Мащмуд аллащманлы
Yüklə 1,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
285 musiqinin, xalq həyat tərzinin qaynarlığı, coşqunluğu bütün həyatı boyu son şeirlərinə qədər davam edir. Son şeirlərində olan isə düşdüyü və yaranmış real vəziyyətin hadisəsidir. Əlabbas Müznib “Azərbaycan ədəbiyyatından seçmələr” kitabında yazır: “Vaqif saray üçün saray şeiri, xalq üçün isə xalq şeiri yazdığından xalq arasında tanındığı kibi, sarayda da kəşfü kəramət sahibi olmasından əlavə, dəyərli bir şair olduğunu tanıtmışdır” (76, 75). Vaqif poeziyasının əsasında onun təbii istedadı və ondan yüksək ustalıqla istifadə bacarığı dayanır. “Bayram oldu...” da, “Hayıf ki, yoxdur” da, “Pəri” də, “Bax” da, “Görmədim” də məhz bu istedada və intellektə bağlanır. “Görmədim” Vaqif kimi həyat eşqilə coşub daşan bir qəlbin qəfil kükrəməsidir. Bu kükrəmənin isə mahiyyətində, daha doğrusu alt qatında çox ciddi, həm də təsadüfilikdən olduqca uzaq səbəblər vardır. Çünki “mən cahan mülkündə mütləq doğru halət görmədim” hansısa ötəri hissin, hadisənin nəticəsi olaraq yazıla bilməzdi. Bir də ki, Vaqif kimi şən, şux, nikbin əhvali-ruhiyyəli şeirlər yazan və Vidadiyə kədərli, giley- güzar xarakterli şeirlərinə görə etirazlarını bildirən, bəzən iradlar tutan, “qəriblik, ayrılıq nədir ki, ondan bu qədər çəkibən azar ağlarsan” söyləyən şair birdən – birə daha kəskin və Vidadi etirazından bəlkə də qat-qat artıq olacaq bir üsyan- karlıqla “hər nə gördüm, əyri gördüm, özgə babət görmədim” kimi bir mövqeyi nümayiş etdirir. Mən cahan mülkündə, mütləq, doğru halət görmədim, Hər nə gördüm, əyri gördüm, özgə babət görmədim, Aşinalar ixtilatında sədaqət görmədim, Beyətü iqrarü imanü dəyanət görmədim, Bivəfadan, lacərəm, təhsili-hacət görmədim. 286 Xah sultan, xah dərvişü gəda biliittifaq, Özlərin qılmış giriftari-qəmü dərdü fəraq, Cifeyi dünyayədir hər ehtiyacü iştiyaq, Munca kim etdim tamaşa, sözlərə asdım qulaq, Kizbü böhtandan səvayı bir hekayət görmədim. (89, 173) Ədəbi-nəzəri fikir bu şeiri müxtəlif səviyyələrdə təhlil etmiş və nə qədər fərqli münasibətlərə baxmayaraq son olaraq bu üsyankarlığı son dövr həyatında baş verənlərlə əlaqələndirmişdir. Bu şeirlər (“Görmədim” və “Bax”) onu da əlavə edək ki, Vaqif yaradıcılığının “bayram oldu heç bilmirəm neyləyim”dən başlayan etirazının daha gur, daha üsyankar səsidir. XVIII əsr Azərbaycan şeirinin onurğa sütunudur. Görkəmli ədəbiyyatşünas F.Köçərli də “Görmədim” müxəmməsinə xüsusi həssaslıq göstərərək yazır ki, “Molla Pənah Vaqifin bir çox şeiri – müstəzadı və müxəmməsatı vardır. Onlardan məşhuru əbnayi-ruzigarın bivəfa və dəyanətsiz olmağı xüsusunda yazdığı müxəmməsdir ki, onun məal və məzmunu, - necə ki dünya vardır, - həmişə təzəlik və doğruluq üzrə baqi qalacaqdır” (60, 195-196). Doğurdan da, bu müxəmməs, əvvəl dediyimiz bir fikri burada təkrar deyirik, Azərbaycan və dünya ədəbiyyatının klassik nümunəsi, nadir incisidir. Həyat nizamının, dünya işinin müşküllərini bunun qədər dəqiq əks etdirəcək əsərlər bəlkə də çox azdır. Düzdür, Azərbaycan və türk xalqlarının ədəbiyyatında (şifahi və yazılı ədəbiyyat nəzərdə tutulur), eləcə də Şərq xalqlarının ədəbiyyatında kifayət qədər bu tipli nümunələr tapmaq olar, ancaq bunun qədər üsyankarlıq, və bu üsyankarlığın özü qədər də poetik formasını tapan sənət nümunələri az-az ola bilər. Bu şeir Vaqif böyüklüyünün, qüdrətinin, əzəmətinin simvoludur. 287 F.Köçərli “Görmədim” müxəmməsi ilə bağlı çoxlu suallar qoyur və bu suallardan əvvəl vurğulayır ki, “Vaqifin bu kəlamında hikmətamiz və ibrətamiz sözlər çoxdur ki, onları şair təcrübə üzü ilə söyləyibdir və əksəri dəruni-qəlbdən çıxan suzişli fəryad və nalələrdir. Bu sözlər acı və pürkədər isə də, mənən haqq və doğrudur. Bunları batil etməyə əldə dəlilimiz yoxdur” (60, 187). Vaqif poeziyası bütün müstəvilərdə əlçat- mazlığı, özünəqədərki ənənədə yeni mərhələni, yeniləşməni səciyyələndirir. Daha doğrusu, xalq poeziyasında olanların, aşıq yaradıcılığından gələnlərin bir mərhələ olaraq yazılı ədəbiyyatda yerini və gərəkliyini şərtləndirir. F.Köçərlinin “əksəri dəruni-qəlbdən çıxan suzişli fəryad və nalələrdir” qənaəti təsadüfi yox sırf reallığa hesablanır və Vaqifin düşüncəsinin o biri üzündə nələrin yaşandığını, hansı əzabların, sıxıntıların görünüşünü özündə sərgiləyir. Bu mənzərəni hələ Vaqifdən çox-çox əvvəl, saraylarda yaşamış və mühitin, zamanın bütün tərəflərini görmüş Q.Təbrizinin, X.Şirvaninin dediklərində də müşahidə edirik. Ancaq “Görmədim” bir ədəbiyyat, düşüncə hadisəsi olaraq dünyanın bu başından o başına olanların klassik, möcüzəli ifadəsidir. Biz belə mətnləri, bədii nümunənin alınmasını çox az-az müşahidə edirik. Görəsən M.P.Vaqif hansı zillətlərdən, gərginliklərdən çıxmışdır ki, bunları demişdir və yaxud da hansı müşküllərlə qarşılaşmışdır ki, “Görmədim”i yazmışdır. Ə.Müznib bunu “pessimistlik”, şərq şairlərinə məxsus hal” kimi səciyyələndirir (76, 73). S.Mümtaz isə məsələyə sırf olanlar, siyasi gərginliklərin, reallığın tələb etdikləri kontekstində yanaşaraq yazır: “Səayət edənlərin əllərindəki dəstəvuz Vaqifin fövqəladə aqil, sadiq və siyasi bir şəxs olması idi. Onlar Məhəmməd bəyə deyirdilər ki, gec-tez İbrahim xan Qarabağa Yüklə 1,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|