Mehman süleymanov
Yüklə 51,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mehman Süleymanov
- 1.Sisianovun qətlindən sonra bölgədə hərbi-siyasi şərait
- Gülüstan müqaviləsi
Mehman Süleymanov
168
IV FƏSİL AZƏRBAYCAN XANLIQLARI ÜZƏRİNDƏ İŞĞALIN MÖHKƏMLƏNDİRİLMƏSİNİN YENİ DÖVRÜ
P.D.Sisianovun Bakı ətrafında qətlə yetirilməsi Rusiya sarayında və rus qoşunları komandanlığında bir çaxnaşma yaratsa da, Rusiyanın Azərbaycan xanlıqlarına qarşı siyasətində hər hansı bir dəyişikliyə səbəb olmadı. Yeni şəraitdə Rusiya işğalçılıq siyasətinin yeni icraçıları tapıldı və bölgədə başlanmış olan işğalçılıq siyasətinin həyata keçirilməsi davam etdirildi. Bununla belə, P.Sisianovun Bakı sakinləri tərəfindən qətlə yetirilməsi bölgənin hərbi-siyasi şəraitində bir canlanma yaratdı. Bu da Rusiya işğalına qarşı yeni bir müqavimət hərəkatının fəallaşmasında özünü göstərdi. Hətta Qacar qoşunları rəhbərliyi də yeni şəraitdə Azərbaycan xanlıqları üzərinə hücum başlanmasına təkid göstərirdi(1). Lakin hava şəraitinin mürəkkəbliyi Qacar qoşunlarının Arazdan şimala adlamasını may-iyun aylarına qədər təxirə saldı. Bakı əhalisinin Rusiya zorakılığına qarşı hiddəti və qəzəbi bura toplanmış olan qoşun dəstəsinin vəziyyətini xeyli mürəkkəbləşdirdi. Rus tarixi ədəbiyyatında istedadsız bir zabit kimi xarakterizə olunan general Zavalişin isə (2) Bakı əhalisinin müqavimətinə qarşı çıxmağa cəsarət etmədi və hətta öz baş komandanının kimsəsiz qalmış cəsədini geri almağa cəhd göstərmədən bölgədən uzaqlaşmağın yollarını aramağa başladı. Bəzi rus tarixçiləri bunu sərt hava şəraiti, ərzağın tükənməsi, xəstələrin çoxalması ilə əlaqələndirməyə çalışsalar da, etiraf edirdilər ki, general Zavalişinin tabeliyində 1000 nəfər sağlam rus döyüşçüsü var idi.
Gülüstan müqaviləsi
169 O, Bakı ətrafına toplanmış olan qoşun dəstəsinə əvvəlcə şəhərdən uzaqlaşmağa göstəriş verdi. Qoşun dəstəsi Bakıdan 6 verst aralı olan bir məkanda düşərgə salıb bir neçə gün orada gözlədi. General Zavalişin sonradan Rusiya imperatoruna göndərdiyi məktubunda dəstənin tamam düşgün bir vəziyyətə gəldiyini bildirərək, yeganə yolun geri çəkilməkdə olduğunu əsaslandırmağa çalışdı. Dəstənin vəziyyəti Rusiya impe- ratoruna son dərəcə böhranlı bir durum kimi təsvir olundu. Onun yazdığına görə, rus dəstəsi burada tələyə salınmışdı və onu yalnız Allah buradan çıxara bilərdi. Amma dəstənin gələcək fəaliyyəti ilə bağlı general Zavalişinin fevralın 11-də çağırdığı Hərbi Şurada bir neçə zabit Bakı üzərinə hücumun davam etdirilməsinə səs verdilər (3). Buradan da belə bir qənaətə gəlmək olar ki, dəstənin hücum etmək gücü hələ də var idi və dəstənin vəziyyəti heç də general Zavalişinin təsvir etdiyi kimi deyildi. Fevral ayının 11-də təşkil olunmuş Hərbi Şurada dəstənin yüksək rütbəli zabitləri iştirak edirdilər. Digər zabitlər hücumun davam etdirilməsi haqqında konkret fikir söyləməsələr də, geri çəkilmək barəsində də rəy vermədilər və onlar belə bir qərarın qəbul edilməsini general Zavalişinin ixtiyarına buraxdılar. General Zavalişin isə Bakı əhalisinin qəzəbi və müqaviməti ilə üzbəüz gəlməkdənsə geri çəkilməyi üstün tutdu. O, dəstəsini gəmilərə mindirərək Sara adasına apardı. Eyni zamanda Georgiyevskiyə, Rusiya qoşunları Qafqaz xəttinin komandanı general-leytenant Qlazenapın yanına adam göndərildi və ondan Sara ada- sına ərzaq yollamasını xahiş etdi. Sara adasında bir müddət istirahət etdikdən sonra general Zavalişin ümumiyyətlə Azərbaycan xanlıqları ərazisindən uzaqlaşmağı planlaşdırırdı. Sonradan general Zavalişin Georgiyevskidən göndərilə biləcək ərzağın çatmasını gözləmədən Gizlərə yola düşdü (4). Bununla da, general Zavalişin bütün ekspedisiyası boyu heç bir tapşırığın öhdəsindən gəlmədən geri qayıtdı. Nəticədə, Cənubi Qafqazda, o cümlədən də Azərbaycan xanlıqları ərazisində bir neçə aylıq nisbi sakitlik yarandı. Əslində, bu nisbi sakitlik sərt qış şəraitində döyüş əməliyyatlarının keçirilməsinin çətinlikləri ilə bağlı idi. Ona görə də nisbi sakitliyin arxasında hərbi fəallığın yeni mövsümünə bir hazırlıq da aparılırdı. Rus qoşunları daxilində də general Sisianovun qətlindən sonra yaranmış vəziyyətin bərpası və işğal edilmiş ərazilərdə imperiya nüfuzu- nun zəifləməsinin qarşısının alınması üçün müəyyən işlər görülürdü. Bu dövr Rusiya qoşunları üçün aktual olan məsələlərdən biri də vahid komandanlığın müəyyənləşdirilməsi idi. Çünki general Sisianovun qətlindən sonra rus qoşunlarına baş komandanlığın kimin üzərində Mehman Süleymanov
170 olması qaranlıq qalmışdı. Georgiyevskdə olan general-leytenant Qlazenap rus qoşunlarının Qafqaz xəttinin komandanı olmaqla Qafqazda ən yüksək rütbəli rus generalı idi. Sisianov isə Şamaxı və Bakı xanlıqları üzərinə yürüşə başlamazdan əvvəl əmr əsasında general-mayor Portnyagini Cənubi Qafqazdakı digər qoşunların komandanı vəzifəsinə təyin etdi. General-mayor Nesvetayev isə rütbədə qədəmli olduğu üçün rus qoşunlarının komandanlığına iddia edirdi. Pəmbəkdə olan general Nesvetayev general Sisianovun qətlindən sonra Tiflisə gəldi və əmr yazaraq Cənubi Qafqazdakı rus qoşunlarına komandanlığı öz üzərinə götürdüyünü bəyan etdi. General Portnyagin onun bu əmri ilə razılaşmadı və general-leytenant Qlazenapa məktub göndərərək yaranmış vəziyyət haqqında ona məruzə etdi. General Qlazenap isə general-mayor Nesvetayevin baş komandan vəzifəsini icra etməsi ilə razı oldu. Bu da general Nesvetayevlə general Portnyagin arasında çəkişmələri daha da qızışdırdı. Onların hər biri özünü komandan sayır və hər biri də komandan kimi əmr verir və bu əmrin icrasını da tələb edirdilər. Rusiya qoşunları daxilində yaranmış olan bu vəziyyət Rusiya imperatoruna da çatdırıldı. O da anlaşılmazlığa son qoyulması üçün general-leytenant Qlazenapı Qafqazdakı bütün rus qoşunlarının müvəqqəti komandanı təyin etdi (5). General Qlazenapın Qafqazdakı bütün rus qoşunlarının baş komandanı təyin edilməsi qoşunların idarəçiliyinin gücləndirilməsinə və bütün diqqətin Rusiyanın bölgədəki işğalının möhkəmləndirilməsinə imkan verdi. Bu dövrdə Cənubi Qafqazda Rusiya qoşunlarının 9 piyada alayı, bir draqun (süvari), beş kazak alayı və bir topçu taboru var idi. Topçu taborunda da 48 top var idi. Bu hissələr Gürcüstan və Azərbaycan xanlıqları ərazisinə səpələnmişdilər. Bölgədəki rus işğalının qorunmasını da məhz bu hissələr təmin etməli idilər (6). Rusiya sarayı ehtiyat edirdi ki, Sisianovun qətlindən sonra Azərbaycan xanlıqlarında formalaşmaqda olan müqavimət hərəkatının qarşısını yuxarıdakı qüvvələrlə almaq çətin ola bilər. Əlavə qüvvələrin Cənubi Qafqaza göndərilməsi isə məlum olduğu kimi mümkün deyildi. Ona görə Rusiya sarayında bir daha belə bir qənaətə gəlindi ki, yaxın gələcəkdə Cənubi Qafqazda rus qoşunlarının hərbi əməliyyatları dayandırılsın və əsas diqqət Rusiyanın işğal etdiyi ərazilərin qorunub saxlanmasına yönəldilsin. Bu qənaətlərlə bağlı Rusiya Xarici İşlər Nazirliyi ölkə imperatoruna məktubla müraciət etdi. Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin həmin məktubunda bildirilirdi ki, ölkənin sərhədlərinin cə- nuba doğru genişləndirilməsi istəyi böyük olsa da, hazırkı şəraitdə bu istək məhdudlanmalıdır. Nazirlik bunu bölgədəki hərbi qüvvələrin yetərli Yüklə 51,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|