MəHƏRRƏm qasimli

 
~ 92 ~ 
 PLT  kök  samitlərində  P  –  B  əvəzlənməsi  edildikdə,  BLT  = 
BaLTa  alınır  və  bu  zaman  TəBəR  və  ToPoR  sözlərinin  eyni 
kökdən qidalandığı aydınca görünür: 
 Burada  DVR  kök  samitlərində  V  -  B  -  P  əvəzlənmələri  DBR  – 
DPR  modellərini  yaradır  və  D-nin  düĢməsi  PR  kök  samitlərinin 
qalmasına səbəb olur. 
 Pul  vahidlərində  də  DRV  kök  samitləri  özünü  göstərir.  ―Nədən 
düzəldiyindən  asılı  olmayaraq,  bəĢəriyyət  pulu  sevir‖  deyən 
V.M.Bulqakova  haqq  qazandıraraq,  demək  olar  ki,  bir  zamanlar 
taxta puldan istifadə olunub. Məlumdur ki, kakao paxlası (ağacın 
tumu)  3000  il  əvvəl  atsteklər  tərəfindən  pul  kimi  istifadə  edilib. 
XII  əsrdən  etibarən  maliyyə  cəhətdən  ən  öndə  gedən  Böyük 
Britaniyada bir neçə yüz il dövriyyədə təbii taxta pullar olub. Af-
rikada,  Çində  XX  əsrin  30-cu  illərinədək  qırmızı  ağac  pulu  və 
bambuk  çubuqlarından  pul  vahidi  kimi  istifadə  edilib.  Bir  qisim 
pulların adı bunu təsdiqləyir: 
 DiRhəm  (Ərəb  dünyası),  DinaR  (Ġran),  DRaxm  (Hindistan), 
DRaxma (Yunanıstan), DRam (Ermənistan).  
 Digər  variantda  DVR  -də  ikiqat  əvəzlənmə  –  D  –  T  və  R  –  L, 
həmçinin  
eliziya baĢ verir – V düĢür: 
 TaLer (çex.) – XV – XVI əsrlərdə Çexiyada TaLeR adlı gümüĢ 
pul  vahidi  buraxılmıĢ  və  o,  Almaniya,  Hollandiya,  Ġtaliya
  və 
baĢqa Avropa ölkələrinə TaLler kimi yayılmıĢ, Skandinaviya ölk-
ələrində,  o  cümlədən  c  Ġsveçdə  DaLer,  Ġngiltərədə  öncə  DaLler, 
daha sonra isə DaLlar/ToLlar adlanmıĢ və nəhayət, hazırda ABġ 
və bir sıra ölkələrin pul  vahidi hesab olunan  DoLlar sözü əmələ 
gəlmiĢdir. 
 
 Aydın  məsələdir  ki,  mebel  taxtadan  olur.  Ona  görə  bir  qisim 
mebel  adlarında  DRV-nin  izləri  görünür.  D–T  əvəzlənməsi 
nəticəsində  TRV  formalaĢır  və  burada  eliziyaya  uğrama  zamanı 
TR qalır: TRemo, TRelyaj, ToRĢer  
 Bir  sıra  taxta  musiqi  alətlərinin  də  adı  dünya  dillərində  ―ağac‖ 
sözünü  
formalaĢdıran DRV – TVR – DR / TR kök samitlərinə bağlıdır : 
TVR - LiTaVRa (taxta zərb aləti) 
TR - TaR, giTaRa, siTaR.  
TRuba (nəfəsli musiqi aləti) – hazırda mis alət hesab olunan truba 
bir zamanlar  
ağac materialından düzəlib.  

---

 
~ 93 ~ 
 
 
 
 
DRV 
ƏVƏZLƏNMƏ 
 
METATEZA 
ELĠZĠYA 
(əvəzlənmə+metateza 
TRV 
DVR // TVR// 
VRT 
DR // TR 
DRB // TRB / 
ZRB 
DBR // TBR 
DV //TV 
 
BDR 
DB // DP 
TRP 
TPR 
DL // TL 
 
TVL 
BR // RB  
DRF 
TRF 
PR // PL 
DBL 
TBL 
 
 
PLT / BLT 
 
 DRV-də  eliziya  yolu  ilə  DV  və  ya  DB  kök  samitləri  qaldıqda 
yenə musiqi alətlərinin adlarina rast gəlirik :  
DV - DaVul (türk zərb aləti) 
DB  -  DumBul  (taxta  zərb  aləti),  DümBək  (ağac  və  ya  mis  zərb 
aləti) 
DRV  -  də  D  –T  ,  V–  P  və  R  –  L  əvəzlənmələri  və  (metateza 
=PRT/PLT)  eliziya  vasitəsilə  PR,  PL  kök  samitlərinin  peyda 
olmasına səbəb olur: 
PR = PRyalka (cəhrə) 
PL  =  PiLa  (miĢar),  PuL  –  çox  güman  ki,  yuxarıda  göstərildiyi 
kimi, bu söz də öz ideya hissəsinə görə ―ağac, taxta‖ bünövrəlidir. 
 Göstərilən  dil  faktları  sübut  edir  dillər  arasında  vahid,  ulu  dil 
olub.  Belə  olmasa  idi,  tipoloji  cəhətdən  bir-birinə  uyğun 
gəlməyən dillər arasında kök samitləri hesabına bağlılıq olmazdı. 
 Sonda  cədvəldən  görünür  ki,  eyni  konsonant  kökdən  olan  ideya 
hissə fonetik cəhətdən necə dəyiĢə bilər. 
 
Ədəbiyyat: 
 
1.
 
Koserin E. Ümumi dilçiliyə giriĢ.Bakı: Mütərcim, 2006 
2.
 
Xomski N. Dil və təfəkkür.Bakı: Kitab aləmi, 2006 
3.
 
Rəcəbli Ə. Dilçilik tarixi(1 kitab).Bakı: Nurlan, 2007  
4.
 
Vəliyeva G. ġərqi AbĢeron Ģivələrinin leksikası. Bakı: Nurlan, 
2001 
5.
 
Фасмер М. Этимологический словарь русского языка 
(Т.1) М.:Прогресс,1986 5390469 türkolog 
 
 

---

 
~ 94 ~ 
  ФИКРЕТ АЛИЗАДЕ 
 
ЛЕКСИКО-СЕМАНТИЧЕСКОЕ РАЗВИТИЕ КОРНЕ-
ВЫХ СОГЛАСНЫХ “ДРВ” В РАЗНОСИСТЕМНЫХ 
ЯЗЫКАХ 
 
РЕЗЮМЕ 
 
Ключевые слова: корневые согласные ДРВ, языки  
разных систем, понятие «дерево» в идейной части  
  
В  статье  впервые  в  мировой  лингвистике  в  отношении 
разносистемных  языков  сделан  подход  с  флективно-консо-
нантной  позиции  и  выдвинута  мысль,  на  примере  корневых 
согласных ДРВ , предсталяющих идею "дерево". 
Языковые  факты,  консонантная  основа  слов,  показы-
вают,что согласные, играя стержневую часть, являются осно-
вой идеи и в большинстве языков создают ряд слов, в первую 
очередь, со значением "дерево", также ряд слов, связанных с 
ним. Даже при семантической отдаленности, в глубоких кор-
нях  слова  обнаруживается  связь  с  идейно-стержневой  ча-
стью. 
В ряде случаев чередование, элизия, метатеза влияет на 
форму  слова  и  меняет  его  с  формально-фонетической  сто-
роны. 
 
FĠKRET ALĠZADE 
 
THE DEVELOPMENT OF LEXICO-SEMANTIC  
CONSONANT IN THE VARIOUS SYSTEMS  
OF LANGUAGES 
 
SUMMARY 
 
Key words: root consonants DRV, languages of different  
systems, the concept of "tree" in the ideological part 
 
There is a first time in this article in the world linguistics 
concerning  of  the  various  systems  languages,  it  approached  with 
the  inflectional  consonant  position  and  it  was  an  idea  on  the  ex-
ample  of  the  root  consonant  as  DRV,  it  had  a  view  an  idea  like 

---