ya’ni faqat yozma nutq mahsuli sifatida talqin qilish maqsadga
muvofiq ekanligini ta’kidlaydi. U I.R.Galperin tomonidan ilgari
surilgan yozma matn talqinini ma’qullaydi va quyidagicha yozadi:
“Agar og‘zaki nutqqa tovushlar orqali namoyon bo‘lish xos bo‘lsa,
matn uchun grafik gavdalanish xarakterlidir. Agar og‘zaki
nutqni bir
yo‘nalishlilik (“lineynost”) farqlab tursa, matnga ko‘p o‘lchovlilik
xosdir. Og‘zaki nutq bir yo‘nalishlidir, chunki u faqat tovush orqali
gavdalana oladi. Yozuv (grafik yoki magnit tasmasidagi)
uning
sifatini o‘zgartiradi. Shunday qilib, og‘zaki nutq qaytishsizdir, ya’ni
aytildimi, uning biror parchasiga qaytish mumkin emas. Matn ko‘p
o‘lchovlidir, chunki uning istalgan bo‘lagiga ko‘p
marta qaytish
mumkin. Agar nutq harakat, jarayon bo‘lsa, matn ikkiyoqlama
tabiatga ega, ya’ni
u ham tinch holatda, ham harakatda bo‘la oladi.
Agar nutqning zamonda mavjudligi shu nutqning talaffuz vaqti bilan
chegaralangan bo‘lsa, matnning mavjudligi amaliy jihatdan hech narsa
bilan chegaralanmagan.”
46
O‘zbek tilshunosligidagi bu yo‘nalishdagi ishlarga e’tibor
qilinsa, ularda ham yuqoridagiga o‘xshash mulohazalar yo‘q emas.
Masalan, M.Hakimovning nomzodlik dissertasiyasida mana bunday
fikrlarni o‘qish mumkin: “...Nutq – bu so‘zlovchining nutqiy jarayoni
bilan aloqador bo‘lgan
hodisa sifatida ifoda etilsa, matn (tekst) ham
ana shu nutqiy hodisaning yozilgan (“bosma harf orqali aks etgan”)
parchasidir... “Nutq” o‘zining yozma shaklida “matn” atamasiga teng
keladi... Har qanday nutqning yozma shakli matn tushunchasi
mohiyatini ifoda etadi... Tekst – og‘zaki nutq, kontekstga nisbatan
stabillashgan, ma’lum qoida, qonuniyatlar va adabiy til me’yorlari
asosida shakllangan yozma nutq... Matn bir vaqtning o‘zida emas,
balki bir necha asr avvalgi va keyingi shaxslar o‘rtasidagi
aloqa
munosabatini yuzaga chiqaruvchi vositadir.”
47
Tabiiyki, bunday anchayin keskin fikrlar munozaralidir.
Avvalo, aytish joizki, kishilar o‘rtasidagi aloqa – kommunikatsiya
matnlar vositasida amalga oshar ekan (va
bu hol matn
lingvistikasining yaratuvchilari, umuman, matn tadqiqotchilarining
aksariyati tarafidan e’tirof etilgan ekan),
matnni faqat yozma shakl
bilan chegaralash shakllanib ulgurgan mavjud matn nazariyasi
46
Dostları ilə paylaş: 
