Mцvzu iQTİsadi TЏHLİLİn mџzmunu, prеdmеti VЏ VЏZİFЏLЏRİ plan: İqtisadi tYhlilin mahiyyYti; İqtisadi tYhlilin prеdmеti
Yüklə 3,25 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.SYnayе mьYssisYlYrindY mYsrYflYrin vY mYhsulun maya dYyYrinin tYhlilinin YhYmiyyYti, vYzifYlYri vY infоrmasiya mYnbYlYri
- 2. MYhsulun maya dYyYrini xaraktеrizY еdYn ьmumi gцstYriзilYrin tYhlili
- MYlumatın adıMYhsul vahidinin maya dYyYri, min. manMYhsul istеhsalı
- (2-зi sьt.x 3-зь sьt)k еъ Yn ilY nisbYtYn dYyi ş iklik (artma+, azalma-), %-lY (5-зi sьt-4-зь sьtx100)
- MYlumatın adı MYmulat vahidinin maya dYyYri, min man.MYhsul ist е hsal ı n ı n faktiki hYзmi, min YdYdFaktiki mYhsul ist
- 3. ЏmtYYlik mYhsulun 1 manat ı na mYsrYflYrin tYhlili.
- 4 Џsas mYmulat nцvlYrinin maya dYyYrinin tYhlili
CYdvYl №9Yеni Ysas xammaldan istifadY şYraitindY Ysas iqtisadi gцstYricilYrin dinamikasına dair hеsablama (mYhsul vahidinY min manatla)
+, -YnYnYviyеnimin manatla%-lY1. Џsas xammal mYsrYflYri22,528,8+6,3+28,02. DigYr matеrial mYsrYflYri12,114,2+2,1+17,43. cYmi matеrial mYsrYflYri34,643,0+8,4+24,34. ЏmYk haqqı mYsrYflYri sоsial sıьоrtaya ayırmalarla birlikdY 10,4
12,5 +2,1
20,25. Sair mYsrYflYr16,617,811,2+7,26. MYhsul vahidinin maya dYyYri61,673,3+11,7+18,27. MYhsul vahidinin satış qiymYti110,0167,2+57,2+528.MYhsul vahidinY mYnfYYt (sYt.7sYt.6)48,493,9+45,5+949. MYhsulun matеrial tutumu, qYp.:a) Ysas matеrial mYsrYflYrinY22,417,2-5,2-23,2b) cYmi matеrial mYsrYflYrinY gцrY31,425,7-5,7-18,2cYmi mYsrYftutumu61,673,3-16,7-27,6VеrilYn hеsablamalardan gцrьndьyь kimi sifarişзinin tYlYbi ilY yеni baha matеrialdan istifadY mYmulat istеhsalına Ysas xammal sYrfinin 20,0%, bьtцvlьkdY matеriallar sYrfinin 24,3%, maya dYyYrinin 18,2% artmasına sYbYb оlmuşdur. Baha, зYtin еmal оlunan yеni xammaldan istifadY ilY YlaqYdar оlaraq mYhsul vahidinin maya dYyYri 18,2% artan şYraitdY mYmulat vahidi ьзьn satış qiymYtinin ьstьn, yYni 52,0% artımı baha matеrialdan istifadYni sYrfYli еtmişdir. Baha matеrialdan istifadY оlunmasına baxmayaraq mYmulatın Ysas matеrial tutumu 23,2%, ьmumi matеrial tutumu 18,2%, habеlY, cYmi mYsrYf tutumu 27,6 % azalmışdır. Malalanlar baha matеrialdan istifadY еtmYk şYrtilY 2460 YdYd mYmulat sifariş vеrmişdir. Sifarişin icrası оnun istеhsalına mYsrYflYrin 246011,7=28782 min man. artmasına sYbYb оlmuşdur. XYrclYrin bu artımı mьqabilindY mYmulat satışından pul gYlirinin artımı +57,22460=140712 min man. tYşkil еdir. Baha xammaldan istifadY ilY YlaqYdar оlaraq mYhsul vahidinY mYnfYYt 45,5 min man., bьtцvlьkdY sifariş ьzrY mYnfYYt isY +45,52460=111930 min man. artmışdır. MYsrYflYrin artımının hYr bir manatına mYnfYYtin artımı 111930:28782 =3,90 man. tYşkil еdib. Gцrьndьyь kimi baha xammaldan istifadY еtmYklY sifarişin yеrinY yеtirilmYsi sahibkar ьзьn зоx faydalı оlmuşdur. Matеrial rеsurslarından istifadYnin еffеktliyinin tYyin еdilmYsindY Yn зоx istifadY оlunan gцstYricilYrdYn biri dY matеrial vеrimidir. Matеrialvеriminin yьksYldilmYsi mYhsul (iş, xidmYt) buraxılışının зоxaldılması ьзьn başlıca еhtiyat mYnbYlYrindYn biridir. MYhsulun matеrialtutumuna vY matеrialvеriminY tYsir gцstYrYn amillYr tamamilY еynidir. İstеhsalın hYcminin, strukturunun, udеl matеrial tutumunun, xammal vY matеriallar ьзьn qiymYtlYrin, mYhsulun buraxılış qiymYtlYrinin dYyişilmYsinin, hYm matеrialtutumuna vY hYm dY matеrialvеriminY tYsiri zYncirvari yеrdYyişmY ьsulunda hеsablamalar aparmaqla tYyin еdilir. Sadaladıьımız amillYrin matеrial tutumuna tYsirinin tYhlili mеtоdikası yuxarıda kifayYt qYdYr şYrh оlunmuşdur. Lakin hеsablamalarda birinci halda matеrial mYsrYflYrinin mYhsulun buraxılış qiymYtlYri ilY hYcminY, ikinci halda isY YksinY mYhsul buraxılışının hYcminin matеrial mYsrYflYrinY nisbYtinY dair gцstYricilYrdYn istifadY еdilir. SYnayе mьYssisYlYrindY mYsrYflYrin vY mYhsulun maya dYyYrinin tYhlili» Plan
7) Qеyri-mьstYqim xYrзlYrin tYhlili; 1.SYnayе mьYssisYlYrindY mYsrYflYrin vY mYhsulun maya dYyYrinin tYhlilinin YhYmiyyYti, vYzifYlYri vY infоrmasiya mYnbYlYri Bazar iqtisadiyyatı şYraitindY istеhsal mYsrYflYrinY qYnaYt vY mYhsulun (iş vY xidmYtlYrin) maya dYyYrinin aşaьı salınması fYaliyyYtdY оlan mьYssisYlYrdY istеhsalın sYmYrYliliyinin yьksYldilmYsi, habеlY mьflislYşmYnin qarşısının alınması ьзьn zYruri şYrtdir. Rеallaşdırılan mYhsulun, iş vY xidmYtlYrin maya dYyYrinin aşaьı salınması daxili vY xariзi bazarlarda azad bazar rYqabYtinY davam gYtirmYk, malları vY hazır mYhsulu zYrYrsiz, nisbYtYn ucuz qiymYtlYrlY daha tеz rеallaşdırmaq vY bеlYliklY avans еdilYn kapitalı daha tеz sahibkarlara qaytarmaq prоblеmlYrinin hYllindY az rоl оynamır. İstеhsal mьYssisYlYrindY YmYk, matеrial, еlеktrik еnеrъi vY i.a. matеrial vY pul mYsrYflYrinY qYnaYt istеhsalın еffеktliyini yьksYltmYklY yanaşı mYhsul, iş vY xidmYtlYr istеhsalını gеnişlYndirmYyY bцyьk imkanlar aъır. Daxili vY xariзi bazarlarda mYhsul, iş vY xidmYtlYr ьъьn satış qiymYtlYri, mьYssisYlYrin arzu vY istYklYrindYn asılı оlmayaraq, YksYr hallarda alıзıların diktYsi ilY fоrmalaşan indiki şYraitdY mYnfYYtin, xьsusilY YmYliyyat mYnfYYtinin ъоxaldılması, habеlY mцvзud istеhsal rеsurslarından istifadYnin mYnfYYtliyinin yьksYldilmYsi ilk nцvbYdY YmtYYlik mYhsulların, iş vY xidmYtlYrin maya dYyYri sYviyyYsindYn vY оnun aşaьı salınması planını yеrinY yеtirmYsindYn asılıdır. Bazar iqtisadiyyatı şYraitindY maya dYyYri gцstYriзisi tYdarьk, istеhsal vY satış prоsеslYrinY yцnYldilYn YmYk, matеrial vY maliyyY rеsurslarından istifadYnin еffеktliyini xaraktеrizY еdYn mьhьm kеyfiyyYt gцstYriзilYrindYn biridir. Satlıq mYhsul (iş vY xidmYtlYr) ьъьn satış qiymYtlYri dцvlYt оrqanları tYrYfindYn tYnzimlYnmYyYn, bazarlarda tYlYb vY tYklifin tYsiri altında fоrmalaşan indiki şYraitdY istеhsal-satış fYaliyyYtinin mYnfYYtliliyi оnların tam maya dYyYri sYviyyYsindYn bilavasitY asılıdır. Rеallaşdırılan mYhsul, iş vY xidmYtlYr ьъьn satış qiymYtlYri tYsYrrьfat subyеktlYri tYrYfindYn idarY оlunmayan, bunun YksinY оlaraq istеhsal vY satış prоsеslYrinY mYsrYflYri vY bu mYsrYflYrin mьqabilindY fоrmalaşan mYhsulun (işin,xidmYtin) tam maya dYyYri mьYssisYlYr tYrYfindYn idarY оlunan indiki şYraitdY maya dYyYrinin aşaьı salınması YmYliyyat mYnfYYtinin ъоxaldılması ьъьn başlıзa еhtiyyat mYnbYyidir. MYsrYflYrY qYnaYt vY mYhsulun maya dYyYrinin aşaьı salınması hеsabına hazır mYhsulun, iş vY xidmYtlYrin nisbYtYn uзuz qiymYtlYrlY satmaq imkanlarının mцvзudluьu şYraitindY pоtеnsial malalanları sеъmYk, pulu qabaqзadan оlmaqla, yaxud da naьdı pula hazır mYhsulu (iş vY xidmYtlYri) rеallaşdırmaq asan оlur. DеmYli, mYsrYflYrY qYnaYt vY mYhsulun maya dYyYrinin aşaьı salınması indiki zamanda Yn bцyьk prоblеm sayılan anbarlarda hazır mYhsul qalıqlarının vY dеbitоr bоrзlarının azaldılması, sahibkar tYrYfindYn avans еdilYn vYsaitin daha tеz qayıtması, rеallaşdırma vY bоrзların idarY еdilmYsi ilY YlaqYdar xYrзlYrin ixtisara salınması mYsYlYlYrinin hYllindY az YhYmiyyYt kYsb еtmir. MYhsulun, iş vY xidmYtlYrin kеyfiyyYtini aşaьı salmadan mYsrYflYrY qYnaYt еtmYklY mYhsulun maya dYyYrinin aşaьı salınması hеsabına mYnfYYtin о зьmlYdYn vеrgiyY зYlb оlunan mYnfYYtin artırılması mYnfYYtdY payı оlan dцvlYtin vY YmYk kоllеktivinin maddi maraьını tYmin еdYn prоblеmlYrdYn biridir. MYsrYflYrY qYnaYt vY mYhsulun (işin,xidmYtin) maya dYyYrinin aşaьı salınması hеsabına satışdan alınan gYlirlYrin vY mYnfYYtin ъоxaldılması gYlir vY mYnfYYt vеrgisi, цdYmYlYrin, tYsisзilYrY ъatası dividеnd цdYmYlYrinin, mьYssisYnin sYrYnзamında qalan xalis mYnfYYtin ъоxaldılması, habеlY YmYyin цdYnilmYsi sYviyyYsinin yьksYldilmYsi ьъьn başlıзa еhtiyat mYnbYyidir. Rеallaşdırılan mYhsulun maya dYyYri aşaьı salındıqзa satış qiymYtlYrinin aşaьı salınması imkanları ъоxalır ki, bu da istеhlakъıların maddi maraьını tYmin еdYn iqtisadi, siyasi vY tYşkilati prоblеmlYr sırasına daxildir. İstеhsalın gеnişlYndirilmYsi, tеxniki sYviyyYsinin yьksYldilmYsi, vYsaitY qYnaYtY gцrY maddi stimullaşdırma tYdbirlYrinin hYyata kеъirilmYsi, yеni mYhsul ъеşidlYrinin mYnimsYnilmYsi, invеstisiya qоyuluşlarının artırılması, pоtеnsial malsatanlarla vY malalanlarla YlaqYlYrin yaradılması, iqtisadi sanksiyalar ьzrY цdYmYlYrin azaldılması prоblеmlYrinin hYllindY dY mYhsulun maya dYyYrinin aşaьı salınması az YhYmiyyYt kYsb еtmir. BеlY bir şYraitdY mьlkiyyYt fоrmasından vY tabеъiliyindYn asılı оlmayaraq цlkYnin YrazisindY fYaliyyYtdY оlan bьtьn mьYssisYlYrldY mYsrYflYrin vY mYhsulun (işin, xidmYtin) maya dYyYrinin aşaьı salınması еhtiyyatlarının aşkara ъıxarılması vY оnların sYfYrbYr еdilmYsi ьzrY YmYli tYdbirlYrin hYyata kеъirilmYsi idarYеtmYnin еyni zamanda iqtisadi tYhlilin qarşısında duran aktual prоblеmlYrdYn biridir. MYsrYflYrin vY mYhsulun (işin,xidmYtin) maya dYyYrinin tYhlili qarşısında duran Ysas vYzifYlYr aşaьıdakılardır:
İstеhsala mYsrYflYri vY mYhsulun maya dYyYri gцstYriзilYrini tYhlil еtmYk ьъьn biznеs planından, 1- İF fоrmada «MьYssisYnin (tYşkilatın) istеhsal fYaliyyYti haqqında hеsabat»dan, mьhasibat uъоtu mYlumatlarından, uъоt rеqistrindYn, YmYk, matеrial, еlеktrik еnеrci, qaz, buxar vY i.a. sYrfi nоrma-larından, rеsеpturalardan, mal matеrial dYyYrlYri vY xidmYtlYr ьъьn qiymYt vY taariflYrdYn, limit kartlarından, istеhsalat mьşavirYlYrinin mYlumatlarından, bоş dayanmalara dair aktlardan, nоrmativ aktlardan, mYsrYflYrY vY mYhsulun maya dYyYrinY daxil еdilYn xYrзlYrY dair qьvvYdY оlan qaydalardan (Ysas-na-mYlYrdYn, tYlumatlardan) vY digYr infоrmasiya mYnbYlYrindYn istifadY еdilir. 2. MYhsulun maya dYyYrini xaraktеrizY еdYn ьmumi gцstYriзilYrin tYhlili MYhsulun maya dYyYrinin tYhlili bir qayda оlaraq оnu xaraktеrizY еdYn ьmumi gцstYriзilYrin tYhlilindYn başlanır. Bu zaman hYm bьtцvlьkdY mьYssisY ьzrY vY hYm dY ayrı-ayrı mYhsul ъеşidlYri ьzrY plan vY faktiki maya dYyYri gцstYriзilYrindYn istifadY еtmYklY maya dYyYrinin kеъYn ilY vY plana nisbYtYn artması yaxud azalması, habеlY dinamikası hYm mYblYь vY hYm dY nisbi ifadYdY tYyin еdilir. Bu halda maya dYyYrini xaraktеrizY еdYn hеsabat ilinin faktiki gцstYriзilYrini, sadYзY оlaraq kеъYn ilin mьvafiq gцstYriзilYri, habеlY plan gцstYriзilYri ilY tutuşdurub kYnarlaşmaları tYyin еtmYklY kifayYtlYnmYk оlmaz. MYhsulun maya dYyYri gцstYriзilYri vY оnun aşaьı salınması yuxarı оrqanlar tYrYfindYn planlaşdırılmayan (tYnzimlYnmYyYn) vY bu prоblеmlYri mьYssisYlYrin цzlYri tYrYfindYn hYll еdilYn indiki şYraitdY ilk nцvbYdY kеъYn ildY faktiki nail оlduьu sYhiyyY ilY mьqayisYdY ayrı-ayrı mYhsul ъеşidlYri vY bьtьn YmtYYlik mYhsul ьzrY mYhsulun plan maya dYyYrinin dYyişilmYsini, başqa sцzlY dеsYk, maya dYyYrini xaraktеrizY еdYn plan gцstYriзilYrinin rеallıьını bilmYk lazımdır. Bunun ьъьn kеъYn ilin hеsabat gцstYriзilYrindYn vY hеsabat ilinin plan gцstYriзilYrindYn istifadY еtmYklY aşaьıdakı fоrmada hеsablama aparılır. VеrilYn mYlumatlardan gцrьndьyь kimi mьYssisYdY istеhsalı nYzYrdY tutulan bьtьn mYlumatların plan maya dYyYrinin kеъYn ildY nail оlduьu faktiki sYviyyY ilY mьqayisYdY 50789x10: 39359-100=29,04 % yьksYlmYsi nYzYrdY tutulur. BеlY hal infilyasiya şYraitindY istеhsal istеhlakında istifadY оlunan matеrialların, satınalma yarımfabrikatların, kYnar tYşkilatların xidmYtlYri ьъьn qiymYtlYrin vY YmYyin цdYnilmYsi sYviyyYsinin yьksYlmYsi şYraitindY nоrmal sayıla bilYr.
MYhsulun plan maya dYyYrinin kеъYn illY mьqayisYdY dYyişilmYsinY dair hеsablama MYlumatın adıMYhsul vahidinin maya dYyYri, min. manMYhsul istеhsalı nın plan hYзmi, min YdYdlYMYhsul istеhsalının plan hYзminY mYsrYflYr, milyоn man.kеъYn ildYhеsabat ili ьъьn plan ьzrYkеъYn ilin maya dYyYri ilY (1-зi sьt x 3-зь sьt.)hеsabat ilinin plan maya dYyYri ilY (2-зi sьt.x 3-зь sьt)kеъYn ilY nisbYtYn dYyişiklik (artma+, azalma-), %-lY (5-зi sьt-4-зь sьtx100) A 1 2 3 4 5 6«A» mYmulatı1,762,236965913,67392,0+25,0«B» mYmulatı1,321,6559407128,08910,0+25,0«V» mYmulatı1,5952,00266009570,012012,0+25,5«Q» mYmulatı3,084,125462012936,017325,0+33,1«D» mYmulatı12,37516,720338,83811,55120,2+35,1Yеkunuxxx39359,150789,2+29,04 TYhlil zamanı mьYssisYnin tYsYrrьfat fYaliyyYtindYn asılı оlmayan qiymYt amilinin (subyеktiv amil) vY asılı оlan оbyеktiv amillYrin mYhsulun maya dYyYrinin sYviyyYsinY tYsirini hеsablamaq tYlYb оlunur. Bunun ьъьn aşaьıdakı fоrmada hеsablama tYrtib еdilir. ЗYdvYl №14.2 MYhsulun maya dYyYrinin kеъYn ilY nisbYtYn faktiki dYyişilmYsinY dair hеsablama MYlumatın adı MYmulat vahidinin maya dYyYri, min man.MYhsul istеhsalının faktiki hYзmi, min YdYdFaktiki mYhsul istеhsalına mYsrYflYr, mln. man.kеъYn ildYhеsabat ilindYkеъYn ilin maya dYyYri ilY (2-зi sьt x 4-зь sьt)hеsabat ilinin plan maya dYyYri ilY 2-зi sьt. x 4зь sьt.)hеsabat ilinin faktiki maya dYyYri ilY (3-зь sьt. x 4-зь sьt.)plan ьzrYfaktiki A 1 2 3 4 5 6 7«A» mYmulatı 1,760 2,200 2,3104026,0 6441,6 8052,0 8454,6«B» mYmulatı 1,320 1,650 1,9256930,0 8316,010395,012127,5«V» mYmulatı 1,595 2,002 2,2006050,0 8772,511011,012100,0«Q» mYmulatı 3,080 4,125 4,8404857,613601,518560,019430,4«D» mYmulatı12,37516,7220,900 363,0 3811,5 5517,6 6897,0Yеkunu x x x x40943,153191,659009,5 Hеsablamada vеrilYn mYlumatlardan gцrьndьyь kimi mьYssisYnin iqtisadi-sоsial inkişafı planında (biznеs planında) bьtьn mYhsulun maya dYyYrinin kеъYn ilY nisbYtYn 50789,2-39359,1=+11430,1 min man. yaxud + 11430,1 x 100 : 39359,1= +29,04% yьksYlmYsi nYzYrdY tutulmuşdur. Plan hеsablamalarından gцrьndьyь kimi bunun başlıзa sYbYbi planlaşdırılan ildY qiymYtlYrin vY taariflYrin kеъYn ilY nisbYtYn artmasıdır. MYsrYflYrin vY mYhsulun maya dYyYrinin tYyin еdilmYsinY dair plan hеsablamalarında hеsabat ilindY istеhlak еdilYзYk matеrial dYyYrlYri ьъьn qiymYtlYrin vY kYnar tYşkilatların xidmYtlYri ьъьn taariflYrin artması hеsabına mYsrYflYrin 11880 min manat, yaxud 30,18% miqdarında artması nYzYrdY tutulmuşdur. DеmYli mYhsulun maya dYyYrinin kеъYn ilY nisbYtYn 29,4% artması nYzYrdY tutulduьu halda istеhlakı gцzlYnilYn matеrial dYyYrlYri vY xidmYtlYr ьъьn qiymYt vY taariflYrin artması hеsabına artımın 30,18% оlduьunu nYzYrY alsaq mьYssisYnin fYaliyyYtindYn asılı оlan sYbYblYrdYn maya dYyYrinin artımı gцzlYnilmir. Hеsablamadan gцrьndьyь kimi hеsabat ilindY istеhsal еdilYn bьtьn mYhsulun faktiki maya dYyYri: a) kеъYn ilin faktiki maya dYyYri ilY 40943,1 mln.man; b) hеsabat ilinin plan maya dYyYri ilY 53191,6 mln.man; v) hеsabat ilinin faktiki maya dYyYri ilY 59009,5 mln.man. tYşkil еdir. Buradan da: hеsabat ilindY istеhsal оlunan mYhsulun faktiki maya dYyYrinin kеъYn ilY nisbYtYn artımı 59009,5-40943,1=+18066,4 mln man yaxud + 18066,4 x 100 : 40943,1=44,12% miqdarında оlmuşdur. Bu mYblYьin 17050 mln.manatı yaxud 17050x100: 40943,1=41,64 faizi qiymYtlYrin yьksYlmYsi hеsabına оlmasını nYzYrY alsaq tYsYrrьfatda bYd xYrзliyin hеsabına maya dYyYrinin artması 18066,4-17050=+116,4 mln.man. оlur ki, bunu da qYnaYtbYxş hеsab еtmYk оlar. BеlYliklY tYhlil apardıьımız mьYssisYdY mYhsul istеhsalına mYsrYflYrin kеъYn ilin sYviyyYsinY nisbYtYn artımı 18066,4-11430,1=+6636,3 mln.man. yaxud 44,12-29,04=+15,08% miqdarında оlmuşdur. Hеsabat ilindY mYhsul istеhsalına faktiki mYsrYflYr planla mьqayisYdY 59009,5-50789,2=+8220,3 mln.man. artmışdır. TYhlil zamanı qYnaYtbYxş hal hеsab оlmayan bu artıma tYsir gцstYrYn amillYri vY hYr bir amilin tYsir dYrYзYsinin tYyin еdilmYsi tYlYb оlunur. 3. ЏmtYYlik mYhsulun 1 manatına mYsrYflYrin tYhlili. ЏmtYYlik mYhsulun 1 manatına mYsrYflYrY dair gцstYriзi bьtцvlьkdY mYsrYflYrin faydalılıьını, mYhsulun maya dYyYrinin sYviyyYsini xaraktеrizY еdYn ьmumilYşdiriзi kеyfiyyYt gцstYriзisi kimi qYbul еdilmişdir. QьvvYdY оlan tоpdan satış qiymYtlYri ilY YmtYYlik mYhsulun hYзmini оnun istеhsalı vY rеallaşdırılması ilY YlaqYdar xYrзlYrin зYminY bцlmYklY YmtYYlik mYhsulun 1 manatına dьşYn xYrз mYblYьi (qYpiklY) tYyin еdilir. TYhlil zamanı оbyеktiv vY subyеktiv, daxili vY xariзi amillYrin tYsiri altında fоrmalaşan bu gцstYriзinin kеъmiş illYrY, hеsabat ili ьъьn plana nisbYtYn artması (azalması), habеlY bu kYnarlaşma mьxtYlif amillYrin tYsiri hеsablanır. ЏmtYYlik mYhsulun 1 manatına mYsrYflYrin artmasına (azalmasına) tYsir gцstYrYn Ysas (birinзi dYrYзYli) amillYr aşaьıdakılardır:
Udеl dYyişYn xYrзlYrin sYviyyYsinin dYyişilmYsinY: a) YmtYYlik mYhsulun rеsurstutumunun dYyişilmYsi; b) istеhlak оlunan rеsursların qiymYtlYrinin dYyişilmYsi kimi ikinзi dYrYзYli amillYr tYsir gцstYrir. Оrta satış qiymYtlYrinin dYyişilmYsi isY: a) inflyasiya ilY YlaqYdar оlaraq qiymYtlYrin dYyişilmYsi; b) YmtYYlik mYhsulun kеyfiyyYtinin dYyişilmYsi; vY v) satış bazarlarının dYyişilmYsi tYsir gцstYrir ki, bunlar da ikinзi dYrYзYli amillYr hеsab оlunur. TYhlil zamanı YvvYlзY birinзi vY sоnra ikinзi dYrYзYli amillYrin tYsiri tYyin еdilir. TYhlil apardıьımız mьYssisYdY YmtYYlik mYhsulun hYзmi: a) plan mYblYьi ilY 66200 mln.man; b) plan strukturunda vY plan qiymYtlYri ilY mYblYьi 72842 mln.man; v) faktiki mYhsulun plan qiymYtlYri ilY mYblYьi 73700 mln.man; q) faktiki mYhsulun faktiki qiymYtlYrlY mYblYьi 80850 mln.man. оlmuşdur. Sadaladıьımız birinзi dYrYзYli amillYrin tYsirini tYyin еtmYk ьъьn aşaьıdakı fоrmada analitik зYdvYli tYrtib еtmYklY hеsablamalar aparmaq mYqsYdYuyьundur. ЏmtYYlik mYhsulun 1 manatına mYsrYflYrin sYviyyYsinY birinзi dYrYзYli amillYrin tYsirinin tYyin еdilmYsinY dair hеsablama ЗYdvYl N 8 NЬmumi mYhsulun 1 manatına mYsrYflYrY dair gцstYriзilYr Hеsablama TYsir gцstYrYn amillYrİstеhsa lın hYзmiİstеhsalın strukturuUdеl dYyişYn xYrзlYrin sYviyyYsi Daimi xYrзlY-rin mYblYьiMYhsul ьъьn bura-xılış qiy-mYtlYri A 1 2 3 5 6 71.plan50789,2x100:66222=76,70planplanplanplanPlan2.hеsablama54321,3x100:72842=74,57faktikiPlanplanplanPlan3.hеsablama52441,4x100:73700=71,15faktikiFaktikiplanplanPlan4.hеsablama56743,5x100:73700=76,99faktikifaktikifaktikiplanPlan5.hеsablama59009,5x100:73700=80,06Faktiki Faktiki faktikiFaktiki Plan6.Faktiki59009,5x100:80850=72,99faktikifaktikifaktikifaktiki Fak.ЗYmi kYnarlaşma72,99-76,70=-3,71-2,13-3,42+5,84+3,07-7,07 VеrilYn mYlumatlara gцrY YmtYYlik mYhsulun 1 manatına mYsrYflYrin 3,71 qYpik azalmasına birinзi dYrYзYli amillYrin tYsiri bu qYdYr оlmuşdur:
Bьtьn amillYrin tYsirinin зYmi: (-2,13)+(-3,42)+(+5,84)+(+3,07)+(-7,07)=-3,71 qYpik оlur. Yaxud balans bYrabYrliyi: 72,99-76,70=(-2,13)+(-3,42)+(+5,84)+(+3,07)+(-7,07); -3,71 qYp=-3,71 qYpik. DеmYli hеsablamalar dьzdьr.
ЏmtYYlik mYhsulun maya dYyYrini xaraktеrizY еdYn ьmumi gцstYriзilYrin tYhlili оnun hansı mYhsul ъеşidi ьzrY artması yaxud da azalmasını tYyin еtmYyY imkan vеrilmir. Daha dьrьst nYtiзYlYrY nail оlmaq ьъьn Ysas mYhsul ъеşidlYri ьzrY maya dYyYrinin plana, kеъmiş illYrY nisbYtYn artması vY ya azalmasını tYyin еtmYk tYlYb оlunur. İstеhsal оlunan mYhsulun hYзmi dYyişdikзY mYhsul vahidinY dьşYn sabit vY dYyişYn xYrзlYr dY artıb azalır. Buna gцrY dY tYhlil zamanı hYr bir mYhsul ъеşidi ьzrY faktiki maya dYyYrinin plana nisbYtYn artmasına (azalmasına) istеhsal оlunan mYhsulun hYзminin (miqdarının), sabit xYrзlYr mYblYьinin vY udеl dYyişYn xYrзlYr mYblYьinin plana nisbYtYn dYyişilmYsinin tYsirini tYyin еtmYk tYlYb оlunur. Bizim misalımızda «A» mYmulatı istеhsalına faktiki mYsrYflYr planda nYzYrdY tutulduьundan 8454,6-8052=402,6 milyоn manat ъоx оlduьu halda mYmulat vahidinin faktiki maya dYyYri 525,13-575,14=-50,01 min manat aşaьı dьşmьşdьr. Sadaladıьımız amillYrin mYhsul vahidinin maya dYyYrinin artması yaxud azalmasına tYsiri amilli mоdеlin kцmYyi ilY tYyin еdilir. MYhsul vahidinin maya dYyYrinin amilli tYhlili mоdеli bеlYdir: Md= Sx + Dx MM Burada: Md –mYhsul vahidinin maya dYyYri; Sx - sabit xYrзlYrin зYmi mYblYьi; MM – YmtYYlik mYhsulun natural ifadYdY miqdarı; Dx - mYhsul vahidinY udеl dYyişYn mYsrYflYr mYblYьidir. «A» mYmulatı ьzrY mYsrYflYrY vY mYhsul vahidinin maya dYyYrinY dair mYlumatlar aşaьıdakı analitik зYdvYldY vеrilir. «A» mYmulatın maya dYyYrinin amilli tYhlili ьъьn mYlumatlar ЗYdvYl N 11 NGцstYriзilYr Plan ьzrYFaktiki KYnarlaşma, +,- A 1 2 31.MYhsul istеhsalına mYsrYflYr, mln. manat80528454,6+402,62.Sabit xYrзlYrin зYmi mYblYьi, mln. manat1332 565,6 -766,43.MYhsul vahidinY dYyişYn xYrзlYr, min manat480 490 +104.İstеhsal оlunan mYhsulun miqdarı, YdYd14000 16100 +21005.MYhsul vahidinin maya dYyYri, min. Manat575,14 525,13 -50,01 VеrilYn mYlumatlardan gцrьndьyь kimi «A» mYmulatı istеhsalına faktiki mYsrYflYr plana nisbYtYn 402,6 mln.manat artan şYraitdY mYmulat vahidinin maya dYyYri 50,01 min manat aşaьı dьşmьşdьr. Bu kYnarlaşmaya Ysas (birinзi dYrYзYli) amillYrin tYsirini tYyin еtmYk ьъьn yuxarıda vеrilYn mоdеldYn istifadY еtmYklY zYnзirvari yеrdYyişmY ьsulunda hеsablamalar aparılır: Md pl= SX pl + DX pl = 1332000 + 480= 575,14 min.manat MMpl 14000 Md hеs = SX pl + DX pl = 1332000 + 480 =562,73 min manat MMf 16100 Md hеs.= SX f + DX pl. = 565600 +480 = 515,13 min manat MMf 16100 Md f= SXf + DX f = 565600 + 490 = 525,13min manat MM f 16100 Hеsablamalarda vеrilYn mYhsul vahidinin plan, hеsablama vY faktiki gцstYriзilYrindYn istifadY еtmYklY hеsablanan Ysas amillYrin mYhsul vahidinin maya dYyYri ьzrY kYnarlaşmaya tYsiri aşaьıdakı kimi оlmuşdur:
Bьtьn amillYrin tYsirinin зYmi: (-12,41)+(-47,60)+(+10,0)=-50,01 min manat оlur. Yaxud balans bYrabYrliyi: 525,13-575,14=(-12,41)+(-47,60)+(+10,0); -50,01 min manat = - 50,01 min manat. DеmYli hеsablamalar dьzdьr. ЦlkYnin istеhsal mьYssisYlYrindY mYsrYflYrin vY mYhsulun maya dYyYrinin ъоx hissYsi matеrial vY YmYk haqqı xYrзlYri tYşkil еdir. Bu sYbYbdYn dY mYhsulun maya dYyYrinin tYrkibindY mьstYqim matеrial vY YmYk haqqı xYrзlYrini ayrı-ayrılıqda tYhlil еtmYk mYqsYdYuyьundur. Yüklə 3,25 Mb. Dostları ilə paylaş:
|