“Матн лингвистикаси” фани бўйича ўқув қўлланма яратилмоқда
Yüklə 2,64 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Синтаксис текста
. -М.: Наука, 1979, с. 4. kelayotgan bo‘lsa, bugun ular qatoriga “matn” tushunchasi ta’rifini ham qo‘shish mumkin. Albatta, matn gapdan yirik sintaktik birlik, shuning uchun ham uning tarkibida birdan ortiq gapning bo‘lishi tabiiy. Ammo bu birdan ortiq gaplarning bir-biri bilan munosabati qanday bo‘ladi? Amerika tilshunoslari Kats va Fodor konsepsiyasiga ko‘ra, matn – bu, aslini olganda, “gap-yadro” tarzidagi qismlari o‘zaro pronominal va bog‘lovchi so‘zlar yordamida bog‘langan “uzun gap”dir. 62 Bu “uzun gap”, ya’ni matn qismlari bo‘lmish gaplar o‘rtasida grammatik, mazmuniy-mantiqiy va yana bir qancha jihatlardan bog‘lanishlilikning mavjudligi matn tadqiqotchilarining deyarli barchasi tomonidan qayd etiladi. Masalan, chex tilshunosi K.Kojevnikova matn muammolariga bag‘ishlangan tadqiqotlarda qarashlar qanchalik xilma-xil bo‘lmasin, faqat bir masalada, ya’ni “matnni bog‘lanishliliksiz tasavvur etib bo‘lmasligi borasida mutlaq yakdillik kuzatilishi”ni ta’kidlaydi. 63 Yana bir chex tilshunosi D.Brchakova bog‘lanishlilik kommunikatsiyaning aosiy shartlaridan biri ekanligini, muayyan qismi oldingi qismlardagi axborot oqimini o‘z ichiga olgan, mavzuiy birlik namoyon bo‘lgan matn bog‘lanishli bo‘lishini aytib quyidagilarni yozadi: “Bog‘lanishlilik semiologik kategoriya sifatida matnning lingvistik tahliliga daxldor universaliyalar sirasiga kiradi. Uni birdan ortiq gapdan tashkil topgan matn parchasida ko‘rish mumkin. Bog‘lanishlilikning mohiyati bir mavzu haqidagi axborotni matnning bir segmentidan ikkinchisiga o‘tkazishdir.” 64 Albatta, bog‘lanishlilikning bunday talqinida sintaktik jihat inkor etilmasa-da, har holda, mazmuniy-mantiqiy yondashuv birinchi planga chiqqan. Bu o‘rinda matnning bog‘lanishliligi bilan bevosita aloqador matnning yaxlitligi masalasi ham alohida diqqatga molik. Zotan, muayyan butunlikni tashkil etadigan barcha unsurlar o‘rtasida bog‘lanishlilikning mavjudligi natijasi o‘laroq bu butunlikning yaxlitligi yuzaga keladi. 62 Yüklə 2,64 Mb. Dostları ilə paylaş:
|