MəHƏRRƏM ƏKBƏrov

 
 
59
yetirilməsini sübut edən kağız sənədlərin əvəzinə məlumatların 
elektron qaydada mübadiləsi imkanı yarandı. 
Birinci dəfə qəbul edilmiş qaydalarda 9 termin olmuşdur. 
Birinci termin əsasən malın göndərilməsi ilə əlaqədar olduğun-
dan  “göndərmə  kontraktı”-  EXW,  sonrakı  iki  termin  “gəlib 
çatma kontraktı” – EXS, EXQ olmuşdur. Qalan terminlər bu 
iki  kənarların  arasında  olan  terminlərdir,  onların  işlədilməsi 
nəqliyyatın növlərindən  asılıdır. Əgər dəniz nəqliyyatı istifadə 
edilirsə  FAS,  FOB,  CSF,  C F,  dəmir  yolunda  isə  FOR,  FOT 
istifadə olunur. 1967-ci ildə daha iki termin qəbul edilib: DAF 
və  DDP.  Birinci  malın  sərhədə  qədər,  ikinci  isə  alıcıya  qədər 
nəqlini  nəzərdə  tutur.  Həmin  ildə  hava  nəqliyyatı  ilə  əlaqədar 
olan  daha  bir  termin  əlavə  olunub:  “FOB  Airport”.  2000-ci 
ildə  nkotermsin çap olunmuş son nüsxəsində əsasən 13 termin 
göstərilib.  
nkotermsin  1980-ci  və  2000-ci  illərdə  qəbul  edilmiş 
terminlərini dörd yerə bölmək olar: 
 
1980-ci il redaksiyasında 
2000-ci il redaksiyasında 
• 
Dəniz dşımaları  FAS, FOB, 
CFR, CIF, 
EXS, EXQ 
• 
E 
qrupu 
EXW – satıcı malı 
alıcının anbarında 
qəbul edir. 
 
• 
Hava  nəqliyyatı 
ilə 
FOA 
• 
F 
qrupu 
FCA, FAS, FOB – 
satıcı malı alıcıya 
çatdırır. 
 
• 
Quru 
yolla 
daşımalar 
FOR/FOT, 
DAF 
• 
C 
qrupu 
C F, CFR, CPT, 
C P – satıcı malın 
çatdırılması ilə əla-
qədar müqavilə bağ-
layır, amma malın 
nəqli zamanı heç bir 
riskə cavabdeh deyil. 
 

---

 
 
60
• 
Qarışıq 
daşımalar 
EXW, 
FRC, FCR, 
CIP, DDP 
• 
D 
qrupu 
DAF, DES, DEQ, 
DDU, DDP – satıcı 
məhsul alıcıya çatana 
qədər bütün riskə 
cavabdehdir. 
 
 
“Incoterms-2000”-in  xüsusiyyətlərindən  biri  də  yuxarıda 
qeyd olunduğu kimi dörd əsas kateqoriyaya bölünməsidir. 
 
Cədvəl 5 
“Incoterms-2000” ticarət terminlərinin 
qruplaşdırılması 
 
E qrupu 
Malın göndərilməsi 
EX
W 
Zavoddan 
F qrupu 
Ə
sas daşınma ödənilməmişdir 
FCA 
FAS 
FOB 
Franko-daşıyıcı 
FAS/Gəmi boyunca azad 
Gəmi içərisində azad 
C qrupu 
Ə
sas daşınma ödənilmişdir 
CFR 
CIF 
CPT 
CIP 
Dəyər və fraxt 
S F/Dəyər, sığorta və fraxt 
Daşınma… qədər ödənilmişdir 
Daşınma və sığortalama  
……. qədər ödənilmişdir 
D qrupu 
Malın gəlməsi 
DAF 
DES 
DEQ 
 
DDU 
DDP 
Sərhəddə göndəriş 
Gəmidən göndəriş 
Gəmilərin yan aldığı körpüdən 
göndəriş 
Rüsumları ödənilməmiş 
göndəriş 
Rüsumları ödənilmiş göndəriş 
 
 
 
 

---

 
 
61
Yük  Gömrük  Bəyannamələrinin  doldurulması  qaydala-
rında  göndəriş  şərtləri  13  qrup  üzrə  kodlaşdırılmış  və  hazırda 
gömrük sənədlərinin rəsmiləşdirilməsi üçün aşağıdakı kimi təs-
nifləşdirilmişdir: 
 
Kod 
Göndəriş şərtlərinin adları 
Qısaldılmış adı 
1. 
EXW 
Zavoddan 
EXB 
2. 
3. 
4. 
FCA 
FAS 
FOB 
Franko-daşıyıcı 
FAS/Gəmi boyunca azad 
Gəmi içərisində azad 
FSA 
FAS 
FOB 
5. 
6. 
7. 
8. 
CFR 
CIF 
CPT 
CIP 
Dəyər və fraxt 
S F/Dəyər, sığorta və fraxt 
Daşınma… qədər ödənilmişdir 
Daşınma və sığortalama  
……. qədər ödənilmişdir 
SFR 
S F 
SPT 
S P 
9. 
10. 
11. 
 
12. 
13. 
DAF 
DES 
DEQ 
 
DDU 
DDP 
Sərhədə qədər göndəriş 
Gəmidən göndəriş 
Gəmilərin yan aldığı körpüdən 
göndəriş 
Rüsumları ödənilməmiş göndəriş 
Rüsumları ödənilmiş göndəriş 
DAF 
DES 
DEK 
 
DDU 
DDP 
 
1.  EXW  –  EX  WORKS  /  Zavoddan  (…..  məntəqənin 
adını göstərməklə) 
 
Satıcı 
Alıcı 
 
….qədər daşınma 
 
Ə
sas daşınma 
 
Sonradan 
daşınma 
Mal 
 
 
 
 
 
Risk 
 
 
 
 
 
Xərclər 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Gömrük tənzimlənməsi 

---

 
 
62
Bu  şərtə  əsasən  satıcı  malın  daşınmasına  və  onun  nəq-
liyyat  vasitəsinə  yüklənməsinə  cavabdehlik  daşımır.  Malın  tə-
sadüfi  itirilməsi,  zədələnməsi  və  ya  məhv  olması  riski,  həmin 
malın  satıcının  anbarında  müqavilə  ilə  müəyyən  olunmuş 
vaxtda alıcının sərəncamına verildiyi andan alıcıya keçir. Lakin 
bu  zaman  həmin  mal  lazımi  qaydada  fərdiləşdirilməli,  yəni 
satıcının bütün digər məhsullarından ayrılmalı və müqavilənin 
predmeti olan mal kimi şərtiləndirilməlidir. Satıcı həm də ixrac 
üçün  nəzərdə  tutulan  malın  gömrük  rəsmiləşdirilməsinə  də 
cavabdeh  deyildir  (əgər  başqa  hallar  nəzərdə  tutulmayıbsa). 
Beləliklə, bu şərtlər satıcının üzərinə minimal vəzifələr qoyur. 
Alıcı malın satıcının müəssisəsindən təyinat məntəqəsinə qədər 
daşınması  üzrə  bütün  xərcləri  və  riski  özü  daşıyır.  Alıcı 
ixracatla  əlaqədar  rəsmi  formallıqları  yerinə  yetirməyə  qadir 
olmadıqda hazırkı şərtlərdən istifadə olunmur. Belə olan halda 
FCA/Franko-daşıyıcı terminindən istifadə olunur. 
 
2.  FCA  –  FREE  CARR ER  /  Franko-daşıyıcı  (….. 
məntəqənin adını göstərməklə)  
 
Satıcı 
Alıcı 
 
….qədər daşınma 
 
Ə
sas daşınma 
 
Sonradan 
daşınma 
Mal 
 
 
 
 
 
Risk 
 
 
 
 
 
Xərclər 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Bu şərtlərə əsasən satıcı gömrük tənzimlənməsini keçmiş 
ixracat  malını  alıcı  tərəfindən  göstərilmiş  məntəqədə  alıcının 
sərəncamına verməlidir. Bu andan malın təsadüfi məhvi və ya 
zədələnməsi riski alıcının üzərinə düşür. 
 
Gömrük tənzimlənməsi 

---