Mehman süleymanov
Yüklə 51,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mehman Süleymanov
- Gülüstan müqaviləsi
- 2. Azərbaycan xanlıqları ətrafında İ.Qudoviçin Qacar sarayı ilə danışıqlar aparması
Mehman Süleymanov
178 Gilan hakiminin arzuladığı kimi yox, Rusiyanın imperiya maraqlarına cavab verən bir vəziyyət kimi görmək istəyirdi. Onun fikrincə, Qacar dövləti ilə Rusiya arasında sülhün bərqərar edilməsi iki dövlət arasındakı sərhəd xəttinin Kür və Araz çaylarından keçəcəyi təqdirdə mümkün ola bilərdi. Ona görə bəyan edirdi ki, Qacar dövləti sərhəd xəttinin adları çə- kilən çaylar boyunca keçməsinə razıdırsa, onda məsələni Rusiya im- peratoruna çatdırar və ondan sülh danışıqlarının aparılmasına razılıq alınar. Feldmarşal İ.Qudoviç başqa bir məktubu da Rusiyanın xarici işlər naziri Budberqə göndərdi və sülh danışıqları barəsində onun təlimatını istədi (17). Qacar sarayının sülh danışıqlarına getmək təklifi Rusiya sarayında maraqla qarşılandı. Rusiyanın beynəlxalq vəziyyəti də Qacar sarayı ilə sülh danışıqlarına gedilməsini zəruri edirdi. Ona görə həm Rusiya imperatoru I Aleksandr, həm də Rusiya xarici işlər naziri baron Budberq bu məsələyə öz münasibətlərini bildirdilər. Rusiya imperatoru Qacar sarayı ilə sülh danışıqlarının başlanmasının, habelə iki dövlət arasında sərhəd xəttinin Kür və Araz çayları üzrə müəyyənləşdirilməsi ideyasını təqdir edirdi. Bununla belə, o, sülh danışıqları zamanı sərhəd xəttinin müzakirəyə çıxarılmasını hələ tez sayırdı və tövsiyə edirdi ki, sülh danı- şıqları aşağıdakı şərtlər ətrafında aparılsın: 1) Hər iki tərəfdən hərbi əməliyyatlar dayandırılsın; 2) Tərəflərin qoşunları sülh danışıqlarının aparıldığı vaxt qərar tutduqları mövqelərdə dayansınlar; 3) Sülh müqaviləsi imzalanana kimi və ya danışıqlar prosesi dayandırılana qədər təmas xəttində baş verən hadisələr iki tərəfin heyətlərinin sərhəd xəttindəki məntəqələrdən birində keçirdikləri görüşdə araşdırılsın; 4) Bu ilkin şərtlər əsasında razılıq imzalanandan sonra Fətəli şahın nümayəndəsi sülh müqaviləsinin imzalanması üçün Sankt-Peterburqa göndərilsin (18). Rusiyanın xarici işlər naziri baron Budberq feldmarşal Qudoviçə yazırdı ki, hazırkı vəziyyətdə Qacar dövlətinin Osmanlı dövləti ilə yaxınlaşmasına imkan vermək olmaz. Onun fikrincə, Gilan hakiminin müraciəti bu istiqamətdə yaxşı bir şans idi. Baron Budberq feldmarşal İ.Qudoviçin göndərdiyi təkliflərin Qacar sarayı tərəfindən qəbul olunacağına inanmadığını bildirdi. O, danışıqların Rusiya imperatoru tərəfindən irəli sürülən ilkin şərtlər üzərində aparılmasını tövsiyə edirdi. Rusiyanın xarici işlər naziri istisna etmirdi ki, danışıqlar çox uzun çəkə bilər. Ona görə lazım bilirdi ki, ilk növbədə ilkin barışıq əldə edilsin və tərəflərin qoşunları hazırda dayanmış olduqları ərazilərdə saxlanılsın. Qacar sarayının tərəflər arasındakı sərhəd xəttinin Kür və Araz çayları boyunca keçməsinə razı olduğu halda, ilkin danışıqlarda irəli sürülən Gülüstan müqaviləsi
179 şərtlərdən biri belə ifadə oluna bilərdi - Rusiya ilə İran arasında sərhəd xətti dəqiqləşdirilənə kimi sərhəd xətti Kür çayının mənsəbindən Cavada, Araz çayının Kürə qovuşan nöqtəsinə qədər, oradan isə Araz çayı boyunca Türkiyə yaxınlığında Arpaçayın Araza qovuşan nöqtəsinə qədər qəbul edilə bilərdi. Rusiya qoşunları və ya Qacar qoşunlarının bu xətti keçmələri sülh danışıqlarının pozulması sayılmalı idi. Mülki əhalinin bu xətti keçməsi isə qanun pozğunluğu kimi qəbul edilməməli idi. Yalnız hərbi qüvvələrin sərhədi keçməsinə qadağa qoyulmalı idi (19). Rusiya sarayı ilə İ.Qudoviç arasında yazışmanın aparılması Bakının Rusiya qoşunları tərəfindən işğal edildiyi günlərə təsadüf edirdi. Buna qədər isə Quba xanlığı işğal edilmişdi. Şəki xanlığı ərazisində Səlim xanın Rusiya işğalına qarşı qiyamının yatırılmasına hazırlıq aparılırdı. İ.Qudoviç inanırdı ki, bütün bu hadisələr Qacar sarayını güzəştə getməyə məcbur edəcəkdir. Ona görə İ.Qudoviç Rusiya imperatoruna göndərdiyi məktubunda danışıqlar zamanı sərhəd xəttinin Kür və Araz çaylarından keçməsi üzərində təkid göstərilməsini təklif edirdi (20). General Qudoviç Gilan hakiminə ünvanladığı məktubın çatdırılması xeyli ləngiməli oldu. Çünki Xəzər dənizində fırtınaların uzun müddət davam etməsi Gilan hakiminin nümayəndəsi Mirzə Musanın Həştərxanda oktyabr ayının 24-nə qədər dayanıb gözləməsinə səbəb oldu. Onun Gilan hakiminə çatdıracağı məktuba nə vaxt cavab alınacağı isə məlum deyildi. Rusiya sarayı mövcud şəraitdə yaranmış fürsəti əldən buraxmaq istəmirdi. Ona görə Rusiya sarayı general Qudoviçi sülh danışıqlarına başlaması üçün tələsdirirdi.
Rusiya Xarici İşlər Nazirliyi Qacar sarayı ilə Rusiya dövlətinin maraqlarına cavab verən danışıqların başlanması üçün general İ.Qudoviçə konkret tapşırıqlar verdi. Xarici İşlər Nazirliyindən alınan məktubda bildirilirdi ki, sülhün əldə edilməsi üçün mümkün olan bütün vasitələrdən istifadə edilsin. Həmin məktubda qeyd olunurdu ki, Dağıstan və Azərbaycanın bir hissəsi Rusiya işğalı altında olduğu halda, Qudoviçin sülh təklifi ilə şah sarayına müraciət etməsi Rusiyanın şərəfinə heç bir xələl gətirməz. Xarici İşlər Nazirliyinin mövqeyi belə idi ki, sülh danışıqlarına gedilməsini Fətəli şah heç də Rusiyanın təslimçiliyi kimi qəbul etməz. Çünki Cənubi Qafqazın xeyli hissəsinin Rusiyanın nəzarıti altında olması şah sarayını belə bir fikirdən çəkindirərdi.
Yüklə 51,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|