106
Böyrək damarlarının zədələnməsi ağır renovaskulyar hipertenziyaya
səbəb olur.
Xəstəlik sistem xarakter daşıdığı üçün renovaskulyar
hipertenziyanın cərrahi müalicəsi effektiv olmur.
Aortanın və onun şaxələrinin arteriiti və prosesin böyrək arteriya-
larına da yayılması bir və ikitərəfli ola bilər, hər iki cinsdə müşahidə
olunur, amma gənc qadınlarda bir qədər çox təsadüf olunur. Xəstəlik
11-20 yaşında başlayır, 2-3 ildən sonra böyrək arteriyasının daralma-
sı baş verir. İltihabi proses damarların divarlarını dəyişərək onların
okklyuziyasına səbəb ola bilir, bəzən trombların əmələ gəlməsi də
müşahidə olunur. Ayrı-ayrı hallarda böyrək arteriyasının trombozu
kəskin böyrək çatışmazlığı ilə də nəticələnə bilir.
Renovaskulyar hipertenziya həmçinin böyrək arteriyasının və
onun şaxələrinin şiş, hematoma ilə sıxılması, onların trombozu və ya
emboliyası, anevrizmaların əmələ gəlməsi, böyrək arteriyasının əsas
kötüyünün anadangəlmə stenozu (5-6% halda), hipoplaziyası, böyrək
sallanması, kista, inkişaf anomaliyaları nəticəsində də baş verə bilər.
Patogenez. Renovaskulyar hipertenziyanın baş verməsində həlle-
dici rolu renin-angiotenzin-aldosteron sisteminin aktivliyinin ma-
gistral böyrək qan dövranının azalması nəticəsində yumaqcıqların
gətirici arteriyalarında perfuzion təzyiqin düşməsi nəticəsində yuks-
taqlomerulyar hüceyrələrdə reninin artıq dərəcədə sekresiya olunma-
sı oynayır. AT-in yüksəlməsində başqa mexanizmlərin - simpatik
sinir sisteminin aktivliyinin və katexolaminlərin aktivliyinin artması,
böyrək depressor faktorlarının çatışmazlığının da rolu vardır.
Renovaskulyar hipertenziyanın inkişafının başlanğıcında pressor
faktorların venoz qanda artması nəticəsində depressor faktorlar-
prostaqlandin A və E (PQA, PQE) azalır. Vazorenal hipertenziyanın
uzun müddətli mövcudluğu nəticəsində PQA və PQE sintezi əhəmiy-
yətli dərəcədə tükənir və qanda onların konsentrasiyası aşağı düşür.
Bu zaman böyrək toxumasında prostaqlandinlərin miqdarı və AT
səviyyəsi arasında əks mütənasib əlaqə yaranır. Həmçinin işemiyaya
107
uğramış böyrək toxumasından axan qanda kinin və kallikrienin
konsentrasiyası da aşağı düşür.
PQA, PQE və böyrəyin kallikrienin-kinin sisteminin zəifləməsi
damar daraldıcı faktorların damar genəldici faktorlara üstünlük
gəlməsinə səbəb olur və stabil yüksək arterial təzyiqin yaranmasına
xidmət edir.
Pressor faktorların renin – angiotenzin-aldosteron sistemi (RAAS)
damar divarındakı saya əzələlərdə konsentrasiyanın artmasına səbəb olur
ki, bu da onların damardaraldıcı faktorlara – angiotenzin və katexolamin-
lərə qarşı həssaslığını artırır. Son nəticədə damarlarda ümumi periferik
müqavimət (ÜPM) yüksəlmiş olur.
Beləliklə, vazorenal hipertenziyanın patogenezi mürəkkəbdir, axı-
ra qədər öyrənilməmişdir, böyrək və qeyri-böyrək mənşəli pressor
faktorların aktivliyinin artması və depressor faktorların aktivliyinin
azalması ilə xarakterizə olunur.
Klinika. Vazorenal hipertenziyanın gedişi onu yaradan səbəbdən
asılıdır. Əgər kliniki olaraq arterial təzyiq gənc yaşda yüksəlirsə, stabil
xarakter daşıyırsa və çox yüksəkdirsə, onda renovaskulyar hipertenzi-
ya haqda düşünmək lazım olur. Yaşlı şəxslərdə (40-50 yaşdan sonra)
böyrək damarlarının və onun şaxələrinin ateroskleroz nəticəsində zə-
dələnməsindən də baş verən hipertenziya zamanı analoji hal qeyd olu-
na bilər. Vazorenal hipertenziya üçün əsasən diastolik təzyiqin daha
çox yüksəlməsi və nəbz təzyiqinin aşağı düşməsi xarakterikdir.
Mühüm klinik simptomlardan bu forma hipertenziyada hiperten-
ziv dərmanlarla müalicə zamanı effektin zəif olması, ya da heç olma-
masıdır. Amma son illərin effektiv dərmanlarının kombinə şəkilli
istifadəsi arterial hipertenziyanı aşağı salmağa imkan verir. Ona görə
son zamanlar bu simptom özünün qorxuducu əhəmiyyətini itirmişdir.
40-80% hallarda böyrək arteriyası daraldıqda göbəyin sağ və sol
tərəflərində, bel nahiyəsində fonendoskopla dinlədikdə sistolik küy
eşidilir. Bu küy aterosklerotik daralmaya nisbətən fibromuskulyar
displaziya zamanı daha yaxşı eşidilir.
108
Vazorenal hipertenziya başqa hipertenziyalara nisbətən daha tez-
tez hallarda bədxassəli xarakter alır. Böyrək arteriyasının birtərəfli
zədələnməsində bu hal 25-30% təsadüflərdə, ikitərəfli pozğunluqlar-
da 50-60% halda müşahidə olunur. Bəd xassəli hipertenziya üçün
göz dibində ağır dəyişikliklər (qansızmalar, tor qişanın soyulması və
s.), ürəkdə dəyişikliklər (miokard infarktı, sol mədəcik çatışmazlığı)
və beyin qan dövranında pozğunluqlar (insult, trombozlar və s.) mü-
şahidə olunur. Vazorenal hipertenziyalarda hipertonik krizin rastgəl-
mə tezliyi hipertoniya xəstəliyinə nisbətən azdır. Başqa mənşəli
simptomatik hipertoniyalarda olduğundan fərqli olaraq vazorenal
hipertenziyada sidik sindromu – proteinuriya, hematuriya, silindruri-
ya xarakterik deyildir. Ancaq az hallarda (1/3 xəstələrdə) az miqdar,
müvəqqəti proteinuriya qeyd oluna bilər.
Diaqnostika. Qeyd olunan kliniki əlamətlər ancaq vazorenal
hipertoniya haqda güman yarada bilər, amma bu diaqnozu təsdiq
etmir. Digər tərəfdən vaxtında qoyulmuş diaqnoz və düzgün müalicə
xəstənin sağalmasına səbəb ola bilər. Odur ki, diaqnozu vaxtında
qoymaq üçün hərtərəfli müayinələr aparılmalıdır.
USM, icmal rentgenoqrafiya zamanı böyrək damarlarının bir-
tərəfli daralması olduqda böyrəyin ölçülərinin azalmasını aşkar et-
mək mümkündür. Ekskretor uroqrafiya işemiyaya uğramış böyrəyin
ölçüsünün azalmasından başqa onun ekskretor funksiyasının azalma-
sını da qeyd edir.
Radioizotop müayinə üsulu hər iki böyrəyin ayrılıqda funksiyası-
nı öyrənməyə imkan verməklə zədələnmə tərəfi və prosesin dərinli-
yini aydınlaşdırmağa imkan verir, böyrəklərin funksional qabiliyyə-
tini qiymətləndirir.
Böyrək angioqrafiyası, onun selektiv variantı Seldinger üsulu ilə
xüsusi klinikalarda aparılır. Böyrək arteriyalarının vəziyyətini, steno-
zun dəqiq yerini, dərəcəsini təyin etməklə angioqrafiya cərrahi müa-
licə haqda qərarın qəbulu və məsələnin həllini təmin edir.
Renovaskulyar hipertenziyanın xeyrinə həmçinin qan plazmasın-
da reninin aktivlik (PRA) dərəcəsinin artmasına (1,5 dəfədən çox)
Dostları ilə paylaş: |