“Матн лингвистикаси” фани бўйича ўқув қўлланма яратилмоқда

qo‘ldan chiqqan
bo‘lsa, uning baravariga qancha davlat 
qo‘lga kirgan
dir, muni xudo 
biladiyu 
xudoning 
sevimli 
bandasi 
qorako‘z 
Miryoqub 
biladi!..(Cho‘lpon) Ba’zan mahoratli yozuvchilar qahramonlar 
ruhiyatidagi kontrastlikni bo‘rttirib tasvirlash maqsadida muayyan bir 
kontekstual sinonimik qatordagi bir necha so‘zni boshqa bir 
kontekstual sinonimik qatordagi bir necha so‘zga birdaniga 
zidlantiradilar. Masalan: U vaqtda o‘zi – 
kuldi, ochildi, quvondi, 
gyerdayib, osmondan qarab qadam bosdi
... Xadichaxon esa 
ezildi, 
kuydi, o‘rtandi, xo‘rlanib – xo‘rlanib, achchiq – achchiq yig‘ladi
. 
(Cho‘lpon) 
Kontekstual 
antonimlardan 
badiiy 
asarda 
tasvirning 
ta’sirchanligini oshirish maqsadida ishlatiladi. Masalan:
«
Zelixon Elchindan qasos haqidagi gaplarni birinchi marta 
eshitganda sergaklandi. U 
mushtdek
yurakni 
qoyadek
dard bosib 
turibdi, deb yursa, bu vujudda vulqon kuch to‘playotgan ekan
...» 
(T.Malik) 
Bu nutqiy parchada mushtdek va qoyadek so‘zlari «kichik» va 
«katta» ma’nolari bilan antonimik munosabatga kirishgan. 
154
Рустaмов А. 
Навоийнинг бадиий маҳорати. –Т: Ғ.Ғулом номидаги Адабиёт ва санъат нашриёти, 
1976. 64-б.

---

Zid ma’nolilikni barqaror birikmalarda ham ko‘plab kuzatishimiz 
mumkin. 
Iboralarda
: 
ko‘kka ko‘tarmoq – yerga urmoq, yuzi yorug‘ – 
yuzi shuvut, ko‘ngli oq – ichi qora, ko‘ziga issiq ko‘rinmoq – ko‘ziga 
sovuq ko‘rinmoq
kabi. Yoki so‘z va ibora o‘rtasidagi – leksik-
frazeologik zid ma’nolilik: 
xasis – qo‘li ochiq, xafa – og‘zi qulog‘ida
kabi.