvəlki “siyahtel görmədinm Kür qırağında” misrası ilə başlayan variantın məsələni həll etməyəcəyini görüb xanəndələrin oxuduğu məqamda bədahətən söylədiyini və “xanəndələr yenidən xidmətində oxusunlar” istəyilə dediyini qeyd edir. S.Mümtaz onu da əlavə edir ki, “bizcə, hər iki kəlam lətif və mənidardır. Hələ tarixi əhəmiyyətinə nəzərən qiyməti-ədəbiyyələri daha yüksəlir. Ustad Əbülhəsən Rudəki- nin əşarında bir rəssamlıq, bir parlaqlıq vardır. Amma Molla Pənah Vaqifin mürəbbəatına gəldikdə məsələ ayrı bir əhəmiyyət alır. Şair Kür qırağını tam bir rəssam kimi təsvir etmişdir. Biz əgər bu mənzuməni bir mahir rəssama təqdim eyləsək ki, kəlamın mövzui-simasını incə qələm ilə rəngarəng olaraq təsvir etsin. Nəticədə oylə bir tablo meydana çıxar ki, o tablonu böyük şairimiz müşkaf təbii və incə düşüncəsi ilə qayət mövzun və lətif bir surətdə təsvir edə bilmişdir” (74, 266). Doğurdan da, M.P.Vaqif şeiri təkcə bunda və yaxud da digər haqqında danışdıqlarımızda deyil, bütünlükdə bir qeyri- adiliyi, ecazkarlığı, oxuduqca oxunaqlığı zəruriləşdirir. “Kür qırağının əcəb seyrangahı”nda olanlar və olmayanları xatırlaması da bunu bir bütöv olaraq təsdiqləyir. Burada 302 tarixilik və bədiilik bir bütöv və toplum olaraq qovuşur, biri digərini zinətləndirir. Vaqifin poetik istedadının imkanlarının sərhədsizliyini, onun şeir texnologiyasında nələrin və hansı səviyyədə olanların simmetriyasını, simasını aşkarlayır. Çoxdur ağ bədənli, büllur buxaqlı, Lalə zənəxdanlı, qönçə dodaqlı, Amma şirin dilli, açıq qabaqlı, Könül aşinası, hayıf ki, yoxdur. Havasından torpağının, yerinin, Dadızmaz dəhanın, ləbi-şirinin, Pəri çoxdur, nə fayda heç birinin, Adamlıq ədası, hayıf ki, yoxdur. (89, 103) Bu mətn bir istiqamətdə vətən müqəddəsliyini, onun əsrarəngizlikləri nisbətində eyni zamanda çatışmamazlıqları, hətta bəzi məqamlarda dəyər anlamında ciddi mənəviyyatı işarələyir. Akademik İ.Həbibbəylinin də diqqətini məhz bu məqamlar bir tərəf kimi daha çox cəlb edir və doğru olaraq vurğulayır ki, “Molla Pənah Vaqifin “Hayıf ki, yoxdur” şeiri şairin yaradıcılığındakı nikbin ruhun təzadlı məqamlarını ortaya qoyur. Şeirdəki “Kür qırağı” yer adı Azərbaycan ədəbiyyatında yeni doğulan ölkə coğrafiyası anlayışının parlaq nümunəsidir. Həm də “Kür qırağı” adlandırıla biləcək bu şeir “əcəb seyrəngahı”, “qış günü qışlağı”, “gözəl obası”, “adamlıq ədası” cümlə-cahana örnək olan Vətən torpağı idealının tərənnümünə həsr olunmuş bənzərsiz poetik nümunəsidir. Şeirdəki “hayıf ki, yoxdur” ifadəsi dərin mənası və məntiqi ilə “niyə də olmasın ki”, yaxud “olmalıdır” kimi başa 303 düşülməlidir. Bu, Kür qırağının timsalında bütövlükdə Azər- baycan ölkəsi haqqında yazılmış dərinmənalı şeirdir” (45, 7). Azərbaycan xalqının zəngin yazılı və şifahi düşüncəsində buna yaxınlıqda görünən akademikin dediyi kimi, N.Gəncəvinin “Bərdənin tərifi” vardır. Tamamilə fərqli və bəlkə də üzdə görünür, ancaq mahiyyəti və alt qatında olanları ilə vətən timsalında dünya şöhrətli “Koroğlu” dastanımızda Çənlibel kimi klassik nümunə var. S.Vurğunun “Göylərə baş çəkir Göyəzən dağı” da bir xətdə “Kür qırağını” – Vətəni təqdim etmə baxımından qovuşur. Məhz bu səbəbdən də Vaqif poeziyasının semantik məzmunu, metaforik xarakteri görünənlərdən, daha doğrusu üzdə olanlardan qat-qat dərinlərə bağlanır. Sadalananlar olanlar və olmayanlar müstəvisində bir arzulamanı “akademikin dediyi kimi, “niyə də olmasını” cavablandırır. Ucu əşrəfili, bulut kimi saç, Dal gərdəndə hər hörüyü bir qulac, Kəlağayı əlvan, qəsabə qıyğac, Altından cunası, hayıf ki, yoxdur. Zər haşiyə al nimtənə üstündə, Xallar üz yanında, çənə üstündə, Buxağın altında, sinə üstündə, Zülfün burulması, hayıf ki, yoxdur. (89, 103) Bu tip təsvirləri biz ustad sənətkarlarımızın, aşıqların yaradıcılığında görmüşük. Aşıq ədəbiyyatının görkəmli nümayəndələri öz şeirlərində, eləcə də dastanlarımızda təsvir, təqdim və tərənnüm etmişlər. “Kitabi-Dədə Qorqud”, “Əsli və Yüklə 1,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|