Materializm kontra ezoteryka. Drugie pokolenie pozytywistów wobec spraw "nie z tego świata"
Yüklə 3,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
Tajemnice zaświatów czy moce psychiczne? 42
wskutek doświadczenia ubiegłych wieków prawie bezwiednie tkwią w umyśle każdego badacza […]. W do- świadczeniach spirytystycznych […] same hipotezy nie wystarczają; tu potrzeba mieć jeszcze wiarę w ist- nienie nowej siły. Wskutek tego nigdy w seansach spirytystycznych nie ma tego nastroju obiektywnego, który do badania naukowego jest niezbędny 91 . Zarzuty Cybulskiego nie wydają się do końca bezpodstawne, zwłaszcza jeżeli zwrócić uwagę na fakt współzależności pomiędzy podjęciem badań nad „nieznaną siłą” a wiarą weń. Bolesław Prus wskazywał jednak, że ostra krytyka mediumistów, efektów do- świadczeń spirytystycznych oraz koncepcji wyjaśniających powstawanie zjawisk, nie do końca jest uzasadniona, nawet – a może przede wszystkim – z punktu widzenia nauki pozytywnej. W artykule Objawy mediumiczne. Kilka słów z powodu Eusapii Palla-
ska antymediumistów, trafnie konstatując: Ci „uczeni”, którzy ostentacyjnie wyrzekają się badania mediumizmu, którzy nazywają oszukaństwem rzeczy „nie oglądane” przez siebie, którzy nie cofają się przed odciąganiem innych, fałszowaniem fak- tów i oszczerstwem, ci źle świadczą o swoim filozoficznym wykształceniu 92 . Konstruktywne zarzuty skierowane do naukowców występujących przeciw me- diumizmowi stanowiły precedens i dowodziły ogromnej odwagi. Stanowisko Prusa, usiłującego zachować obiektywizm 93 i sprawiedliwie oceniać obie strony konfliktu, jest tym istotniejsze, iż w cytowanym artykule zawarł pisarz niezwykle trafne podsu- mowanie zjawiska mediumizmu jako swoistego prądu umysłowego: Jeżeli mediumizm nie jest zadziwiającym oszustwem, obłąkaniem, któremu w zadziwiający sposób ulegli ludzie zarówno uczciwi i zdolni, jak ostrożni i ukształ- ceni, jeżeli fakty te, pomimo swojej nadzwyczajności, są rzeczywistymi, w takim razie spirytyści mają kolosalną zasługę. Oni bowiem je wywołują, obserwują, notują i wy- jaśniają w sposób bardzo szlachetny i doniosły, który prowadzi do dowiedzenia nie- śmiertelności duszy – za pomocą faktów. Gdyby nawet zdemaskować wszystkie me- dia i gdyby spirytyzm upadł ośmieszony, jeszcze zostałaby po nim wielka idea: do- wiedzenia nieśmiertelności duszy – faktami 94 .
91
Ibid., nr 8, s. 9. 92
B. Prus, Objawy mediumiczne. Kilka słów z powodu Eusapii Palladino, „Kraj” 1894, nr 6, s. 5–6. 93
„Wciąż powtarzam: widziałem, ale nie rozumiem” – wielokrotnie pisał w relacji z posiedzeń z Eusapią („Kraj” 1894, nry 2–6).
94
Ibid., op. cit, nr 6, s. 5. 43 Materializm kontra ezoteryka
Jeszcze na początku XX wieku w odniesieniu do spirytyzmu konstatowano, iż: […] nie jest [on] ideą popularną. Jako pogląd filozoficzny opiera się na ideach jaskrawo niezgodnych z ogólnie przyjętymi poglądami filozoficznymi, jako objaw społeczny, stawia ludzkości cele wybitnie odmienne od spraw najbardziej absorbujących społeczeństwo; jako pewien typ zjawisk staje w jaskrawej sprzeczności z tym, co pod słowem „zjawisko” zazwyczaj się spodziewamy. […] Spirytyzm wprowadza pojęcie duchów wtedy mianowicie, gdy filozofia święci tryumfy zwycięstw swych nad starym spirytu- alizmem, wygnawszy raz na zawsze duchy, czary i magię z panteonu wiedzy ludzkiej. Gdybyż to nie te duchy! Można by wybaczyć mediumizm. Z duchami pogodzić się nie można 95 . Diagnoza taka naświetla najbardziej podstawowy aspekt postrzegania spiryty- zmu i mediumizmu, określając przyczyny, dla których widzenie duchów lub komu- nikacja z nimi stawały się kwestiami mało znaczącymi, nie nobilitującymi zaintere- sowanych. Z czasem odrzucanie przez naukowców spirytystycznych teorii odnoszących się do istnienia duchów zmarłych i wynikających z tego możliwości komunikowania się z nimi, przyczyniło się do rozwinięcia specyficznego obszaru eksperymentów. Współ- czesna psychotronika, kryjąca się początkowo pod pojęciem mediumizmu, następnie zaś parapsychologii (z zainteresowań o charakterze psychologicznym wywodzono rozwój dyscyplin badających istnienie duszy 96 ) lub metapsychologii (metapsychiki), stopniowo zyskiwała status dyscypliny akademickiej. Początek XX wieku przyniósł bowiem kolejne rozróżnienia i kontrowersje dotyczące spirytyzmu oraz mediumi- zmu, wprowadzając pojęcia dokładniej określające obszar zainteresowań obu dzie- dzin. Jednocześnie nastąpiło przekształcenie tych dyscyplin w gałęzie nauki, co po- twierdzały ówczesne definicje. I tak na przykład w ujęciu Józefa Świtkowskiego: […] spirytyzm opiera się na tym, że duchy ludzi zmarłych mogą porozumiewać się z żyjącymi na ziemi i posługują się mediami w celu takiego porozumienia. Mediumizm opiera się tylko na tym, że niektórzy ludzie posiadają właściwości nadnormalne i stara się zbadać te własności. Mediumizm nie zajmuje się
Feniks, Spirytyzm i opinia publiczna, „Świat Duchów” 1902, nr 1, s. 2. 96
„Nie umiemy wskazać ani miejsca, ani czasu, kiedy ludzie doszli do rozróżnienia duszy od ciała, a musiało to nastąpić dawno, bardzo dawno, skoro najdawniejsze dzieje narodów wschodnich znają różnicę między objawami duchowymi a cielesnymi. Prawdopodobnie więc już człowiek pierwotny musiał znać ciało i duszę […]. To odróżnianie ciała od duszy było postrzeżeniem niezmiernej doniosłości dla następnych dziejów. Bez niego nie byłoby ani spirytyzmu, ani mediu- mizmu, ani ważniejszych od tych obojga rzeczy” (K., Poszukiwanie ducha, „Ateneum” 1894, t. II, z. 1/ 2, s. 3).
Yüklə 3,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|