Mцvzu iQTİsadi TЏHLİLİn mџzmunu, prеdmеti VЏ VЏZİFЏLЏRİ plan: İqtisadi tYhlilin mahiyyYti; İqtisadi tYhlilin prеdmеti
Mцvzu 6: MYhsul istеhsalı vY satışının tYhlili
Yüklə 3,25 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- CYdvYl 1
- MYhsul istеhsalı vY satışı ьzrY planın yеrinYyеtirilmYsinin tYhlili (2008-cь il)
- MYhsul зеşidlYri ьzrY planın yеrinY yеtirilmYsininqiymYtlYndirilmYsi
Mцvzu 6: MYhsul istеhsalı vY satışının tYhliliP L A N 1.TYhlilin mYzmunu, vYzifYlYri vY infоrmasiya mYnbYlYri. 2. MYhsul buraxılışının hYcminin, strukturunun vY dinamikasının tYhlili.
5. İş (xidmYt) satışı ьzrY mьqavilY цhdYliklYrinin yеrinY yеtirilmYsinin tYhlili. 6. MYhsul buraxılışına tYsir еdYn amillYrin tYhlili. 1.TYhlilin mYzmunu, vYzifYlYri vY infоrmasiya mYnbYlYri MYhsul istеhsalı vY satışının hYcmini xaraktеrizY еdYn gцstYricilYr bir-biri ilY qarşılıqlı YlaqYli gцstYricilYrdir. MYhdud istеhsal rеsursları vY qеyri-mYhdud tYlYb şYraitindY mYhsul istеhsalının hYcmi цn plana зYkilir. Lakin, bazarın tYchiz еdilmYsi vY rYqabYtin gьclYnmYsi sYviyyYsindYn asılı оlaraq istеhsal satışın hYcmini mьYyyYn еtmir, YksinY satışın mьmkьn hYcmi istеhsal prоqramının tYrtib еdilmYsini şYrtlYndirir, daha dоьrusu, istеhsal prоqarmının Ysasını mYhsul satışı tYşkil еdir. MьYssisY istеhsal еdYcYyi mYhsulu vY оnun hYcmini mьYyyYn еdYrkYn hYmin mYhsulların rеallaşdırılması imkanlarını nYzYrY almalıdır. MYhsul istеhsalı vY satışı hYcminin artım tеmpinin, оnun kеyfiyyYtinin yьksYlmYsi mьYssisYnin fYaliyyYtinin Ysas iqtisadi gцstYricilYrinY- mYhsulun maya dYyYrinY, mYnfYYtY vY rеntabеllik sYviyyYsinY mьhьm tYsir gцstYrir. Оna gцrY dY hYmin gцstYricilYr qarşılıqlı YlaqYdY цyrYnilmYlidir. MYhsul istеhsalı vY satışının tYhlilinin Ysas mYqsYdi rYqiblYrlY mьqayisYdY mYhsul satışı hYcminin artırılması, istеhsal gьclYrindYn maksimum istifadY еtmYklY, bazarda mьYssisYnin fYaliyyYt dairYsinin (xьsusi зYkisinin artırılması) vY nYticYdY, оnun mYnfYYtinin qalması yоllarının mьYyyYn еdilmYsidir. İstеhsal prоsеsinin tYhlili iki istiqamYt ьzrY aparılır. Birinci halda zYruri mYblYьdY mYnfYYt YldY еdilmYsi baxımından mYhsul satışının pеrspеktivi qiymYtlYndirilir. İkinci halda, tYhlil prоsеsindY maliyyY-iqtisadi nцqtеyi nYzYrindYn istеhsalın tYnzimlYnmYsi ьzrY idarYеtmY qYrarlarının iqtisadi nYticYlYri mьYyyYn еdilir. Bazar şYraitindY istеhsalın tYhlili vY bazarın цyrYnilmYsi vY qiymYtlYndirilmYsi prоsеsi (markеtinq) bYrabYr sYviyyYdY bir-birinY tYsir gцstYrir. Bazarın bоlluьu vY kYmiyyYtcY tYlYbin цdYnilmYsi, rYqabYtin gьclYnmYsi şYraitindY istеhsal dеyil, satış mьYssisYnin mYqsYdini mьYyyYn еdir.Rеlеvant sıra mYhsul istеhsalı vY satışının minimum mьmkьn, maksimum mьmkьn, оptimal vY faktiki hYcmini Yks еtdirir. Satışın minimum mьmkьn (zYrYrsiz) hYcmi mцvcud istеhsal vY qiymYtlYr şYraitindY mYhsul satışından YldY еdilYn ьmumi pul gYlirlYrinin satılmış mYhsula зYkilYn bьtьn xYrclYrY bYrabYr оlması ilY xaraktеrizY еdilir. Satışın maksimum hYcmi tYsYrrьfatdaxili еhtiyatların maksimum sYfYrbYr еdilmYsini Yks еtdirir. Malların alıcıların ьnvanına yоla salınması ьzrY planının yеrinY yеtirilmYsi, оnun daxili vY xarici bazarlarda satışı qarşılıqlı YlaqYlidir. MYhsul istеhsalı vY satışının kоmplеks mYqsYdli tYhlili prоsеsi aşaьıdakı mYrhYlYlYri YhatY еdir. Birinci mYrhYlY markеtinqY Ysaslanır vY istеhsal оlunan mYhsula tYlYbin цyrYnilmYsi, цtYn dцvrьn mьqavilYlYrinin yеrinY yеtirilmYsinin tYhlili ilY YlaqYdardır. İkinci mYrhYlY, daha sYrfYli şYrtlYrlY mьqavilYlYrin baьlanması ьзьn planlaşdırılan dцvrdY istеhsalın hYcmi vY strukturunun оptimallaşdırılması mYqsYdi ilY Ysas vYsatlYrdYn, YmYk, matеrial vY maliyyY rеsurslarından istifadY ьzrY YlavY imkanların mьYyyYn еdilmYsi ilY baьlıdır. MYhsul istеhsalı vY satışının tYhlilinin ьзьncь mYrhYlYsindY mYhsulun hYcmi vY gцndYrilmYsinin ahYngdarlıьı, kеyfiyyYti vY kоmplеktliyi ьzrY mьqavilY цhdYliklYrinin yеrinY yеtirilmYsi qiymYtlYndirilir. Dцrdьncь mYrhYlY, mьqavilY цhdYliklYrinin yеrinY yеtirilmYsi ьzrY kYnarlaşmaların daxili vY xarici sYbYblYrinin vY оnların tYsir dYrYcYsinin mьYyyYn еdilmYsi ilY xaraktеrizY оlunur. MYhsul istеhsalı vY satışının kоmplеks mYqsYdli tYhlilinin Ysas vYzifYsi mьYssisYnin rYqabYt durumunun vY bazarın kоnyukturasının dYyişilmYsi şYraitindY rеsurslarla зеvik manеvr еtmYk qabiliyyYtinin qiymYtlYndirilmYsidir. Bu ьmumi vYzifY aşaьıdakı fYrdi analitik vYzifYlYrin hYll еdilmYsi ilY rеalizY еdilir:
2.MYhsul buraxılışının hYcminin, strukturunun vY dinamikasının tYhlili MYhsul istеhsalı vY satışının tYhlilinin Ysas оbyеktlYri şYkil 1-dY vеrilir. Ьmumi mYhsul bitmYmiş istеhsal da daxil оlmaqla istеhsal оlunmuş bьtьn mYhsulların (yеrinY yеtirilmiş işlYrin, xidmYtlYrin) dYyYri ilY xaraktеrizY еdilir. Ьmumi mYhsulun hYcmi plan, mьqayisYli vY faktiki qiymYtlYrlY hеsablanır, uзоt vY hеsabatlarda Yks еtdirilir. ŞYkil 1. MYhsul istеhsalı vY satışının tYhlilinin оbyеktlYri MYhsul istеhsalının tYhlili mYhsul buraxılışı vY satışı hYcminin dinamikasının qiymYtlYndirilmsi ilY (bazis vY zYncirvari artımın hеsablanması) başlanır. Bu mYqsYdlY aşaьıdakı fоrmada sadY analitik cYdvYl tYrtib еdilir.
%-lYSatışın hYcmi, min.man.%-lıİlMYhsul istеhsalı, min.manBazis ilinY nisbYtYnZYncirvari1Bazis ilinY nisbYtYnZYncirvari1200430000100,0100,029833100100200530800102,7102,730867103,4103,4200631933106,4103,631433105,4101,8200731367104,598,231167104,499,2200833600112,0107,132200107,9103,0 CYdvYldY vеrilYn mYlumatlardan aydın оlur ki, hеsabat ilindY bazis ili ilY mьqayisYdY mYhsul istеhsalının hYcmi 12,0% artdıьı halda, satışın hYcmi 7,9% artmışdır. ЏvvYlki illYrdY istеhsal vY satışın hYcminin artım tеmplYri nisbYtYn sabit оlduьu halda sоn ildY (hеsabat ilindY) bu gцstYricilYr ьzrY yьksYk artım tеmplYri mьşahidY еdilmişdir ki, bu da YmtYYlik mYhsul istеhsalının зоxalması ilY xaraktеrizY оlunur. MYhsul buraxılışı vY satışının artım tеmplYrini (T) vY оrta illik artım tеmpini (T), оrta hYndYsi vY ya оrta riyazi ьsullarla da hеsablamaq mьmkьndьr. MьYssisYdY mYhsul istеhsalı vY satışının artım sьrYtini оrta hYndYsi ьsulla hеsablayaq
Hеsablamalardan gцrьndьyь kimi sоn bеş ildY оrta illik artım mYhsul buraxılışı ьzrY 2,87%, mYhsul satışı ьzrY 1,92% tYşkil еtmişdir. MYhsul istеhsalının оnun rеallaşdırılması ilY mьqayisYdY yьksYk artım tеmpi hazır mYhsul qalıqlarının artması ilY nYticYlYnmişdir. Bazis ilindY rеallaşdırılmamış hazır mYhsul qalıьı 30 000-29833= 167 min mann. оlduьu halda, hеsabat ilindY 33600-32200=1400 min man оlmuşdur ki, bu da bazis ili ilY mьqayisYdY 1400:167=8,4 dYfY зоxdur. Hеsabat dцvrьndY (ay, kvartal, il) mYhsul istеhsalı vY satışı ьzrY planın yеrinY yеtirilmYsini tYhlil еtmYk ьзьn aşaьıdakı fоrmada analitik cYdvYl tYrtib еdilir. (2 saylı cYdvYl) 2 saylı cYdvYl
MYhsul зеşidlYriMYhsul istеhsalının hYcmi, min.man.MYhsul satışının hYcmi, min. man.PlanFaktKYnarlaşma mYblYьi (+,-)Plana nisbYtYn %-lYPlan ьzrYFakt ьzrYKYnarlaşma mYblYьi (+,-)Plana nisbYtYn kYnarlaşma %-i, +,-A12345678A96008400-1200-12,595008083-1417-14,9B1120011088-112-1,01120010600-600-5,35C64007392+992+15,563007,117+817+13,0D48006720+1920+40,047506400+1650+34,7vY i.a.Yеkunu3200033600+1600+5,03175032200+450+1,42 MYhsul istеhsalı ьzrY plan tapşırıьı «A» mYmulatı ьzrY 12,5% vY «B» mYlumatı ьzrY 1,0% kYsirlY yеrinY yеtirilYn şYraitdY satışın hYcminin daha зоx mьvafiq surYtdY 14,5% vY 5,35% az оlması hYmin mYhsul зеşidlYrilY bazarın tYlYbini цyrYnmYdYn, mьqavilY vY sifarişlYrdY nYzYrdY tutulduьundan зоx mYhsul istеhsalı ilY izah оlunur. MYhsul istеhsalı vY satışı ьzrY plan tapşırıqlarının yеrinY yеtirilmYsi ьzYrindY nYzarYti hYyata kезirtmYk ьзьn оpеrativ tYhlildYn istifadY еdilir. MYhsul istеhsalı vY satışının оpеrativ tYhlili zamanı ayın YvvYlindYn artan yеkunla mYhsul buraxılışı vY satışına dair plan vY faktiki gцstYricilYr mьqayisY еdilir, kYnarlaşma hеsablanır vY оnların sYbYblYri tYyin еdilir, nцqsan vY satışmamazlıqların aradan qaldırılmasını tYmin еdYn YmYli tYdbirlYr gцrьlьr. MYhsul istеhsalı vY satışının plana nisbYtYn artmasına,(azalmasına) hеsabat dцvrь YrzindY mYhsul зеşidlYri vY istеhsalın strukturunun dYyişilmYsi bцyьk tYsir gцstYrir. Buna gцrY dY mYhsul buraxılışı зеşidi vY strukturunun fоrmalaşmasının tYhlilindY bu vY ya digYr mYhsul nцvьnY оlan tYlYbat vY еlYcY dY, mцvcud YmYk, matеrial, tеxniki, tеxnоlоъi, maliyyY vY digYr rеsurslardan daha sYmYrYli istifadY оlunması nYzYrY alınmalıdır. MYhsul зеşidlYrinin fоrmalaşması sistеmi aşaьıdakı Ysas cYhYtlYri цzьndY birlYşdirir: -Alıcıların cari vY pеrspеktiv tYlYbatının mьYyyYn еdilmYsi; -Buraxılan vY ya buraxılacaq mYhsulların rYqabYtY davamlılıьı sYviyyYsinin qiymYtlYndirilmYsi; -MYmulatın hYyat tsiklinin цyrYnilmYsi vY yеni nцv mYhsul yaradılması ьzrY tYdbirin vaxtında gцrьlmYsi, mYnYvi kцhnYlmiş vY iqtisadi cYhYtdYn sYmYrYli оlmayan mYmulatların istеhsaldan gцtьrьlmYsi; MYhsul зеşidlYri ьzrY dYyişikliklYrin iqtisadi еffеktliliyinin vY risk dYrYcYsinin qiymYtlYndirilmYsi. MYhsul buraxılışı planının зеşid ьzrY yеrinY yеtirilmYsini tYhlil еdYrkYn ayrı-ayrı зеşidlYr ьzrY faktiki vY planda nYzYrdY tutulmuş mYhsul buraxılışı gцstYricilYri mьqayisY еdilir. Lakin bu halda plandan artıq mYhsul istеhsalı hеsaba alınmır. (bax 3saylı cYdvYl). CYdvYl 3
MYmulatPlanda nYzYrdY tutulmuş qiymYtlYrlY mYhsul istеhsalının hYcmi, min man.Planın yеrinY yеtirilmYsi sYviyyYsi, %-lYЗеşid ьzrY planın yеrinY yеtirilmYsindY hеsaba alınırPlanFaktA1234«A»9600840087,58400«B»112001108899,011088«C»64007392115,56400«D»48006720140,04800Yеkunu3200033600105,030688 Зеşid ьzrY planın yеrinY yеtirilmYsini qiymYtlYndirmYk ьзьn qYbul еdilmiş plan daxilindY mYhsul buraxılışının faktiki hYcmini plan hYcminY bцlmYk lazımdır. CYdvYldYn gцrьndьyь kimi зеşid ьzrY mYhsul istеhsalı planı 95,0% (30688:32000x100), yaxud 5% (95-100) kYsirlY yеrinY yеtirilmişdir. MYhsul buraxılışının strukturu ьzrY planın yеrinY yеtirilmYsini tYyin еdYn zaman faktiki buraxılışın faktiki hYcmi ayrı-ayrı mYhsul зеşidlYri ьzrY planda nYzYrdY tutulan nisbYtlYrinY istinad еtmYklY hеsablanır. Plan strukturunda mYhsul istеhsalının faktiki hYcmindYn plan hYcmini зıxmaqla struktur irYlilYmYnin istеhsalı hYcminY tYsiri tYyin еdilir. MYhsul istеhsalı strukturunun dYyişilmYsi bьtьn iqtisadi gцstYricilYrY-YmtYYlik mYhsulun maya dYyYrinY, mYnfYYtY, rеntabеllik sYviyyYsinY, dYyYr ifadYsindY YmtYYlik mYhsulun hYcminY tYsir gцstYrir. Struktur dYyişikliklYrin istеhsalın hYcminY tYsirini hеsablamaq ьзьn aşaьıdakı dьsturlardan istifadY еdilir: 1.Bьtьn mYhsul зеşidlYri ьzrY mYhsul buraxılışının оnların hYr birinin xьsusi зYkisinin bir başa hеsablanması mеtоdu:
Burada: Q – dYyYr ifadYsindY mYhsul buraxılışı; K- natural ifadYdY mYhsul buraxılışı; XЗ – mYhsul зеşidinin (1) xьsusi зYkisini; P- mYhsul vahidinin (i) qiymYtini gцstYrir. 2.Bьtьn mYhsul зеşidlYri ьzrY planın yеrinY yеtirilmYsi sYviyyYsinY gцrY bir başa hеsablama mеtоdu
Burada: - PL ьm – planın yеrinY yеtirilmYsi sYviyyYsini (%-lY) gцstYrir. 1. Оrta qiymYtlYr mеtоdu:
vY ya 3. MYhsul buraxılışı ahYngdarlıьının tYhlili
MьYssisYnin ahYngdar işi bir-biri ilY baьlı оlan mYsYlYlYrin hYllindYn asılıdır. Burada xammalın vY matеrialların, yarımfabrikatların, kоmplеktlYşdirici mYmulatların vaxtında daxil оlması, avadanlıqların tYmir mьddYtlYri, mьqavilYlYrin baьlanması, istеhsal vY YmYkintizamı, istеhsala vеrilYn xammal vY matеrialların kеyfiyyYti, rеsеpturaların tYmin еdilmYsi, işзilYrin ixtisas dYrYcYlYri vY s. mьhьm YhYmiyyYtY malikdir. MьYssisYnin ahYngdar işlYmYsi istеhsal rеsursları ilY tYchiz оlunması ilY yanaşı istеhsalın vY YmYyin, idarYеtmYnin tYşkili sYviyyYsindYn, istеhsalın xaraktеrindYn dY asılıdır. TYsYrrьfat bцlmYlYri arasında оptimal YlaqY yaradılması vY tYmin оlunması da istеhsalın ahYngdarlıьını tYmin еdir. MьntYzYm vaxt vahidi YrzindY еyni miqdarda mYhsul buraxılışı vY ahYngdar mYhsul buraxılışını iş saatı, iş gьnь, tYqvim ayı YrzindY mYhsul istеhsalına dair plan qrafiklYrin gцzlYnilmYsi) fYrqlYndirmYk lazımdır. MYhsul buraxılışının ahYngdarlıьının tYhlil zamanı tYqvim dцvrьnьn sезilmYsi mYhsul buraxılışına dair plan qrafiklYrinin tYrtib еdilmYsi vY оnların цn gьnlьk, hYftYlik, gьndYlik, nцvbY, saat ьzrY icrasının uзоtunun mьmkьnlьyьndYn, еlYcY dY istеhsal nцvьndYn istеhsal tsiklikinin davamiyyYtindYn asılıdır. Bir tipli mYhsulların kьtlYvi buraxılışı vY qısa istеhsal tsikli zamanı ahYngdarlıьın saat, nцvbY, gьndYlik qrafik ьzrY, istеhsal tsikli uzun dцvrь YhatY еtdiyi şYraitdY isY bеş gьnlьk vY ya оn gьnlьk qrafiklYr ьzrY mьYyyYn еdilmYsi mYqsYdYuyьundur. MYhsul istеhsalının ahYngdarlıьını qiymYtlYndirmYk ьзьn ahYngdarlıq, variasiya Ymsallarından vY aritmiklik YdYdindYn istifadY еdilir. AhYngdarlıq Ymsalı (ЏYh) qYbul еdilmiş plan dairYsindY faktiki mYhsul buraxılışının (Qf) plan ьzrY mYhsul buraxılışına (Qpl) nisbYti kimi hеsablanır. Bu hеsablamada bеlY dьsturdan istifadY еdilir:
vY ya MYhsul buraxılışı ahYngdarlıьını tYhlil еtmYk ьзьn aşaьıdakı 4 saylı cYdvYldY vеrilYn mYlumatlardan istifadY еtmYklY planın yеrinY yеtirilmYsi Ymsalları tYyin еdilir. CYdvYldY vеrilYn mYlumatlardan gцrьndьyь kimi mYhsul buraxılışı ahYngdarlıьı Ymsalı 0,990 (2643:2670) оlmuşdur. İndi dY variasiya Ymsalını hеsablayaq: CYdvYl 4 MYhsul buraxılışı ahYngdarlıьının tYhlili (оn gьnlьklYr ьzrY) ОgьnlьklYrMYhsul buraxılışı, min.manXьsusi зYkisi, %-lYAhYngdarlıq ьzrY planın yеrinY yеtirilmYsindY hеsaba alınan mYblYь Planın yеrinY yеtirilmYsi (2sYt:1sYt)planfaktplanfaktmin.man%I801784302878428 0,978II934924353392433 0,989III9351092353993535 1,168Ay YrzindY yеkunu 2670
2800 100
100 2643
96 1,048
BеlYliklY, variasiya Ymsalı 0,089 оlmuşdur. Bu о dеmYkdir ki, оngьnlьklYr ьzrY faktiki mYhsul buraxılışının qrafikdYn оrta hеsabla 8,9% kYnarlaşma ilY xaraktеrizY оlunmuşdur. Bazar iqtisadiyyatı şYraitindY mьYssisYlYr arasında YlaqYlYr daha da gеnişlYnir vY mьhьm YhYmiyyYt kYsb еdir. ЏksYr hallarda bu YlaqYlYrin зоxu bilavasitY istеhsalın ahYngdarlıьı ilY baьlı оlur. HYmin YlaqYlYrdY azacıq оlan kYnarlaşma mьYssisYnin işinin ahYngdarlıьında цzьnь gцstYrir. MьYssisYdY istеhsalın ahYngdarlıьı pоzulduqda bu, mYhsulun kеyfiyyYtinY, YmYk haqqı mYsrYflYri vY YmYk mYhsuldarlıьına, avadanlıqlardan sYmYrYli istifadY оlunmasına mYnfi tYsir gцstYrir. MYhsul buraxılışı ahYngdarlıьının tYhlilinin sоnuncu mYrhYlYsindY ahYngdarlıьın pоzulması sYbYblYri ьzrY mYhsul buraxılışının azalması miqdarı tYyin еdilir ki, bu da istifadY оlunmamış tYsYrrьfatdaxili еhtiyat hеsab оlunur. 4.MYhsulun kеyfiyyYtinin tYhlili Bazar mьnasibYtlYri şYraitindY mYhsulun kеyfiyyYtinY tYlYbat daha gьclь оlur. RYqabYt şYraitindY mьYssisYnin istеhsal еtdiyi mYhsulun daha tеz, hYm dY baha qiymYtY satılması kеyfiyyYt gцstYricisindYn bilavasitY asılıdır. Bu, mYhsulun kеyfiyyYtindY daha incY amillYrin nYzYrY alınmasını tYlYb еdir. TYcrьbYdY mYhsulun kеyfiyyYtinin tYhlilindY, kеyfiyyYt paramеtrlYrini xaraktеrizY еdYn mьxtYlif gцstYricilYrdYn istifadY еdilir. MYhsulun kеyfiyyYti – mYhsulun tYyinatı ьzrY mьYyyYn tYlYblYrin цdYnilmYsi ьзьn yararlı оlan xassYlYrinin mYcmunu Yks еtdirir. MYhsulun kеyfiyyYtinin ьmumi, fYrdi vY dоlayı gцstYricilYrini fYrqlYndirmYk lazımdır. KеyfiyyYt gцstYricilYri mYmulatın paramеtr, istеhlak, tеxnоlоъi, dizayn xьsusiyyYtlYrini, оnun standartlaşma, еtibarlılıq vY uzun цmьrlьk sYviyyYsini xaraktеrizY еdir. KеyfiyyYti xaraktеrizY еdYn ьmumi gцstYricilYr mYmulatın nцvьndYn vY tYyinatından asılı оlmayaraq istеhsal еdilmiş bьtьn mYhsulun kеyfiyyYtini xaraktеrizY еdir: -Ьmumi istеhsalda yеni mYhsulların xьsusi зYkisi; -Sеrtifikat almış vY sеrtifikat almamış mYhsulların xьsusi зYkisi; -Оrta sоrtluq Ymsalı; -Dьnya standartlarına uyьun mYhsulların xьsusi зYkisi; -İxrac еdilYn (о cьmlYdYn sYnayе ьzrY inkişaf еtmiş цlkYlYrY) mYhsulların xьsusi зYkisi vY s. -FYrdi gцstYricilYr mYhsulun bu vY ya digYr kеyfiyyYt xьsusiyyYtlYrini Yks еtdirir. Bunlara: -Yararlıq (sьdьn yaьlılıьı, filizin dYmir tutumu, Yrzaq mYhsullarında zьlalların miqdarı vY s.); -Еtibarlılıq (uzun цmьrlьlьk, istismarda sıradan зıxma mьddYti vY i.a.); -Tеxnоlоъi (YmYktutumu, еnеrъitutumu vY i.a.); -MYmulatın еstеtikliyi vY i.a. daxildir. Dоlayısı gцstYricilYrY – kеyfiyyYtsiz mYhsula gцrY cYrimYlYr, brak mYhsulun hYcmi vY xьsusi зYkisi, brakdan оlan itki vY s. aiddir. MYhsulun kеyfiyyYtinin tYhlili prоsеsindY aşaьıdakı mYsYlYlYr hYll еdilir: -MYhsulun tеxniki sYviyyYsi qiymYtlYndirilir; -HYmin sYviyyYnin ayrı-ayrı mYmulatlar nцvlYri ьzrY baza vY nYzYri cYhYtdYn mьmkьn sYviyyYdYn kYnarlaşması mьYyyYn еdilir; -MYhsulun hazırlanması vY yоla salınması kеyfiyyYtini xaraktеrizY еdYn paramеtrlYr ьzrY mYhsul buraxılışı strukturu tYhlil еdilir; -MYhsulun tеxniki sYviyyYsinin yьksYldilmYsinY manе оlan amillYr mьYyyYn еdilir; -MYhsulun kеyfiyyYtinin yьksYldilmYsi, brak vY itkilYrin azaldılması imkanları Ysaslandırılır. MYhsulun kеyfiyyYti ьzrY planın yеrinY yеtirilmYsinin ьmumi qiymYtlYndirilmYsi zamanı mьxtYlif mеtоdlardan, о cьmlYdYn bal mеtоdundan istifadY еdilir. QiymYtlYndirmYnin bal mеtоdunun mahiyyYti mYhsulun kеyfiyyYtinin оrta зYki balınn mьYyyYn еdilmYsi vY оnun faktiki vY plan sYviyyYlYrini mьqayisY еtmYklY kеyfiyyYt ьzrY planın yеrinY yеtirilmYsi faizinin hеsablanması ilY xaraktеrizY оlunur. (5 saylı cYdvYl) CYdvYl 5 MYhsulun kеyfiyyYtini xaraktеrizY еdYn ьmumi gцstYricilYrin tYhlili GцstYriciЦtYn ilHеsabat iliplanfaktikiMYhsulun kеyfiyyYtinin оrta зYki balıXьsusi зYkisi, %-lY:YьksYk kеyfiyyYt katеqоriyalı mYhsullar727577İxrac ьзьn mYhsullar13,515,515,8Brak mYhsul0,600,400,50……Brakdan itki, mln.man.150115140 5 saylı cYdvYldY vеrilYn mYlumatlardan gцrьndьyь kimi hеsabat ilindY hYlY цtYn illY vY hYm dY hеsabat ili ьзьn planla mьqayisYdY mYhsulun kеyfiyyYtinin vY оnun rYqabYtYdavamlılıьının yьksYldiyini gцstYrir. BеlY ki, yьksYk kеyfiyyYtY malik оlan vY ixrac ьзьn nYzYrdY tutulan mYhsulların xьsusi зYkisi цtYn ilY nisbYtYn vY еlYcY dY planda nYzYrdY tutulmuş sYviyyYdYn xеyli yьksYk оlmuşdur. KеyfiyyYti sоrt vY ya kоndisiya ilY xaraktеrizY оlunan mYhsullar ьzrY kеyfiyyYt gцstYricilYrinin tYhlilindY YvvYlcY istеhsal оlunmuş mYhsulların ьmumi hYcmindY hYr bir sоrt mYhsulun xьsusi зYkisi, оrta sоrtluq Ymsalı, mьqayisYli qiymYtlYrlY mYmulatın оrta зYki qiymYti hеsablanır. Birinci gцstYrici ьzrY planın yеrinY yеtirilmYsi sYviyyYsinin qiymYtlYndirilmYsi zamanı hYr bir sоrt ьzrY mYhsulun faktiki vY plan xьsusi зYkilYri mьqayisY еdilir. Оrta sоrtluq Ymsalını ( ) iki ьsulla hеsablamaq mьmkьndьr: birinci sоrt mYhsulun miqdarının bьtьn mYhsulun miqdarına nisbYti kimi; bьtьn sоrtlarda mYhsulların dYyYrinin mьmkьn I sоrt mYhsulun dYyYrinY nisbYti kimi
CYdvYl 6
«A» mYmulatı ьzrY kеyfiyyYtin tYhlili MYhsulun Vahidinin MYhsul buraxılışı, Buraxılmış mYhsulun dYyYri, min mannцvьqiymYti,YdYdplanfaktI sоrtun qiymYti ilYman.planfaktplanfakt1234567I600096011765760705656607056II50005763362880168034562016III250038416896042023041008Yеkunu500019201680960091561142010080 BеlYliklY, оrta sоrtluq Ymsalı plan ьzrY 0,841 (9600:11420), faktiki-0,908 (9156:10080) оlmuşdur. MYhsul kеyfiyyYti ьzrY plan tapşırıьı 107,9% (0,908:0,841x100) yYni 7,9% artıqlaması ilY yеrinY yеtirilmişdir. MYhsulun kеyfiyyYtinin tYhlilinin nцvbYti mYrhYlYsindY kеyfiyyYt ьzrY kYnarlaşmaların mьYssisYnin istеhsal fYaliyyYtini xaraktеrizY еdYn Ysas dYyYr gцstYricilYrY – YmtYYlik mYhsul buraxılışına ( Q), mYhsul satışından pul gYlirinY ( Pg) vY mYnfYYtY ( Ms) tYsiri aşaьıdakı fоrmulalardan istifadY еtmYklY hеsablanır: Burada: , – mьvafiq оlaraq kеyfiyyYtin dYyişilmYsindYn YvvYl vY sоnra mYhsul vahidinin qiymYtini; , – mьvafiq оlaraq kеyfiyyYtin dYyişilmYsindYn YvvYl vY sоnra mYhsul vahidinin maya dYyYrini; Kk – yьksYk kеyfiyyYtdY buraxılan mYhsulun miqdarını; Sk – yьksYk kеyfiyyYtli mYhsul satışının hYcmini gцstYrir. MьYssisYdY buraxılan mYhsulun kеyfiyyYti sоrtlar ьzrY tYyin еdilYn halda sоrt tYrkibindY dYyişiklik baş vеrdikdY, YvvYlcY mYhsul vahidinin оrta зYki qiymYtinin vY оrta зYki maya dYyYrinin dYyişilmYsi mьYyyYn еdilir, sоnra isY yuxarıda gцstYrilYn dьsturlardan istifadY еtmYklY sоrt tYrkibinin dYyişilmYsinin YmtYYlik mYhsul buraxılışına, satışdan pul gYlirinY vY mYnfYYtY tYsiri hеsablanır vY qiymYtlYndirilir. Оrta зYki qiymYti aşaьıdakı dьsturun kцmYyi ilY hеsablanır: ; Sоrt tYrkibinin dYyişilmYsinin dYyYr ifadYsindY mYhsulun hYcminY tYsirini hеsablamaq ьзьn aşaьıdakı fоrmada cYdvYl tYrtib еdY bilYrik. (cYdvYl 10) CYdvYl 10 «A» mYmulatı ьzrY mYhsul buraxılışının ьmumi hYcmindY sоrt tYrkibinin dYyişilmYsinin оrta satış qiymYtinY tYsiri MYhsulun sоrtuMYhsul vahidinin tоpdansatış qiymYtiMYhsulun strukturu, %Struktur hеsabına оrta qiymYtin dYyişilmYsi,planfaktKYnarlaşma +,-min.manI60006070+10+600II50002520-5-250III25001510-5-125Yеkunu5000100100X+225 10 saylı cYdvYldY vеrilYn mYlumatlardan gцrьndьyь kimi, «A» mYmulatı ьzrY kеyfiyyYtin yaxşılaşması, daha dоьrusu, I sоrt mYhsulun xьsusi зYkisinin 10% yьksYlmYsi, mьvafiq оlaraq II vY III sоrtlarda mYhsulların xьsusi зYkisinin azalması hеsabına оlmuş vY nYticYdY mYmulatın оrta qiymYti planda nYzYrdY tutulduьundan 225 min manat, bьtьn buraxılışın faktiki hYcmi isY 378 mln.man. (225 min man. x1680) artmışdır. MYhsulun kеyfiyyYti sоrt gцstYricisi ilY цlзьlYn digYr mYmulatlar ьzrY dY еyni qaydada hеsablamalar aparmaqla kеyfiyyYt kYnarlaşmaların оrta satış qiymYtini vY mYhsulun ьmumi hYcminY tYsiri tYyin еdilir. MYhsulun kеyfiyyYtinin yaxşılaşdırılması mьYyyYn dYrYcYdY YlavY mYsrYf tYlYb еdir. DеmYli, mYhsulun kеyfiyyYtinin yaxşılaşdırılması maya dYyYrinin artması ilY nYticYlYnY bilYr. Bu YlavY xYrc mYhsulun qiymYtinin artması ilY цrtьlmYlidir. MYhsulun kеyfiyyYtinin yьksYldilmYsi ilY YlaqYdar xYrclYrin artım tеmpi ilY mьqayisYdY qiymYtlYrin ьstьn artım tеmpinY nail оlduqda kеyifyyYtin yьksYldilmYsi ilY YlaqYdar YlavY mYsrYflYr sYmYrYli оlur. MYhsulun kеyfiyyYtinin yьksYldilmYsinin hYm istеhsalзı, hYm dY istеhlakзı ьзьn YhYmiyyYti var. BеlY ki, mYhsul kеyfiyyYtli оlduqda istеhsalзı цz mYhsulunu uьurla, daha tеz vY baha sata bilir, оnun gYliri artır, istеhlakзının isY tYlYbi цdYnilir. MYhsulun kеyfiyyYtinin yaxşılaşdırılması ьз istiqamYtdY aparılmalıdır: 1.Tеxniki, tеxnоlоъi istiqamYtdY: mеxaniklYşdirmY, avtоmatlaşdırma, yеni mьtYrYqqi matеriallardan istifadY, daha kеyfiyyYtli xammal vY matеriallardan, rеsеpturalardan istifadY vY s. 2.TYşkilatı istiqamYtdY: kеyfiyyYtY оpеrativ nYzarYtin gьclYndirilmYsi, istеhsalın vY YmYyin tYşkilindY mьtYrYqqi ьsullardan istifadY, işзilYrin ixtisas sYviyyYsinin yьksYldilmYsi, qabaqcıl tYcrьbYdYn istifadY vY s. 3.İqtisadi stimullaşdırma istiqamYtindY: mYhsulun (işin, xidmYtin) kеyfiyyYtini nYzYrY almaqla YmYyin цdYnilmYsi vY iqtisadi sanksiyaların tYtbiqi, qiymYtlYrin tYyin еdilmYsi vY s.
MYhsul (iş, xidmYt) satışı-tYsYrrьfat subyеktinin vYsaitlYrinin dцvranınıın zYruri vY sоn mYrhYlYsi hеsab оlunur. Bu mYrhYlYdY оnlar YmtYY fоrmasından pul fоrmasına kезir. MьYssisYnin maliyyY-tYsYrrьfat fYaliyyYtinin nYticYlYri, vYsaitlYrin dцvranı, avans еdilYn kapitalın sahibkara qayıtması vY dцvr sьrYti, pul gYlirlYri, mYnfYYt vY rеntabеllik gцstYricilYri mYhsul satışı hYcmindYn asılıdır. MYhsul satışının hYcmi ьzrY planın yеrinY yеtirilmYsi оnun YmtYYlik mYhsul istеhsalının hYcmindYn biavasitY asılıdır. MYhsul satışının tYhlilinin iki mеtоdikasını fYrqlYndirmYk lazımdır. BеlY ki, YgYr mьYssisYdY pul gYliri yьklYnmiş vY malalanların ьnvanına yоla salınan (оnlara tYhvil vеrilYn) YmtYYlik mYhsula gцrY mьYyyYn еdilirsY, оnda YmtYYlik mYhsul balansı MQY + MB = MS + MQs fоrmasını alacaqdır ki, buradan da MS = MQY +MB - MQs оlacaqdır. ЏgYr pul gYliri yьklYnmiş vY malalanların ьnvanına yоla salınan (tYhvil vеrilYn) YmtYYlik mYhsulun dYyYri цdYnildikdYn sоnra mьYyyYn еdilirsY, оnda YmtYY balansı aşaьıdakı fоrmanı alacaqdır. MQY + MB + ЪMQ = MS + ЪMQs + MQs Buradan: MC = MB + MQY + ЪMQY - MQc оlacaqdır. Burada: MQY , MQs - mьvafiq оlaraq dцvrьn YvvYlinY vY sоnuna YmtYYlik mYhsul qalıьını; MB – hazır mYhsul buraxılışını; MC – mYhsul satışının hYcmini; ЪMQY, ЪMQs – mьvafiq оlaraq dцvrьn YvvYlinY vY sоnuna yьklYnmiş YmtYYlik mYhsul qalıьını gцstYrir. Мящсул сатышы MYhsul satışı hYcminY tYsir еdYn amillYrin amilli mоdеli aşaьıdakı şYkildY vеrilir. (ŞYkil 2) Йцклянмиш щазыр мящсул, йцк Йцклянмиш щазыр мящсул галыьы Дюврцн яввялиня анбарларда щазыр мящсул галыьы Дюврцн яввялиня йцклянмиш щазыр мящсул галыьы Щазыр мящсул бурахылышы Дюврцн сонуна йцклянмиш щазыр мящсул галыьы Дюврцн сонуна анбарларда щазыр мящсул галыьы MYhsul satışı hYcminin dYyişmYsinY amillYrin tYsiri mьqayisY ьsulu ilY mьYyyYn оlunur. Bu zaman nYzYrY almaq lazımdır ki, dцvrьn sоnuna hazır mYhsul qalıьının vY yьklYnmiş mYhsul qalıьının artması satışın hYcminY mYnfi tYsir gцstYrir. Buna gцrY dY hеsablaşmalarda hYmin gцstYricilYr ьzrY mьsbYt kYnarlaşmalar mYnfi kYnarlaşma kimi hеsaba alınır. (11 saylı cYdvYl) CYdvYl 11 MYhsul satışı hYcminin dYyişilmYsinY tYsir еdYn amillYrin tYhlili (min man.) GцstYricilYrPlan ьzrYFaktikiKYnarlaşma, +,-1.İlin YvvYlinY hazır mYhsul qalıьı650650---2.ЏmtYYlik mYhsul buraxılışı3200033600+16003.İlin sоnuna hazır mYhsul qalıьı7301181-4514.YьklYnmiş hazır mYhsul (1sYt+2sYt-3sYt)3192033069+11495.YьklYnmiş hazır mYhsul maa)ilin YvvYlinY14831500+17b) ilin sоnuna16532369-716MYhsul satışı (4-cь sYt.+5a sYt.-56sYt)3175032200+450 11 saylı cYdvYldY vеrilYn mYlumatlardan gцrьndьyь kimi, mYhsul satışı hYcminin artmasına YmtYYlik mYhsul buraxılışının vY ilin YvvYlinY yьklYnmiş mal qalıьının artımı (mьvafiq оlaraq 1600 vY 17 min man.) mьsbYt tYsir gцstYrmişdir. İlin sоnuna hazır mYhsul qalıьının vY yьklYnmiş mYhsul qalıьının artması (451 vY 716 min man) hYmin mYblYьdY satışın hYcminin azalmasına sYbYb оlmuşdur. Bьtьn amillYrin tYsirinin cYmi (+1600)+(+17)+ (- 451)+(-716) =+450 min man. оlur. Yaxud balans bYrabYrliyi: 32200 – 31750 = (+1600) +(+17) + (-451) + (-716); +450 min man. = +450 min man. DеmYli hеsablamalar dьzdьr. Hazır mYhsulun gцndYrilmYsinY dair mьqavilY цhdYliklYrinin yеrinY yеtirilmYsini tYhlil еdYrkYn ( faiz ifadYsindY) aşaьıdakı dьsturdan istifadY оlunur. Kp = (Qpl – QY) : Qpl x 100% Burada: Kp – mьqavilY цhdYliklYri planının yеrinY yеtirilmYsi sYviyyYsini, %; Qpl , QY - mьvafiq оlaraq malalanlara hazır mYhsul gцndYrilmYsinin plan hYcmini vY mьqavilYlYr ьzrY gцndYrilmYmiş mYhsulun hYcmini (mln. man.) gцstYrir. MYhsul gцndYrmY ьzrY mьqavilY цhdYliklYrinin yеrinY yеtirilmYsi baьlanılan mьqavilYlYrY uyьun оlaraq hеsabat ilinin tYqvim ayları ьzrY tYrtib еdilmiş qrafikdY vеrilYn mYlumatlardan istifadY еtmYklY tYhlil еdilir vY qiymYtlYndirilir. CYdvYl 12 Hazır mYhsul gцndYrmY ьzrY mьqavilY цhdYliklYrinin yеrinY yеtirilmYsinin tYhlili (min man.) Hеsabat dцvrьPlan ьzrY mьqavilY baьlamaq ьзьn mYhsul istеhsalıMьqavilY цhdYliklYri ьzrY gцndYrilmYmiş mYhsulun hYcmiMьqavilY цhdYliklYrinin yеrinY yеtirilmYsi, %hеsabat ayındailin YvvYlindYnhеsabat ayındailin YvvYlindYnhеsabat ayındailin YvvYlindYnYanvar20002000100,0100,0Fеvral1800380020020088,988,9Mart2000580010030095,094,8Aprеl20007800100,0100,0May20009800100,0100,0İyun200011800100,0100,0İyul200013800100,0100,0Avqust230016100100,0100,0Sеntyabr230018400100,0100,0Оktyabr230020700100,0100,0Nоyabr22601296010040095,598,2Dеkabr20002496020060090,097,6Yеkunu2496024960 12 saylı cYdvYldY vеrilYn mYlumatlardan gцrьndьyь kimi mьYssisY iki (II,III) YrzindY mьqavilY цhdYliklYrini yеrinY yеtirmiş, I vY IV kvartallarda isY şYriklYri tYrYfindYn mьqavilY şYrtlYrinin pоzulması nYticYsindY (kоmplеktlYşdirici mYmulatların gеc gцndYrilmYsinY gцrY) mьqavilY цhdYliklYri kYsirlY yеrinY yеtirilmişdir. MьqavilY цhdYliklYrinin yеrinY yеtirilmYsinin tYhlili mьYssisYnin satış (markеtinq) şцbYsi işзilYri tYrYfindYn aparılır. TYhlil ayrı-ayrı цlkY daxili vY xarici malalanlar, mьqavilYlYr, mYhsul зеşidlYri vY gцndYrmY mьddYtlYri ьzrY dY aparılır.
İstеhsal prоqramının yеrinY yеtirilmYsinY зоxlu amillYr tYsir gцstYrir. Bu amillYri YsasYn ьз qrupa bцlmYk оlar: 1)mьYssisYnin YmYk rеsursları ilY tYmin оlunması vY оnlardan istifadY ilY YlaqYdar amillYr; 2)mьYssisYnin Ysas fоndlarla tYmin оlunması vY оnlardan istifadY ilY YlaqYdar amillYr; 3)mьYssisYnin xammal vY matеriallarla tYmin оlunması vY оnlardan istifadY ilY YlaqYdar amillYr. İstеhsal prоqramına tYsir gцstYrYn amillYri mьYyyYn еtmYk ьзьn hYr bir istеhsal rеsursu ьzrY iki gцstYricidYn istifadY еdilir: 1.ЏmYk rеsursları ьzrY: a) işзilYrin оrta siyahı sayının dYyişilmYsi; b) YmYk mYhsuldarlıьının dYyişilmYsi; 2. Џsas fоndlar ьzrY: a) Ysas istеhsal fоndlarının оrtaillik (aylıq, kvartallıq) dYyYrinin dYyişilmYsi; b) fоndvеriminin dYyişilmYsi;
a) xammal vY matеrial mYsrYflYrinin dYyişilmYsi; b) xammal vY matеrial mYsrYflYrinin bir manatına mYhsul зıxımının (matеrialvеriminin) dYyişilmYsi. HYmin rеsurslar uzlaşdırılmalı vY оnlar arasında Ylvеrişli, оptimal YlaqY yaradılmalıdır. Bu, mьYssisYdY rеsursların sabit xaraktеr daşımaması ilY YlaqYdardır. DеmYli, rеsurslar arasında YlaqY kYmiyyYt vY kеyfiyyYt ьzrY yaradılmalıdır. ЏgYr еhtiyac оlmadan, istifadY оlunan Ysas istеhsal fоndlarının, xammal vY matеrialların miqdarını dYyişmYdYn fYhlYlYrin sayı artırılarsa, bu YmYk mYhsuldarlıьı gцstYricisinY mYnfi tYsir gцstYrYcYkdir. ŞYrh еtdiklYrimizi tam tYsYvvьr еtmYk ьзьn YmYk rеsurslarının timsalında mYhsul istеhsalının hYcminY tYsir gцstYrYn amillYri vY оnların hеsablanması ьsullarını nYzYrdYn kезirYk. ЏmYk rеsurslarından istifadY işзilYrin оrta siyahı sayından, bir fYhlYyY dьşYn işlYnmiş adam-gьnlYrinin sayından, bir iş gьnьnьn оrta uzunluьundan, bir adam-saata dьşYn mYhsul istеhsalından, işзilYrin ixtisas dYrYcYlYri vY pеşY vYrdişlYrindYn, YmYyin fоndla silahlanma sYviyyYsindYn, maddi vY mYnYvi stimullaşdırma tYdbirlYrdYn vY s. amillYrdYn asılıdır. ЏlbYttY, sadaladıьımız vY digYr amillYrin tYsirini kоnkrеt mьYyyYn еtmYk vY rеsurslar arasında оptimal YlaqY yaratmaqla оnlardan daha da sYmYrYli istifadY еtmYk asan iş dеyil. BеlY bir prоsеsi Ysas fоndlar ьzrY dY mьşahidY еtmYk mьmkьndьr. Rеsurslar arasında оptimal YlaqY yaratmaq xеyli зYtin оlsa da, оnun yaradılmasına sYy vY cYhd gцstYrmYk lazımdır. CYdvYl 13 MYhsul istеhsalına tYsir gцstYrYn amillYrin hеsablanması cYdvYli GцstYricilYrЦlзь vahidiKезYn ilHеsabat iliHеsabat ilindY kYnarlaşma +,-planfaktplan nisbYtYnцtYn ilY nisbYtYn1.Ьmumi mYhsul istеhsalımin man.313673200033600+1600+22332.İşзilYrin оrta illik sayınYfYr198200202+2+43.Џsas istеhsal fоndlarının оrta illik mYblYьimin man.423842384666+428+4284.Matеrial mYsrYflYrimin man.9410938910582+1193+11725.Оrta hеsabla bir işзiyY mYhsul istеhsalı (YmYk mYhsuldarlıьı) man. 158,419
160,0 166,377
+6,377 +7,9186.Fоndvеrimiman.7,4017,5517,201-0,35-0,207.Matеrial sYrfinin hYr manatına mYhsul istеhsalı (matеrial vеrimi) man. 3,333
3,403 3,175
-0,233 -0,058
13saylı cYdvYldY vеrilYn mYlumatlardan istifadY еtmYklY Ysas istеhsal rеsursları ilY tYchiz оlunması vY оnlardan istifadY gцstYricilYrinin plana nisbYtYn dYyişilmYsinin mYhsul istеhsalının hYcminY tYsiri aşaьıdakı fоrmada sadY hеsablamalar aparmaqla tYyin еtmYk оlar. 1.İşзi qьvvYsindYn istifadY ьzrY: a) işзilYrin faktiki sayının plana nisbYtYn dYyilimYsinin tYsiri +2 x 160 = +320 min man. b) bir işзiyY dьşYn mYhsul istеhsalının (YmYk mYhsuldarlıьının) dYyişilmYsinin tYsiri +6,337 x 202 =+1280 min man. 2.Џsas istеhsal fоndlarından istifadY ьzrY: a) Ysas istеhsal fоndlarının оrta illik mYblYьinin dYyişilmYsinin tYsiri +428 x 7,551 = +3233 min man. b) Џsas fоndların оrta illik mYblYьinin hYr manatına dьşYn mYhsulun hYcminin (fоndvеriminin) dYyişilmYsinin tYsiri: -0,35 x 4666 = -1633 min man. 3. Matеrial mYsrYflYri vY оnlardan istifadY ьzrY: a)matеrial mYsrYflYrinin dYyişilmYsinin tYsiri: +1193 x 3,408 = + 4065,7 min man. b) istеhsalatda sYrf еdilYn xammal vY matеriallarının hYr manatına mYhsul istеhsalının (matеrialvеriminin) dYyişililmYsinin tYsiri: -0,233 x 10582= -2465,7 min man. HYrbir istеhsal rеsursu ьzrY Ysas iki amilin tYsirinin cYmi ьmumi kYnarlaşma mYblYьinY (+600 min manata) bYrabYr оlduqda hеsablamalar dьrьst sayılır. MYhsul istеhsalına tYsir gцstYrYn amillYrin tYhlilinY yеkun vurmaq ьзьn bьtьn rеsurslar ьzrY pоtеnsialların tYyin еdilmYsi sahibkarın diqqYt mYrkYzindY оlmalıdır. MЬЏSSİSЏNİN ЏSAS FОNDLARLA TЏMİN ОLUNMASI VЏ ОNLARDAN İSTİFADЏNİN TЏHLİLİ PLAN
ЏDЏBİYYAT SİYAHISI
DцvlYt vY qеyri-dцvlYt mьYssisYlYrindY Ysas fоndların hYcmi artdıqca, оnların tYrkibindY istеhsal tYyinatlı fоndların, xьsusilY dY maşın vY avadanlıqların payı artdıqca, istеhsal prоsеslYrin mеxaniklYşdirilmYsi, avtоmatlaşdırılması, avtоmatik idarYеtmY sistеmlYrinin, axın xYtlYrinin, цzь-цzьnь idarY еdYn maşın vY avadanlıqların tYtbiqi dairYsi gеnişlYndikcY, milli mьYssisYlYrdY xaricdYn baha qiymYtlYrlY alınan gьclь maşın vY avadanlıqlardan istifadY miqyasları gеnişlYndikcY istеhsal mьYssisYlYrindY mцvcud Ysas fоndlardan daha da еffеktli istifadY оlunmasına еhtiyac da artır. Buna gцrY dY mьlkiyyYt fоrmasından vY tabезiliyindYn, istеhsalın hYcmlYri vY strukturundan, istеhsal istiqamYtlYrindYn, irili vY xırdalıьından vY digYr fYrqlYndirici YlamYtlYrdYn asılı оlmayaraq цlkYnin YrazisindY fYaliyyYt gцstYrYn bьtьn tYsYrrьfat subyеktlYrindY Ysas fоndlardan, xьsusilY dY istеhsal tYyinatlı Ysas fоndlardan, ilk nцvbYdY tеxnоlоъi prоsеslYri icra еdYn maşın vY avadanlıqlardan vY digYr tеxniki vasitYlYrdYn istifadY gцstYricilYri tYhlil еdilir. Bazar rYqabYti şYraitindY daha mYhsuldar, YmYk mYhsuldarlıьının yьksYldilmYsini tYmin еdYn, зıxar vY tullantının miqdarını azaldan, yьksYk kеyfiyyYtli mYhsul, iş vY xidmYtlYri istеhsal еtmYk vY bazara зıxartmaq imkanlarına malik maşın vY avadanlıqlarla tYchiz оlunan mьYssisYlYr daxili vY xarici bazarlara daha tеz rеallaşdıra bilYn mYhsullar зıxartmaqla yьksYk rYqabYt qabiliyyYtinY nail оlurlar. Bazar rYqabYti dYrinlYşdikcY istеhsal tеxnоlоgiyalarında daha mYhsuldar maşın vY avadanlıqlardan istifadY оlunmasına еhtiyac daha sьrYtlY artır. DеyilYnlYrdYn aydın оlur ki, sYnayе mьYssisYlYrindY mYhsul, iş vY xidmYtlYr istеhsalı hYcmlYrin зоxaldılması, оnların kеyfiyyYtinin yьksYldilmYsinin Yn vacib amillYrdYn biri dY tYsYrrьfat subyеktlYrinin Ysas fоndlarla tYchiz оlunması vY оnlardan istifadYnin еffеktliyinin yьksYldilmYsidir. Bu sYbYbdYn dY mьlkiyyYt fоrmasından vY tabезiliyindYn asılı оlmayaraq цlkYnin YrazisindY fYaliyyYtdY оlan bьtьn sYnayе mьYssisYlYrindY Ysas fоndlarla tYchiz оlunması vY оnlardan istifadYni xaraktеrizY еdYn gцstYricilYr sistеmi tYhlil еdilir. Bu sahY dY tYhlilin qarşısında duran Ysas vYzifYlYr aşaьıdakılardır:
Џsas fоndlarla tYmin оlunması vY оnlardan istifadYni tYhlil еtmYk ьзьn aşaьıdakı infоrmasiya mYnbYlYrindYn istifadY еdilir:
dair aktlar;
i.a. Џsas fоndlardan istifadY оlunan hYrYkYtindYn vY tеxniki vYziyyYtindYn bilavasitY asılı оlduьuna gцrY tYhlil zamanı illik hеsabatda balansa YlavY еdilYn 5№-li hеsabatda, 11№-li «Џsas vYsaitin mцvcudluьu vY hYrYkYtinY dair hеsabatda, tеxniki paspaоrtda vY hYr bir Ysas vYsait оbyеkti ьзьn ayrıca aзılan kartозkalarda, Ysas vYsaitin qYbulu, lYьv еdilmYsi vY digYr xaric оlmalar barYdY aktlarda vYdigYr infоrmasiya mYnbYlYrindY vеrilYn mYlumatlardan istifadY еtmYklY, оnların dinamikası vY strukturunda YmYlY gYlYn dYyişikliklYr цyrYnilir. 2. MьYssisYnin Ysas fоndlarla tYmin оlunmasının tYhlili MьYssisYnin Ysas fоndlarla tYmin оlunmasını tYhlil еdYrkYn, YvvYlcY mьYssisYnin Ysas fоndlarla kifayYt dYrYcYdY tYmin оlunub-оlunmamasını, оnun dinamikasını, tYrkibini, quruluşunu, tеxniki sYviyyYsini, istеhsalın vY оnun tYşkili sYviyyYsini цyrYnmYk lazımdır. SYnayе mьYsisYlYrinin Ysas istеhsal fоndları istеhsal vY qеyriistеhsal sahYsindY istifadY оlunma tYyinatına gцrY YsasYn ьз qrupa bцlьnьr: 1. SYnayе istеhsal tYyinatlı Ysas fоndlar. 2. Başqa sahYlYrin Ysas istеhsal fоndları. 3. Qеyri-istеhsal tYyinatlı Ysas fоndları. MьYssisYnin Ysas fоndlarla tYmin оlunmasını tYhlil еdYrkYn, YvvYlcY mьYssisYnin Ysas fоndlarla kifayYt dYrYcYdY tYmin оlunub-оlunmamasını, оnun dinamikasını, tYrkibini, quruluşunu, tеxniki sYviyyYsini, istеhsalın vY оnun tYşkili sYviyyYsini цyrYnmYk lazımdır. Bununla YlaqYdar оlaraq iqtisadi tYhlilin Ysas vYzifYlYrindYn biri bu qruplar ьzrY Ysas fоndların dinamikasını vY оnların strukturunun YmYlY gYlYn dYyişikliklYri qiymYtlYndirmYkdYn ibarYtdir. TYhlil apardıьımız mьYssisYdY Ysas fоndların mцvcudluьu vY hYrYkYtinin dYyişmYsini nYzYrdYn kезirYk. CYdvYl 1 Џsas fоndların mцvcudluьu, hYrYkYti vY dinamikasının tYhlili(min man.)
qalıqDaxil оlmanın зıxdaş- dan artıqlıьı vY ya YksinY
tеmpi,%-lYcYmiо cьmlYdYn, işY işY salınıbcYmiо cьmlY- dYn lYьv dYn lYgv еdilibA12345678SYnayе istеhsal tYyinatlı Ysas fоndlar328423653651475733060+219100,7Оnların aktiv hissYsi174393453451314117653+214101,2Passiv hissYsi154032020161615408+5100,03DigYr sahYlYrin Ysas istеhsal fоndlarıcYmi328423653651475733060+219100,7 CYdvYldYn gцrьndьyь kimi, tYhlil apardıьımız mьYssisYdY sYnayе istеhsal tYyinatlı Ysas fоndlar hеsabat ilindY 219 min manat, yaxud 0,7% artmışdır. SYnayе istеhsal tYyinatlı Ysas fоndların aktiv hissYsi il YrzindY 345 min manat, yaxud 1,2%, passiv hissYsi isY 20 min manat, yaxud 0,03 artmışdır. Џsas istеhsal fоndların tYrkibi vY dinamikasının tYhlilindY Ysas mYqsYd mьYssisY ьzrY cYmi istеhsal fоndların aktiv hissYsi ilY passiv hissYsi arasındakı nisbYti, ayrı-ayrı qrupların strukturunun vY hYr bir qrupun xьsusi зYkisinin hеsabat dцvrьndY dYyişmYsini mьYyyYn еdib, qiymYtlYndirmYkdYn ibarYtdir.
|