Memleket Hikâyeleri / Ayfer Tunç

Cangülüm
Hafızamda  yıllarca  peşinden  koştuğum,  rüyayı  andıran bir gö­
rüntüler dizisi var ama  rüya olmadığından  eminim:
Bir  akşam  alacası.  Beş-altı  genç  kız  bir  sokak  arasında  top­
lanmışlar.  Kısa  kollu  elbiseler giymiş olduklarına göre  mevsim 
bahar  olmalı.  İçlerinden  biri  çift  kulplu,  geniş  ağızlı,  içinde  su 
olan  yayvan  bir  testiyi  kızlar arasında  dolaştırıyor.  Kızlar  ma­
niye  benzer  sözler söyleyerek  içine  bir şeyler atıyorlar.  Bir  kü­
pe  teki,  bir yüzük,  bir toka.  Biri  bir çengelliiğne atıyor,  çengel- 
liiğne  atılması  tuhaf çünkü  süs  eşyası  değil.  Ardından bir baş­
ka genç  kız, süslü  bir düğme atıyor.  Bir genç  kız bir kâğıdı par­
mak  ucu  kadar kalacak  şekilde  katlayıp atıyor  mu yoksa  bunu 
ben  mi uyduruyorum emin  değilim.  Testiyi dolaştıran  kız,  tür­
kü söylüyor ya da mani,  orası bulanık.  Kızlar çok neşeliler,  gü­
lüyorlar,  birbirlerine  takılıyorlar.  Hava iyice  kararıyor,  güneşin 
kızıllığı  tamamen  çekiliyor.  Testiyi bir  ağacın  dibine gömüyor­
lar.  Galiba.  Sonra  ne oluyor?  Bilmiyorum, gerisi yok, silinmiş.
Yıllar  önce  çocukluğumun ilk  dönemlerine  ait,  zihnimden 
silinmeyen bu görüntülerin  işaret ettiği  ritüelin  peşine düşmüş; 
anneme, ablama, teyzeme, Adapazarı’nda yaşayan,  iyiden iyiye 
yaşlanmış  birkaç  kadına  sormuş,  hiçbirinden  doyurucu  bir  ce­
67

---

vap alamayınca da peşini bırakmıştım. Bu  kitaba  çalışmaya baş­
layınca  aynı görüntüler yine  gözlerimin  önünde  belirdi.  İkide 
bir  kendilerini  hatırlattılar.  Bu  anı  parçası  hakkında  bir  şeyler 
yazmak  istiyordum  ama  somut  bir  şeye  dayandıramıyordum. 
Yazmaya  kalktım, yazdıklarım  tuhaf bir rüyanın  anlam  taşıma­
yan  tarifini aşmayınca  vazgeçtim, Agos  gazetesinde birkaç satır 
okuyuncaya  kadar.
Agos’ıın  Ermenice  sayfalarında yer aldığı  için  okuyamadığım 
bu yazının ilk sayfada verilen  özetinde  niyet,  testi, adak,  yüzük, 
bahar  sözcüklerinin  geçtiğini  görünce  aradığım  şeyi  bulduğu­
mu  hissettim.  Yazıyı  Ermenice  kaleme  alan  Sarkis  Seropyan, 
Agos  gazetesine  yazılar yazan Nayat Karaköse aracılığıyla  bana 
Türkçesini  ulaştırdı.  (Her  ikisine  de  teşekkür  ederim.)  Yazıyı 
okudum  ve  çocukluğumda  tanık  olduğum  bu  ritüelin  Ermeni- 
cesi  Vicag  (niyet)  olan  Cangülüm veya  Niyet  Bayramı  olduğu­
nu  anladım.  Seropyan yazısında  şöyle diyordu:
Hampartsum  sabahı,  güneş  doğarken  yedi  kız, yedi  avuç  do­
lusu  su  doldurdukları  deslilerine  yedi  çeşit  çiçek  ve  yedi  de­
ğişik  yaprak  katar,  daha sonra evden  eve  dolaşarak kızlara ait 
yüksük,  küpe,  düğme  gibi  ufak  tefek  eşyaları  atarlardı  içine. 
Bu  desti  daha sonra  çekilecek  niyetlerin  temeli  olur,  şarkılara 
her ara verildiğinde  rasgele bir mani söylenir ve bir niyet çeki­
lirdi.  Daha  sonra,  niyet  sahibi  bir  diğer  arkadaşı  için  manisini 
okur,  niyet çekerdi.  Gençlerin  yemeği  ise  birbirine  atıp kırdık­
ları  yumurtalardan  arta  kalanlara  sebze  ve  yeşillikler  katarak 
tereyağında  kızarttıkları 
d a b g o t z
 denen  bir  çeşit omlet  olurdu. 
(...)  Kutsal  Haçkarlara,  Tukh-M anuk  adı  verilen  adak  yerleri­
ne  ve  ulu  çınarların  dallarına  genç  kız  ve  erkekler  çiçekler  ve 
giysi parçaları bırakır, bu  adakların onları bazı dertlerden arın­
dırdığı  gibi,  ileride  evlenecekleri  eşlerini  seçm elerine  de  yara­
rı olacağına  inanırlardı.
Çocukluğumun  en  erken  döneminde,  1966-67  yılları  olma­
lı, bir Cangülüm Bayramı’nın  “niyet  toplama”  kısmına  tanık ol­
muşum.  Artık  hafızamda inatla varlığını  sürdüren  bu  görüntü­
lerin  rüya  veya uydurma olmadığını biliyorum.
68

---

Ama  niye  herkes  unutmuş?  Niye  kimse  hatırlamıyor?
Baharı  bunca  güzel  karşılayan,  havayı  aşk,  sevgi  ve  gençlik- 
le  dolduran  bu  ritüel  ya  da  bayram  niye  unutuldu?  Bir  Ermeni 
bayramı  olduğu  için  mi?  Yasaklanmış  olabilir  mi?  Müslüman 
aileler  kızlarını  bu  Ermeni  geleneğini  sürdürmekten  men  et­
miş olabilirler  mi?  İyicil duygular veren bir gelenek  neden sür­
gün  edilir?  Başka  bir  din  ve  kültüre  ait  diye  mi?  Aşkın,  sevgi­
nin,  gençliğin,  baharın  bir dini  olabilir  mi?
Yüzlerce  yıldır süregelen bir  bayram  nasıl  biter?  Son  Ermeni 
de  şehri  terk  edince  mi?
69

---

Çai'pı  işaretini  öğrenmenin 
yarattığı  kalp ağrısı
Z.  Durukal,  G.  Yıldız
 ve Y.  Yıldız’a
Hava  buz.  Öğle  saatlerinde  bile  eksi  ikinin  üstüne  çıkmıyor. 
İngiltere’nin  son  yüzyılın  en  soğuk  kışını  yaşadığı söyleniyor. 
Christmas sırasında öyle bir kar yağıyor ki,  Londra’da metro ve 
otobüs  seferleri  aksıyor,  tiyatrolar  oyunlarını  iptal  ediyor,  ha­
vaalanları  kapanıyor,  Londra-Paris  treninin  yolcu  kuyruğu  ki­
lometrelere ulaşıyor.
Televizyon  kanalları  kar  nedeniyle  ülke  çapında  kapanan 
yolları,  tatil  edilen  okulları,  havaalanlarında  bavullarının  üs­
tünde  uyuyan  yolcuları,  alkolle  yıkanan  uçakları  ve  dünya­
nın bu  tarafı soğuktan  donarken altın rengi plajlarda denize gi­
ren, sörf yapan,  dondurma yiyen  insanları göstermeye  doyamı­
yor.  Hava  durumundan  bahsetmeyi  ve bu bahsi  manyakça sev­
meyi  ulusal  karakter  özelliği  olarak  benimseyen  lngilizlere  de 
gün  doğuyor.  Kar ve  soğuğun  günlük  sohbetlerde  tuttuğu  yer 
on  kat artıyor.
Aldığı  nefesin bu  kadar soğuk  olabileceğini  ilk  kez  fark edi­
yor  kadın,  acaba  içime  buz  tanecikleri  mi  çekiyorum  diye  dü­
şünüyor.  Kaldığı  ev  öyle ısınmıyor  ki,  öğrenciliğinden  beri  ilk 
kez çorapla yatıyor. Londra’ya gelirken belki birini  kaybederim 
diye  yanma  aldığı  iki  çift  eldiveni  üst  üste  giyeceği  aklına  gel­
mezdi.  Yazar olarak  tanıdığı  ama  Londra’da  tanıştığı  Musa Far-
70

---