Mavzu: Musiqiy didni rivojlantirishda ko’p ovozli musiqaning o’rni

Motet- G’arb mumtoz musiqasida motet, asosan, yuqori o’rta asr musiqasidan tortib to hozirgi kungacha bo’lgan shakl va uslubning juda xilma-xil bo’lgan vocal musiqiy kompozitsiyasidir. Motet-uyg’onish davri musiqasining eng mashhur polifonik shakllaridan biri edi. Margaret Bentning so’zlariga ko’ra, "so’zlar bilan bir necha qismdan iborat musiqa asari" motetning aniq ta’rifi bo’lib, 13-asrdan 16 asr oxirigacha va undan keyin ham xizmat qiladi. 13-asr oxiridagi nazariyotchi Iogannes de GrocheoBu motetni "oddiy odamlar oldida nishonlash kerak emas, chunki ular uning nozikligini sezmaydilar va eshitishdan xursand emaslar, balki bilimdonlar va dunyoda nozik narsalarni qidiradiganlar huzurida nishonlanishi kerak" deb ishonishgan. san’at". ⁹
Madrigal (lot. matricale — ona tilida aytiladigan qo’shiq) — Uyg’onish davrida dunyoviy vokal musiqaning asosiy janri. Italiya (14-asr) da sheʼriy asar sifatida paydo bo’lgan. 14— 16-asrlarda madrigal odatda, ishqiy, hazil-mutoyiba, afsonaviy va boshqa mavzudagi 2—3 ovozli vokal-cholg’u, bandnaqorat shaklidagi qo’shiq bo’lib (F. Landino va boshqalar), 16-asrdan ko’proq lirik harakterdagi cholg’ular jo’rligisiz ijro etiladigan 4—5 ovozli polifonik musiqa asariga aylangan (A. Villart, Palestrina, O. Lasso va boshqalar). Keyinchalik Angliya (T. Morli, J. Uilbi) va Germaniya (G. Shyus va boshqalar)da ommalashgan. Yetuk namunalariga (K. Jezualdo, K. Monteverdi) hissiy-ifoda erkinligi, boy musiqiy tasviriy vositalar, xilma-xil ohanglar yorqinligi xosdir. 17-asr dan boshlab, Madrigal, asosan, ayollarga bag’ishlangan kichik maqtov sheʼriy asar. 1964-yil Moskvada " Madrigal " ansambli tashkil etilgan (O’zbekistonda ham gastrolda bo’lgan), Buyuk Britaniyada " Madrigal jamiyati" tuzilgan. 20-asrda I. Stravinskiy, B. Martinu, P. Xindemit va boshqa kompozitorlarning asarlarida Madrigal anʼanalari tiklangan.¹⁰
Ballada (frans. ballade, so’nggi lot. ballo — raqsga tushaman) —
1) 14 — 15-asrlar fransuz adabiyotidan qatʼiy o’rin olgan lirik janr (F. Viyon);
2) ingliz xalq poeziyasida liro-epik janr va romantizm poeziyasidagi ayni shunday janr (R. Berne, G. Byurger, I. V. Gyote va boshqalar).
Romantik ballada fantastika, folklor, afsonaviy - tarixiy, maishiy mavzudagi syujetga ega sheʼriy asardir. 20-asrda ballada qatʼiy janr sifatida o’z qimmatini yo’qotadi (B. Brext, N. S. Tixonov va boshqalarning ayrim sheʼrlari bor xolos). Ballada janridagi asarlar namunalari o’zbek mumtoz adabiyoti (Sayfi Saroyi — "Suxayl va Guldursun"; Alisher Navoiy— "Xotami Toyi") va zamonaviy adabiyot (M. Shayxzoda — "Sulh daraxti"; Shuhrat — "Mardlik afsonasi"; H. Olimjon — "Jangchi Tursun"; G’. G’ulom — "Suv va nur")da ham uchraydi; 3) (musiqada) — ballada 12 — 13-asrlarda trubadur va truverlar ijodining asosiy janri sifatida keng rivoj topdi. Uyg’onish davrida uning polifonik turlari yuzaga keldi (Gilom de Masho). Musiqiy romantizm uslubida ballada syujet (muayyan mavzu)li musiqa janri sifatida kamer-vokal (asosan, Avstriya va Germaniya kompozitorlari ijodida — F. Shubert, R. Shuman, F. List, I. Brams, X. Volf) va kamer-cholg’u (asosan, fortepiano uchun: F. Shopen, E. Grig va boshqalar) asarlarida o’z ifodasini topdi. O’zbekiston musiqasida ballada ko’proq qahramonlik yoki ishqiy qahramonlik, falsafiy talqinga ega (D. Zokirov, I. Akbarov, D. Saydaminova). M. Burhonovning xonanda va simfonik orkestr uchun "Ishq O’ti" balladasi (1939, Mashrab g’azali) mazkur janrning O’zbekistondagi ilk namunasidir. Balladaning muayyan xususiyatlari boshqa janrlarga singdirilganligi sababli bunday asarlar qo’shma nomlar bilan ham ataladi (mas, ballada -poema, ballada simfoniya va boshqalar).¹¹

3.