berilgan. Bunda ham qahramonning xatti –harakati va yoshi o‘rtasida
muvofiqlik hisobga olingan.
Bu bevosita yozuvchining tuzatishlari. Shunday holatlar
bo‘ladiki, asar matni noshirlar tomonidan
yoki adabiyotshunoslar
tarafidan atayin o‘zgartiriladi. «O‘tkan kunlar» romani bir necha
o‘zgartishlar bilan nashr etib kelingani ko‘pchilikka ma’lum.
3.Lug‘atlarga asoslanish usuli.
Asar tili, ayniqsa, tarixiy
mavzudagi
asar
yoki
tarjima
asarlarining
til
xususiyatlari
tekshirilayotgan paytda tegishli lug‘atlarga murojaat qilish lozim
bo‘ladi. Masalan, «Shayboniyxon» dostoni tilida qo‘llanilgan
gudar,
savash, sovut, sadoq, g‘ul, tuv, baydoq
kabi o‘sha davr ruhiyatiga mos
harbiy atamalar ma’nosini bilish asarni puxta o‘rganishga
yordam
beradi. Bu-ku bir necha yuz yil oldingi asar ekan, o‘tgan asr
boshlarida yozilgan asarlar uchun ham lug‘at tuzish oddiy ehtiyojga
aylanib bormoqda. Masalan, Muqimiy, Furqat, Zavqiy, Avaz O‘tar,
Abdulla Qodiriy, Abdurauf Fitrat, Abdulhamid Sulaymon o‘g‘li
Cho‘lpon kabi shoir va yozuvchilarning
asarlar uchun maxsus,
so‘zlarning bevosita asarda reallashgan ma’nosiga asoslanib tuzilgan
lug‘atlar tayyorlanishi kerak. «O‘tkan kunlar»da har bir sahifa ostida
ayrim tushunarsiz so‘zlarning izohi berib borilgan. Masalan,
utta
- u
yerda;
siporish
- topshiriq;
muvofiquttab’
- ta’bga mos, munosib;
ashrof
- e’tiborli kishilar, ulug‘lar;
mushovir
- maslahatchi;
musohib
-
hamsuhbat kabi. Bu faqat mazkur asardagina emas, boshqalarida ham
shunday holat kuzatiladi. Shu bois adib asarlarining tiliga
bag‘ishlangan maxsus lug‘at tayyorlanishi lozim.
J.Lapasovning «Badiiy matn va lisoniy tahlil»
deb nomlangan
qo‘llanmasida muayyan bir badiiy matnning lug‘atini tuzish bo‘yicha
namunalar hamda lug‘at ustida ishlash bo‘yicha muhim ko‘rsatmalar
berilgan. Olim to‘g‘ri ta’kidlaganidek: «Badiiy matnning lisoniy
tahlilini turli-tuman lug‘atlarsiz tasavvur qilish qiyin. Lug‘at ustida
ishlash o‘quvchi va talabalarning so‘z boyligini, og‘zaki
va yozma
nutqini o‘stirishning eng muhim omillaridan biri bo‘lib hisoblanadi va
shu lug‘at yordamida nafaqat so‘zlarning tub ma’nosini, balki
ko‘chma ma’nolari, har bir so‘zning qaysi til unsuri ekanligi,
etimologiyasi (so‘zning kelib chiqish tarixi va tadrijiy rivoji), tarkibi,
ba’zan esa grammatik shakli bilan yaqindan tanishiladi.»
Dostları ilə paylaş: