Мцяллифдян
Yüklə 4,29 Mb. Pdf görüntüsü
|
~ 69 ~
edib-etməməsini müəyyənləĢdirmək olur. Müəyyən rayon Ģəraitində hər bir üzüm sortu üçün salxımın mexaniki tərkibinin bir neçə illik orta göstəricisi götürülür. Lakin bu göstərici bir sıra amillərdən asılı olaraq əsaslı Ģəkildə dəyiĢə bilir (meteoroloji Ģərait, salxımın böyüklüyü, tənəkdə onun yerləĢməsi, üzümün yetiĢkənliyi və s.). Mexaniki tərkib göstəriciləri salxımın kütləsinə görə belə dəyiĢir (faizlə): daraq 1- 8,5 (orta hesabla 3), qabıq 0,9-24,1 (orta 7), toxum 0,1-8 (orta 3), lət, Ģirə ilə 71-95 (orta 87,4). Üzüm salxımının quruluĢ elementləri mürəkkəb kimyəvi tərkibə malikdir. Onların tərkibində karbohidratlar (əsasən monoĢəkərlər) və turĢular (əsasən alma və Ģərab) xüsusi yer tutur. ġəkərlər və turĢular gilənin Ģirəsində toplanmaqla, turĢuların əsaslı miqdarına daraqda da rast gəlinir. Fenol maddələri salxımın bərk hissələrində, daha dəqiq desək, rəngləyici maddələr əsasən qabıqda, aĢı maddələr isə daraq və toxumda toplanır. Pektin maddələri həm qabıq, həm də daraqda toplanır. Azotlu və mineral maddələr əsasən qabıq, daraq və toxumda; yağlar isə toxumda toplanır. Göründüyü kimi, salxımın hissələrində müxtəlif kimyəvi birləĢmələrin paylanması qeyri-bərabərdir. Salxımın bütün hissələrindən ən vacibi gilənin ləti olub, üzümün emalında ayrılan Ģirənin əsas kütləsi onun payına düĢür.
Üzümün keyfiyyətini müəyyən edən amillər Emal sənayesi üçün xammal olan üzümün məhsuldarlığını və keyfiyyətini müəyyən edən ən əsas amillərdən biri üzümün
ekoloji və aqrotexniki amillərin birbaĢa asılılığındadır. Müxtəlif torpaq-iqlim Ģəraitində becərilən eyni sort – tipinə və keyfiyyətinə görə kəskin fərqlənən Ģirə, yaxud Ģərab verə bilər. Respublikamızda becərilən Rkasiteli üzüm sortu Samux rayonunun Qarayeri kəndinin ərazisində ən yüksək keyfiyyət göstəricilərinə, o cümlədən Ģəkərliyə malik olur. ġirvanĢahı üzüm sortu isə belə
~ 70 ~
göstəriciləri Kürdəmir rayonunda becərildikdə nümayiĢ etdirir. Göstərilən üzüm sortlarından baĢqa mikrorayonlarda belə keyfiyyəti almaq olmur. Ona görə də sortun düzgün seçilməsi, həmin sortun becərildiyi torpaq-iqlim Ģəraitini və baĢqa xarici Ģərtləri hərtərəfli nəzərə almadan mümkün deyildir. Üzümün keyfiyyətinə təsir edən amillər arasında əsas yerlərdən birini – üzümün yetiĢdirildiyi ekoloji Ģərait tutur. İqlim üzümün yetiĢməsinə və keyfiyyətinə olduqca güclü təsir göstərir. O, özünü temperatur, rütubət və iĢıq kimi göstərir. Üzüm mülayim – isti iqlim bitkisidir. Ġsti yay və nisbətən isti qıĢlı, əlveriĢli Ģərait üzümdən yüksək keyfiyyətli məhsul alınmasını təmin edir. Bu zaman fəal temperaturların cəmi, yəni yetiĢmə dövründə 10 0 C-dən yüksək olan temperaturların cəmi böyük əhəmiyyət kəsb edir. Tumurcuqların açılmasından gilənin fizioloji yetiĢkənliyinə qədər fəal temperaturların cəmi üzümün sortundan asılı olaraq 2200-3000 0 C arasında tərəddüd edir. Üzümün keyfiyyəti xeyli dərəcədə ən isti ayın temperaturundan (avqust-sentyabr) asılıdır. Yarpaqlarda karbonun assimilyasiyası, gilələrdə Ģəkərin toplanması və Ģirədə turĢuluğun azalması 28-32 0 C temperaturda (digər əlveriĢli Ģərtlərlə birlikdə) optimal olur. Kifayət qədər temperaturda gilədə çoxlu miqdarda ətir və rəng maddələri toplanır. Ġsti iqlimə malik cənub rayonlarında üzümdən alınan Ģirə və Ģərab daha dolğun, ətirli və ekstraktlı olur. Nisbətən aĢağı temperaturlu Ģimal rayonlarında isə yüngül, az ekstraktlı, zəif rəngli və zəif ətirli məhsul alınır. Keyfiyyətcə kafi üzüm və Ģirə almaq üçün ən isti ayın orta temperaturu 19 0 C-dən aĢağı olmamalıdır. Orta sutkalıq temperatur aĢağı olduqda (18-20 0 C arasında), gilələr yüksək temperatura (21-25 0 C) nisbətən daha çox rəng maddələri toplayır. 35 0 C-dən yüksək temperatur üzümdə gedən maddələr mübadiləsi üçün əlveriĢsizdir. Belə ki, bu halda karbonun assimliyasiyası azalmaqla, tənəffüs qüvvətlənir. 41-42 0 C-dən
yüksək temperaturda və yarpaqların zəif transpirsiyası zamanı yanıq yaranmaqla, gilənin yetiĢməsi gecikir, gilə Ģirəsinin Ģəkərliyi azalıb, turĢuluğu yüksəlir. Əgər yanıq, yetiĢmə baĢladıqdan sonra
~ 71 ~
yaranarsa, onların qabığı qırıĢır, gilələr tam yetiĢkənliyə çatmır, turĢuluğu bir az düĢür, Ģəkərin artımı zəifləyir. Belə üzümün emalından alınan Ģərab aĢağı keyfiyyətli olur. Gilədə yanıq yarandıqdan sonra yağıĢ yağarsa, salxımlara boz çürümə xəstəliyi yoluxa bilər. Bu isə məhsulun bir hissəsinin, yaxud hamısının məhvinə gətirib çıxarır. Orta Asiya respublikalarında yanığın qarĢısını almaq üçün xüsusi aqrotexniki tədbirlər həyata keçirilir. Üzümün keyfiyyətinə, xüsusilə gilənin yetiĢmə dövründə,
məruz qaldıqda, gilədə Ģəkər toplanması azalır və bu yetiĢməyə olduqca pis təsir göstərmiĢ olur. Daha güclü Ģaxtalar isə gilə və darağa məhvedici təsir göstərir. ĠstiləĢdikdən sonra gilə qabığı- qəhvəyi, darağın toxuması- kövrək Ģəkil almaqla, belə salxımlar küləklə asanlıqla qırılır. ġaxtaya daha davamlı texniki üzüm sortları (Aliqote, Rislinq, Rkasiteli, Kleret, Boz Pino, Kaberne Sovinyon və b.) -23 o C
0 C, tam
yetiĢmiĢlər isə -4 o C və daha aĢağı Ģaxtaya dözürlər. ġaxta vurmuĢ gilələr qırmızı-qonur rəng almaqla yumĢaq olur və onlardan alınan Ģəraba xoĢagəlməz spesifik tam verirlər. Belə Ģərab çətin durulur. Temperaturdan sonra üzümə təsir edən ikinci vacib ekoloji amil
üzümün vegetasiya fazalarının keçməsinə və məhsulun keyfiyyətinə güclü təsir göstərir. Rütubət güclü olduğu Ģəraitdə gilənin Ģirəsi artır, onun qatılığı və Ģəkərliyi azalır, qabığı nazilir, gilənin rəng və ətri az intensiv olur. Belə üzümün nəqliyyata davamlığı və saxlanması pisləĢməklə, ondan alınan məhsul az ekstraktlı, zəif buketli, tamamlanmamıĢ xarekterdə olur. Üzüm tam yetiĢdiyi dövrdə rütubət yüksələrsə, məhsulun keyfiyyəti pisləĢir, gilələr ĢiĢir və çürüyür. AĢağı fizioloji rütubətdə gilələr xırda, az Ģirəli, daha qalın qabıqlı olurlar. Gilə ətli, dolu olmaqla, rəng və ətir güclənir, Ģəkərliyi, saxlanması və nəqliyyata davamlığı yüksəlir. Belə üzümdən emal olunan Ģərab daha ekstraktlı, güclü buketli alınır. Quraqlıq vaxtı çoxlu rütubət çatıĢmazlığı üzümün yetiĢməsini Yüklə 4,29 Mb. Dostları ilə paylaş:
|