MəHƏRRƏm qasimli

 
~ 87 ~ 
 ġərqi slavyan dillərində, xüsusən rus dilində bu kök samit-
lərin modeli bir  
sıra  sözlərin  yaranmasına  səbəb  olmuĢdur.  Məsələn,  rus 
dilində belə bir mənzərə alınır:  
DeReVo  (ağac),  DeReVtse  (balaca  ağac),  DReVesina  - 
kəsilib-yonulmamıĢ  ağac,oduncaq,  DRoVa  –  odun,  DReVko 
(təsərrüfat alətinin taxta sapı) 
 Ağaclıqdakı yaĢayıĢ yerinə ruslar DeReVnya deyiblər. Son-
ralar  bu,  kənd  mənası  verib.  DeReVenskiy  (kəndə  məxsus, 
kəndli) 
Ģəhər 
mədəniyyətinə 
yiyələnənlər 
tərəfindən 
DeReVenĢina (mədəniyyətsiz kəndli) kimi qiymət verilib. 
Rus  dilində  nəsil  ağacı  –  səcərəsi  DReVo,  latın  dilində 
DeRiVat (dilçilikdə  
söz yaradıcılığı – söz törəməsi mənasında iĢlənən DeRiVa-
tologiya 
terminini  yada  salaq),  metatezalı  variantda  DiVeRt  (ing.)  – 
yönəltmək,  çevirmək,  diqqəti  yayındırmaq  və  ya  deyiliĢcə  eliz-
iyaya  uğramıĢ  [ĢəDjəRə]  -  Ģəcərə  (ərəb)  sözlərinin  də  ideya 
hissəsi DRV-dir. 
Ümumiyyətlə,  kök  samitləri  sözlərin  mənasındansa  onun 
sanki  ―materialını‖  göstərir,  buna  bağlı  özəlliklərin  ağırlığı  söz 
qabığında  olanların  üzərinə  düĢür.Sanki  tibb  dili  isə  deyilərsə, 
rentgen sayəsində sözün içi, skeleti görünür. Burada kök samitləri 
sonrakı  anlayıĢlara  qidaverici  ideya  hissə  olur  və  bundan 
bəhrələnib üzə çıxan isə yeni anlayıĢlı sözlərdir. Məhz buna görə 
DRV  kök  samitlərinə  bağli  sözlər  dərin  kökünə  görə  ağac  ―an-
layıĢına‖-  özəlliyinə  bağlansa  da,  ondan  törəyən  sözlər  genetik 
olaraq, kökü atasına bağlı övladlar kimi inkiĢaf edirlər. Məhz belə 
halda ağac  – taxta  – qatran – palıd  – küknar – ağcaqayın; ev və 
ona bağlı olan bütün taxta əsaslı materiallar: divar – tavan – qapı 
–hasar – mebel və b.k.; taxta musiqi və məiĢət-usta alətləri və s. 
kimi sözlər meydana gəlir. Daha sonra köhnə anlayıĢda qalmıĢ bu 
sözlər yeni dövrün nəbzini tutaraq, ikinci həyat sürürlər. 
 Yuxarıda  deyilənləri  təsdiq  edən  dünya  dilləri  materialarını 
gözdən keçirərkən aĢağıdakı anlayıĢların tezliyi ilə rastlaĢacağıq. 
Həm  də  DRV-nin  eliziya,  metateza  və  əvəzlənmə  variantlarının 
Ģahidi olacağıq: 
Ağac: 
DRV =  
DR = DāRu (qəd.hind) + taxta (material,  DeRəxt  (fars),  DaRaxt 
(özb.),  

---

 
~ 88 ~ 
 denDRon (qəd.yun.) + denDRarium – ağac, kollar üçün ayrılmıĢ 
 nümayiĢ yeri 
 DeRex = DəRəx (uyğ.), DoRu (yun.) + nizə 
TR  =  TRevan  (pragerman),TReo,  treov  (qəd.ing.),TRe  (qəd. 
Skand.), 
 TRio  (qəd.sakson),TRe  (qəd.friz),TRe  (qəd.island.),  TaRu 
(hett.), 
 TRä 
(isv.), 
TRe 
(norv.),TRiu 
(qot.),
 
TeRu 
(ing.-
saks.),
TRee (ing.), 
 TaR (ləzgi) : : : DRV – TRV = DR-TR 
 TRF = ToRF – ağac, bitki çürüntüsü : : : DRV – TRV // V – F // 
= TRF 
MeĢə: 
DBR = DeBRi (rus) - sıx, qalın meĢə : : : DVR // V – B // = DBR 
Küknar: 
DRV = DeRVa (latın), DaRVa (latıĢ)  
Palıd: 
DR = DRis (yun.), DeRu (prahind-Avr.) 
Palıd qozası: 
DR = DeRukk (irl.)  
Taxtaya aid: 
DVR = DiVaR 
DV = DiVan 
TV = TaVan 
TRM = TeReM/ok (rus) - taxta qəsr,saray, mülk  
TR = TRibuna (taxta xitabət kürsüsü),  
 TRaktir(rus) – içki içilən yer. Burada hər yer taxtadan olur;  
 TaRa (rus) – qablamaq üçün boĢ taxta qutu,  
 TRiumf (yun.) - zəfər tağı.Tarixən müharibədən zəfərlə qayıdan  
 romalılar  iki  tərəfi  taxta  dirək  və  baĢı  qövs  olan  tağın  altından 
keçiblər;  
 TaRan – qədimdə düĢmən hasarlarını dağıdan taxta-Ģalbandan  
 hazrlanmıĢ silah növü.  
 Qədim  sürtkəclər  taxtadan  olduğuna  görə  ruslarda  TyoRka  – 
sürtkəc, TeRet`– sürtmək sözləri yaranıb. 
TBR = TəBəR (fars) – balta, TəBəRzin (fars) – balta-silah, 
 ToPoR (rus) – balta (baltanın sapına iĢarə etdikdə taxta anlayıĢı  
 yaranır ), TaBuRetka (rus) - səndəl 
 : : : DRV - TRV // V – M // = TRM 
DR = DRanka (rus) – divarı sıvamaq üçün çarpaz nazik taxta ma-
terial 

---

 
~ 89 ~ 
DR = DaRaq (Qabaq daraqlar əsasən taxtadan olurdu). 
DRB  =  taxta-DaRaBa  (Bakı  dial.)  –  ikinci  söz  birinciyə  faktiki 
təkrar söz kimi  
qoĢulur.  Hətta  sonrakı  inkiĢaf  –  D-nin  eliziyaya  uğraması 
nəticəsində aRaBa sözünü yaradır.Təbii ki, arabanın istər özünün, 
istərsə  çarxlarının  taxtadan  –  emal  olunmuĢ  ağac  materialından 
olmasına heç bir Ģübhə qalmır. 
 : : : DRV // V – B // = DRB 
Masa:  
TVL = TaVıL (ərəb.) : : : DVR-TVR // R-L // = TVL 
TBL  =  TaBLe  (ing.),  TaBuLa  (  ?)  :  :  :  DVR-TVR  //  V-B  //  = 
TBL 
Qapı : 
DRV = DaRaVaza (hind), DəRVaza (urdu), DzRVi (poly.) 
DVR = DVeR` (rus) , DeVuR (afrik.), DVaRas (qəd.hind) 
DR = DəR (fars), DuR (erm.), DaRaja (benq.), DRis (lit.) 
TR = TüR (alm.) 
VRT = VRaTa (slav.) : : : DRV-TRV = VR-D – VR-T  
Darvaza: 
DRB  =  DəRB  (fars),  DəRBənd  (KDQ-də,  köhnə  deyiiĢdə 
DəRVənd- əslində  
 taxta bənd, darvaza) 
VRT = VoRoTa (rus.)  
Ev, sığınılan yer: 
DR = DəR (ərəb) 
DR = DəRgah (fars)  
Dayaq: 
DR = DiRək (qədim dirəklər taxtadan olub). 
 Tarixi Ģəxsiyyətlərin adında da DRV elementi özünü göstərir: 
DaRa qəd.fars dilində  DaRayaVuĢ  kimi  səslənir. Mənası  xeyirx-
ahlığı qoruyan deməkdir. Rusca belə səslənir: DeRjaĢiy DoBRo. 
Elə  burada  da  DRV-nin  eliziya  və  qismən  əvəzlənmə  variantına 
rast gəlirik. 
DRiVe (ing.) – sürmək . Aydın məsələdir ki, qədimdə insan 
əli ilə düzəlmiĢ ilk nəqliyyat vasitələri taxtadan olmuĢdur. Odur ki 
sürmə dedikdə, heyvan istisna olarsa, taxtadan düzəlmiĢ hər hansı 
bir ―araba‖ nəzərdə tutula bilər. 
Maraqlıdır ki, türk dilində ―budaq‖ mənasında iĢlənən DaL 
sözü Bakı dialektinin Ģərq Ģivələrində də həmin mənadadır, ağac, 
taxtaya iĢarədir, öncə bir-birinın üstünə taxta ilə gedib vuruĢanlar 
üçün  DaL  açmaq,  qaĢılıqlı  olanda  DaLlaĢmaq  və  nəhayət,  Da-

---