bAyTArlıq
Elmi-praktik jurnal
24
BEB-n dabaqla mübarizədə tətbiq edilən
2 sistemin – “stempinq-aut” və orada hey-
vanların məhv edilməsinə və mənbəətrafı
dairəvi peyvəndlənməsinin apaılması barədə
mövcud olan rəsmi materialların təhlili
göstərir ki, 2-ci üsul, yəni mənbədə heyvan-
ların məhv edilməsi və onun ətrafında
dairəvi peyvəndləmə aparılması nəticəsində
dabaq bir çox Avropa və Asiya dövlət-
lərində ilkin mənbələrdə ləğv edilmiş, onun
yayılmasının qarşısı alınmışdır. Makedoni-
yada 1986, Albaniyada 1996, Monqolus-
tanda 2000, 2001-ci illərdə peyvəndləmə işi
gec təşkil edildiyinə görə xəstəliyin ləğv
edilməsi müd dəti xeyli uzadılmış və həmin
dövlətlərə küllü miqdarda iqtisadi ziyan
dəymişdir. Hal-hazırda bir sıra Avropa
dövlətlərində dabağa qarşı mübarizədə
vaksinlərdən istifadə edilməsi məsələsinin
müzakirələri aparılır.
Hazırda Rusiya Federasiyasında dabaq-
əleyhi bir sıra yüksəkeffektli vaksinlər isteh-
sal edilir, MBD-yə üzv və digər dövlət lərə
satılır. Bu mono- və polivalent vak sin lər iri
buynuzlu heyvanlarda, camışlarda, yak-
larda, qoyun və keşilərdə dabağın A, O, C,
Asiya-1, SAT-1, SAT-2 və SAT-3 tipləri
tərəfindən törədilən xəstəliyə qarşı profilak-
tik tədbir olaraq geniş tətbiq edilir. Heyvan-
larda immunitet vaksin ilk dəfə tətbiq
edildikdə 21 gün ərzində yaranır. İnfeksiya
mənbəyində, təhlükəli zonada, habelə
əvvəllərdə vaksin işlənilməyən yerlərdə
heyvanlar birgün lükdən başlayaraq iki dəfə
10-20 gün ara verməklə peyvənd edilir.
Bundan sonra heyvanlar 18 aylığa çatana
kimi hər 3 aydan bir, yaşlılar isə hər 6 ay-
dan bir peyvənd olunur. Bufer zonada
yerləşən və əvvəllər peyvəndləmə aparılma-
yan təsərrüfatlarda cavanlar 4 aylıqdan baş-
layaraq 18 aylı ğadək hər 3 aydan bir, yaşlı
həssas heyvanlar isə hər 6 aydan bir revaksi-
nasiya edilməlidir.
Vaksinlərin vaxtı keçdikdə, etiketi olma-
dıqda, flakonlarda çat olduqda, dondurulmuş
vəziyyətdə olduqda, habelə açılan gün tam
işlənməyən vaksinlərin o biri gün işlənmə-
sinə yol verilməməlidir. Vaksin 1°C-dən 8° C
temperaturda saxlandığı halda keyfiyyətinə
zəmanət verilə bilər. Gün qaba ğında qalan
vaksin öz keyfiyyətini tam itirdiyinə görə
onun tətbiqinə yol verilmə məlidir.
Azərbaycanda heyvandarlığın köçəri xarak-
ter daşıdığını nəzərə alaraq peyvənd ləmənin
heyvanlar yaz-yay otlaqlarına çıxarılmamış-
dan və qışlaqlara qaytarılmamışdan 20-30 gün
əvvəl edilməsi məqsədəmüvafiqdir. Belə və-
ziyyətdə heyvanlarda immunitetin gərginliyi
ən yüksək halda olduğuna görə onların xəs-
təliyə yoluxma ehtimalı çox az olur, nəticədə
dabağın başvermə riski minimuma endirilir.
Azərbaycan Respublikasında uzun illər
ərzində dabaqəleyhi tədbirlərin təhlili və
tədqiqat işləri göstərir ki, ərazidə mövcud
olan iri buynuzlu heyvanların mart ayında,
davarlar arasında isə aprel ayında tam
peyvəndləmədən kecirilməsi xəstəliyin baş
verməsinin qarşısının alınmasında ən mü-
hüm amildir. Hec bir əsası olmadan
peyvəndləmənin
kecikdirilməsi
yazın
əvvəlində epizootolojı xüsusiyyətlərinə
ğörə müxtəlif olan heyvanların (immuniteti
olmayanlar, virusdaşıyıcılar və s.) bir-birinə
qarışması, məhdud ərazidə belə heyvanların
sıxlığının artması nəticəsində kliniki cəhətcə
sağlam görünən heyvan orqanizimində viru-
sun təbii olaraq pasaj edilməsi ilə əlaqədar
olaraq xəstəlik halları baş verə bilir.
25
Elmi-praktik jurnal
bAyTArlıq
Резюме
Велиев У.M., Сафиева Н.B.
оРганизация пРотивоящуРных меРопРиятий
Предложенная ФАО система мероприятий для профилактики и борьбы с ящуром
показала результативность проведения “stamping-out” мероприятий с параллельным
осуществлением кольцевой вакцинации вокруг очага инфекции (Албания, 1996;
Македония, 1986; Монголия, 2000-2001).
В Азербайджане в последние годы при заражении экзотическими типами прово-
дится убой всех заболевших животных. В остальных случаях осуществляются каран-
тинные меры (до 21 дня) в неблагополучной зоне, лечение заболевших животных в очаге
инфекции и проводится системная, а при необходимости вынужденная, вакцинация.
SuMMAry
Veliyev U.M., Safiyeva N.V.
OrGAnızATıOn THe MeASureS AGAınSTfMd
Offered FAO the system of measures for prevention and control FMD (food and mouth
disease) has shown efficiency of realization of “stamping-out” measures with parallel reali-
zation of ring vaccination around of the center of an infection (Albania, 1996; Macedonia,
1986; Mongolia, 2000-2001).
In Azerbaijan last years at infection by exotic types effect the abolition all diseased ani-
mals. In other cases the quarantine measures (about 21 days) in an unsuccessful zone and
the system and forced vaccination will be carried out.
ədəbiyyAT
1. Бойко А.А., Шуляк Ф.С. Ящур. Биолого-экологический аспект проблемы. М.,1971.
2. Велиев У.М. О закономерностях сохранения вируса ящура и элементах
прогнозирования ящурных эпизоотий на территории Азербайджанской ССР. Авто-
реферат. Баку, 1983.
3. Эпизоотология и инфекционные болезни сельскохозяйственных животных. Под
ред. проф. А.А.Конопаткина. Москва, “Колос”, 1984.
4. Бурдов А.Н., Дидников А.И. и др., Ящур. М., ВО “Агропромиздат”, 1990.
5. http://www.fao.org European commission for the control of FMD.
6. Международный Ветеринарный Кодекс (млекопитающие, птицы и пчелы).
- МЭБ, Париж, 1997, с.10.
7. www.fao.org/Ag/againfo/.../docs/.../shiraz/FINAL_Repor_FMD_RU Окончательный
доклад. разработка стратегического плана поэтапной борьбы с ящуром в Западной
Евразии, 2008.
8. FAO Media Centre: Главные силы брошены на борьбу с яшурам. Рим. 2009
9. Мищенко А.И. и др. Патологический процесс при экспериментальном и спон-
танном ящуре крупного рогатого скота. Ветеринария. 2010, №4, с.25-27
10. Training Course on Veterinary Practical Techniques for Central Asian Countries.
Main Infectious Disease of Herding Sheep and Cattle: Foot and Mouth Disease (FMD).
Beijing & Hohhot, China, 2010, p.47