Razzoq so‘fi
shu qadar
kamgap
,
indamas
,
damini ichiga solgan
,
ziqna odam edi.
Shakldosh so‘zlar
Tilimizda tovush (yozuvda harfiy) tomoni bir xil bo‘lib, turlicha
ma’nolarni ifodalovchi so‘zlar mavjud. Bunday so‘zlar omonimlar deb
ataladi. Tilshunoslikda omonimiyaning uch ko‘rinishi
mavjudligi
ta’kidlanadi: Omoleksema, omograf va omofonlar. «Omoleksemalarni
belgilashda talaffuz jihatidan bo‘ladigan bir xillik ham, harfiy (grafik)
ifoda jihatidan bo‘ladigan bir xillik ham hisobga olinadi»
152
Masalan,
qovoq-I (inson a’zosi) – qovoq-II (o‘simlik nomi). Omograflar esa,
harfiy jihatdan bir xil bo‘lib talaffuzi har xil bo‘ladi: tom-I (uyning
tomi) – tom-II (jild), atlas-I (ipakdan tayyorlangan mato turi) –
atlas-
II (xarita). Omofonlar deb talaffuz jihatidan teng kelish hodisasiga
aytiladi: bop (
sutxo‘r kabi. Shakldoshlik iboralarda ham kuzatiladi:
boshiga
ko‘tarmoq-I (e’zozlamoq) – boshiga ko‘tarmoq-II (to‘palon qilmoq),
qo‘l ko‘tarmoq-I (ovoz bermoq, ma’qullamoq) – qo‘l ko‘tarmoq-II
(urmoq).
Shakldosh
so‘zlar
asosida
yuzaga
keladigan
ohangdoshlikdan badiiy asarda alohida
uslubiy vosita sifatida
foydalaniladi. Nasrda askiya va payrov orqali kulgi chiqarish
maqsadida, she’riyatda esa tuyuq hosil qilishda ishlatiladi. Masalan:
Qo‘qonda
Urfiy degan, Xo‘jandda Kamol Xo‘jandiy degan
shoirlar bir-birlari bilan do‘st ekan. Kamol Xo‘jandiy Urfiyni
mehmonga chaqiribdi. Supada suhbat qilib o‘tirganlarida
Kamol
Xo‘jandiyning kichkina kuchugi dasturxon yoniga kelib,
hatto
dasturxonga tegib ketsa ham, u indamas ekan. Urfiyning juda g‘ashi
kelib, achchig‘i chiqipti va oxiri so‘rapti:-
Bu maxsumchaga nima
nom qo‘yganlar?
Kamol Xo‘jandiy:
Dostları ilə paylaş: 
