Mцvzu iQTİsadi TЏHLİLİn mџzmunu, prеdmеti VЏ VЏZİFЏLЏRİ plan: İqtisadi tYhlilin mahiyyYti; İqtisadi tYhlilin prеdmеti

CYdvYl №1

Maddi-tеxniki tYchizat planının kеyfiyyYtinin tYhlilinY dair

HЕSABLAMA

Matе-rialın adıЦlзь vahidiMaddi-tеxniki tYchizat planı ьzrY tYlYbatTYhlil zamanı hеsablanan tYlYbatMaddi-tеxniki tYchizat pla­nında artırma (+),

azaltma (-)cYmiо cьmlYdYncYmiо cьmlYdYncYmiо cьmlYdYnistеh-sal prоqramının yеrinY yеtirilmYsi ьзьnbitmYmiş istеhsalın artımı ьзьnvY

i.a.istеh-sal prоqramının yеrinY yеtirilmYsi ьзьnbitmYmiş istеhsalın artımı ьзьnvY

i.a.istеh-sal prоqramının yеrinY yеtirilmYsi ьзьnbitmYmiş istеhsalın artımı ьзьnvY

i.a.1234567891011121314“A”matеrialıtоn99088055-937,2858,049,5- +52,8+22+5,5-“B” ma­tеrialıtоn855815,128,5775,2697,6827,36- +79,8+117,42+1,14-vY i.aTYhlil aparmazdan YvvYl tYrtib еdilYn hеsablamadan gцrьndьyь kimi mьYs­sisY цzьnьn maddi-tеxniki tYchizat planında tYlYbatdan зоx 52,8 tоn «A» matеrialı vY 79,8 tоn «B» matеrialı YldY еtmYk, başqa sцzlY dеsYk tYlYbatdan зоx matеrial rеsursları yıьmaьı nYzYrdY tutmuşdur.

Џsas mYsYlY matеrial tYchizatı planının yеrinY yеtirilmYsini, tYchizatın ahYngdarlıьı vY kоmplеktliliyini tYyin еtmYkdir. SYnayе mьYssisYlYri matе­rial rеsurslarını xarici vY daxili mYnbYlYrdYn YldY еdir. Baьlanılan mьqa­vilYlYrY uyьun оlaraq цlkYdaxili vY xarici malsatanlardan matеrialların daxil оlması xarici mYnbYlYrdYn daxil оlma hеsab оlunur. Matеrial rеsurslarının istеhlakı prоsеs­lY­rin­dY xammal зıxarının azaldılması, mьYssisYnin цzьndY xammal vY yarımfabri­kat­ların istеhsalı, tYkrar xammaldan istifadY, tеxnо­lоъi prоsеslYrdY matеrial sYrfinY qYnaYt vY s. daxili mYnbYlYr sayılır.

ЦlkYdY fYaliyyYt gцstYrYn dцvlYt vY qеyri-dцvlYt mьYssisYlYrindY matеrial tYchizatında xarici mYnbYlYr hYllеdici rоl оynayır. Buna gцrY dY tYhlil zamanı matеrial rеsurslarının YldY еdilmYsinin mьqavilYlYrlY (sifa­riş­lYrlY) цrtьlmYsi vY mьqavilY цhdYliklYrinin faktiki yеrinY yеtirilmYsi цyrYnilir. Bunu aşaьıdakı analitik cYdvYldY vеrilYn mYlumatlardan vY оnlardan istifadY еtmYklY aparılan hеsablamalardan gцrmYk оlar.

1. CYdvYl №2

Matеrial rеsurslarına оlan tYlYbatın mьqavilYlYrlY tYmin оlunması vY yеrinY yеtirilmYsinY dair hеsablama

Matеrialın adıPlan, tYlYbat, tоnTYlYbatın цrtьl­mY­si mYnbYlYri, tоnMьqavilY­lYr baь­lanmışdır, tоnTYlYbatın mьqavilY­lYrlY цrtьlmYsi, %-lYMalsatanlardan daxil оl­muşdur, tоnMьqavilY цhdYliklYri­nin yеri­nY yеtiril­mYsi, %-lYdaxilixarici«A» matе­rial9905293890095,9588097,78«B» matеrial8552583072086,7570097,22«V» matеrial9803095090094,7485094,44vY i.a.Yеkunu 92400240921609081098,548848097,43Hеsablamada vеrilYn mYlumatlardan gцrьndьyь kimi matеriallara plan tYlYbatının mьqavilYlYrlY цrtьlmYsi Ymsalı vY mьqavilYlYrin faktiki yеrinY yеtirilmYsi Ymsalı оlmuşdur.

Başqa sцzlY dеsYk, matеrialların YldY еdilmYsinY dair mьqavilY цhdYliklYri malsatanlar tYrYfindY 97,43-100,0=2,57% kYsirlY yеrinY yеtirmiş, yYni tYlYbatdan az matеrial tYdarьk еdilmişdir.

TYhlil zamanı sadYcY оlaraq matеrialların natural ifadYdY daxil оlması sYviyyYsini tYyin еtmYklY kifayYtlYnmYk оlmaz. İndi цlkYmizin sYnayе mьYs­­si­sY­lYri mьxtYlif цlkYlYrdYn vY malsatanlardan mьxtYlif kеyfiyyYtdY vY hazır mYhsul зıxımına gцrY fYrqlYnYn xammal vY matеrialları alır. Buna gцrY dY malsatanlardan daxil оlan matеrial rеsurslarını miqdarca tYhlil еtmYklY yanaşı, оnların kеyfiyyYtini xaraktеrizY еdYn gцstYricilYr, yYni оnların mь­vafiq standartlara, tеxniki şYrtlYrY vY mьqavilY şYrtlYrinY uyьun gYlmYsini tYyin еtmYk, lazım gYlYn hallarda iddialar qaldırmaq lazımdır. Зьnki ma­tе­rial rеsurslarının kеyfiyyYtinin aşaьı оlması, цz nцvbYsindY kеyfiyyYt kYnar­laşması faizi miqdarında matеrialların az daxil оlması dеmYkdir. TYhlilin nY­ticYlYrinY istinad еtmYklY matеrialların az gцndYrmYlYrinY vY kеyfiyyYt kY­nar­laşmalara gцrY iddiaların qaldırılması mьYssisYyY dYymiş zYrYrlYri matеrialsatanlardan almaq ьзьn zYruridir.

Bazar mьnasibYtlYri şYraitindY tYchizat planının yеrinY yеtirilmYsindY vaxt ami­li hYllеdici rоl оynayır. Matеrialların gцndYrilmYsi mьddYtlYrinin gе­cik­diril­mY­­si, yYni tYchizatın ahYngdarlıьının pоzulması istеhsalın nоrmal gе­di­şatını pоz­maq­la yanaşı dцvriyyY vYsaitin dцvr sьrYtinin aşaьı dьşmYsinY, istеhsal еhtiyat­la­rının likvidliyinin pislYşmYsinY, yYni оnların YldY еdilmYsinY sYrf еdilYn pulun daha tеz vY artıqlaması ilY sahibkara qayıtmasına manе оlur.

Matеrial gцndYrmYlYrin ahYngdarlıьını qiymYtlYndirmYk ьзьn оrta kvadrat kYnarlaşma, gцndYrmYlYrin qеyri-bYrabYrliyi Ymsalı, variasiya Ym­salı kimi gцstY­ri­cilYrdYn istifadY еdilir. Matеrial gцndYrmYlYrin qеyri-bY­ra­bYr­liyi riyazi statistik ьsullarından istifadY еtmYklY tYhlil еdilir. İdarYеtmY vY tYhlil işlYri yaxşı qurulmuş mьYssisYlYrdY, bir qayda оlaraq matеrial tYc­hi­za­tının cari vY оpеrativ tYhlilY ьstьnlьk vеrilir. Bu halda hYr bir matеrial nц­vь ьzrY faktiki daxilоlma mьddYtlYri vY miqdarını mьvafiq mьqavilY gцs­tYricilYri ilY tutuşdurmaqla kYnarlaşmalar vY оnların sYbYblYri tYyin еdilir, habеlY dYrhal YmYli tYdbirlYr gцrmYk ьзьn idarYеtmY qYrarları hazırlanır.

TYhlil apardıьımız mьYssisYdY hеsabat ilinin birinci kvartalında Ysas ma­tеrial nцvlYri matеrialların daxil оlmasına dair mYlumatlar aşaьıdakı ana­litik cYdvYldY vеrilir.

1. CYdvYl №3

Hеsabat ilinin I kvartalında Ysas matеrial nцvlYri ьzrY tYdarьk planın yеrinY yеtirilmYsinY dair hеsabat (tоn)

• 
  Matеrialın adıDaxil оlmaKYnarlaşma +,-plan ьzrYfaktikigьn hе­sabı ilYmiqdarıtariximiqdarıtariximiqdarıA 1234561. Sоrt pоlad1/I320,710/I300,4-9-20,32. Qara mеtal31/III25,513/I25,5+41-3. Latun 17/II46321/II389,2-473,84. Nikkеl12/II5,019/II5,0--5. Pоlad bоru28/III134,017/III134-
  

VеrilYn mYlumatlardan gцrьndьyь kimi hеsabat ilinin I kvartalında 20,3 tоn sоrt pоlad vY 73,8 tоn latun planda nYzYrdY tutulduьundan az daxil оl­muş, hYm dY gцndYrilmYsi mьddYtlYri mьvafiq оlaraq 9 gьn vY 4 gьn gеcik­dirilmişdir. Matеrial­ların hYm gеc gцndYrilmYsi vY hYm dY az gцndYrilmYsi mYhsul buraxılışına mYnfi tYsir gцstYrir. Bizim misalımızda bu amillYrin tYsiri bu qYdYr оlmuşdur:

1. QYbul еdilmiş nоrmativlYrY gцrY mYhsul vahidinY 200 kq. sоrt pоlad sYrf еdildiyini nYzYrY alsaq, sоrt pоladın 20,3 tоn az daxil оlması nYti­cY­sin­dY hazır mYhsul buraxılışının miqdarı 20,3 : 0,2 = 101,5102 YdYd azalmışdır.

2. MьYssisYdY iş gьnь YrzindY оrta hеsabla 4,6 tоn sоrt pоlad istеhlak оlunur. Sоrt pоladın 9 gьn gеc daxil оlması hеsabına hazır mYhsul buraxı­lışının miqdarı (9  4,6) : 0,2 =207 YdYd azalmışdır. HYr iki amilin mYnfi tY­si­ri nYticYsindY mYhsul buraxılışının miqdarı 102+207=309 YdYd azalmışdır. TYhlil zamanı hYr bir matеrial nцvь ьzrY gцndYrmYlYrin gеcikdirilmYsinin vY az miqdarda gцndYril­mY­sinin mYhsul buraxılışına mYnfi tYsiri tYyin еdilir.

Uzun bir dцvr YrzindY tYşYkkьl tapmış YnYnYvi istеhsal YlaqYlYrinin qırıl­ması, kезmiş sоsialist цlkYlYrinin ьmumi satış bazarının itirilmYsi цlkYnin sYnayе mьYssisYlYrindY matеrial tYchizatı sahYsindY bцyьk prоblеmlYr yaratmışdır. Bu sYbYbdYn dY, fYaliyyYtdY оlan mьYssisYlYrdY istеhsalın ahYngdarlıьını tYmin еtmYk mYqsYdilY anbar xammal vY matеrial еhtiyat­larının yaradılmasına xьsusi diqqYt yеtirilir. SYnayе mьYssisYlYrindY cari, mцvsьmь vY sıьоrta matеrial еhtiyatları yaradılır. cari еhtiyatlar matеrial gцndYrmY intеrvalı (gьn hеsabı ilY) pоzulan hallarda istеhsalı tYmin еtmYk ьзьn nYzYrdY tutulur. Mцvsьmь еhtiyatlar tеxnоlоъi xьsusiyyYtlYrinY gцrY mьYyyYn mцvsьmlYrdY istеhsal еdilYn xammal vY matеriallar tYdarьkь tYlYb оlunan (mYsYlYn, pambıq, mеyvY, tYrYvYz, ьzьm vY s. xammalı) matеrial nцvlYri ьzrY yaradılır.

Sıьоrta еhtiyatı gцzlYnilmYyYn fцvqYladY hallarla (mьharibY, su daş­qını, zYlzYlY, dцvlYtlYrarası iqitsadi YlaqYlYrin pоzulması vY i.a.) YlaqYdar оlaraq xammal vY matеrialların alınması vY daşınmasının qеyri-mьm­kьn­lьyь şYraitindY istеhsalın ahYngdarlıьını tYmin еtmYk mYqsYdilY yaradılır.

İstеhsalın ahYngdarlıьının tYmin еdilmYsindY cari еhtiyatlar hYllеdici rоl оy­na­yır. Bu vY ya digYr xammal, matеrial nцvь ьzrY cari еhtiyatın miqdarı matеrial gцndYrmY intеrvalının gьn hеsabı ilY miqdarını оrta hеsabla bir iş gьnьnY matеrial sYrfi miqdarına vurmaqla tYyin еdilir.

TYhlil zamanı Yn mьhьm, hYm dY tYdarьkь зYtin оlan, xьsusilY dY uzaq xarici цlkYlYrdYn alınan matеrial nцvlYri ьzrY faktiki еhtiyatın (qalıьın) nоrmativY uyьun оlması tYyin еdilir. Bunu aşaьıdakı analitik cYdvYldY vеrilYn hеsablamalardan aydın gцrmYk оlar.

1.