Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri Vüsalə Musalı
Yüklə 2,9 Kb. Pdf görüntüsü
|
Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri 37 qaləsi tədqiqatçının yaradıcılığını iĢıqlandırır, onun elmdəki yolu- nu, problemlərin elmi dəyərini açan elmi sualları əhatə edir. Bəzi giriĢ məqalələrini tanınmıĢ alimin elmi nəĢrə tematik bağlı olan məqaləsi əvəz edir. GiriĢ məqaləsi rolunu oynayan bu cür məqalə- lər elmi monoqrafiyalarla yanaĢı, elmi əsər toplularında da verilə bilər. Kitabın əsas ideyasını açıb göstərməklə oxucunu mətn üzə- rində düzgün iĢləməyə istiqamətləndirən vacib məlumatlardan iba- rət ön sözü və ya ona yaxın materialların çox vaxt əsas mətnin Ģrifti ilə “müəllifdən” baĢlığı altında yığılıb, ondan heç nə ilə fərq- lənməməsi, əslində, düzgün deyil. Ön sözün əsas mətndən seçil- məsi üçün bir neçə variant təklif olunur: əsas mətnlə eyni Ģriftlə, ancaq bir-birindən azca aralı yığmaq; eyni ölçülü Ģriftlə, lakin kursiv qarnituru ilə yığmaq (kiçik həcmli “ön söz” üçün məqbul olan); nisbətən ensiz ölçüylə səhifələmək; nisbətən kiçik ölçülü Ģriftlə yığmaq” 42 . Bəzi hallarda elmi nəĢrlərdə son söz də yer alır. Son söz adə- tən tərcümə nəĢrlərində və ya tarixi tematika iĢlərinə aid edilir. Son sözdə elmi problemin müasir anlamı, tədqiqat predmetinin öyrənilməsində müəllifin rolu, alimlərin konsepsiya və yanaĢmala- rı yer alır. Elmi kitabların soraq-məlumat aparatına daxil olan element- lərdən biri də qeyd və Ģərhlərdir (Əlavə 1). Elmi əsərdə qeyd və şərhlər üzərində iĢdə redaktor iĢinin metodik özəllikləri var. Apa- ratın bu elementindən elmi kitablarda daha çox istifadə olunur. Onlar arasındakı fərq ondan ibarətdir ki, qeydlər sorğu-məlumat xarakteri daĢıyır, mənbəyə istinad verilir və ya xarici dildəki mət- nin tərcüməsi, əlavə faktlar öz əksini tapır. Şərhlərdə isə mətnin müəyyən hissəsinin, ifadənin, terminin izahı verilir, Ģərhçi və ya 42 Ələsgərova Ġ. Kitabın bədii və texniki tərtibatı. – Bakı: 2010, s. 98. Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri 38 redaktorun fikri yer alır. ġərh və qeydlərlə müĢayiət olunan mətn- də, Ģərh və qeydlərin sayı, təfsilat dərəcəsi konkret nəĢrdən, infor- masiyanın xarakterindən, təhlil, müzakirə predmetindən, oxucu tə- yinatından asılıdır. Kitabda Ģərh və qeydlərin verilməsinin vacibli- yinə diqqət yetirilməli və onların bilavasitə əsas mətnlə bağlı ol- mağına fikir verilməli və dəqiqliyi, etibarlılığı, müxtəsərliyi ilə fərqlənməlidir. Bu elementlərin tərtibində müəyyən sistemə riayət etmək lazımdır. Bu Ģərtlərə Ģərh və qeydlərin yerləĢdirilməsi, isti- nad verilməsi və müxtəlif Ģriftlərdən istifadə də aiddir 43 . Bəzən, mətndə (əsasən tarixi kitablarda və klassik mətn- lərdə) qeyd və Ģərhlər çox ehtiyac duyulur. Bu hallarda əsas mət- nin 10-15%-i qeyd və Ģərhlərə ayrılır. Məsələn, klassik tarixi mən- bələrin nəĢri zamanı qeyd və Ģərhlərə çox yer verilir. Cəhd etmək lazımdır ki, onların ümumi həcmi 5%-i ötməsin. Çoxcildli əsər- lərdə bir cildin qeyd və Ģərhləri digər cilddə verilməməlidir. Oxu- cuların istifadəsini asanlaĢdırmaq üçün müəllif qeydlərini, eləcə də xarici dildəki sözlərin tərcüməsini mətnin altında istinad kimi vermək məqsədəuyğundur. Bəzi hallarda tərcümələr xarici sözlə- rin göstəricisi kimi də tərtib oluna bilər. Elmi nəĢrlərdə əksərən predmet, ad, terminoloji və coğrafi göstəricilər verilir 44 . Göstərici oxucuya istiqamət verir, kitabdan istifadəni və informasiya axtarıĢını asanlaĢdırır (Əlavə 6). Elmi nəĢrlərin hazırlanması zamanı göstəricinin növü, onun tərkibi, strukturunun əsaslandırılması, onun formalaĢdırılması üzə- rində iĢ kimi seçimlər ortaya çıxır. Adətən elmi kitablarda predmet və ad göstəricilərindən daha çox istifadə olunur. Göstəricilər ayrı- ayrılıqda və qarıĢıq verilə bilər. Göstəricilər əlifba sırası ilə tərtib 43 Антонова С. и др. Редакторская подготовка изданий: Учебник. – Мос- ква: 2002, 468 с. http://www.hi-edu.ru/e-books2/xbook082/01/index.html 44 Bax: Baydur G. Kitap sonu indeksleri // Türk kütüphaneciligi dergisi, 1988, N 2, s. 61-68. Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri 39 olunur. Sistematik predmet göstəricisi əsərlər toplusunda və çox- cildli əsərlərdə verilir. Predmet göstəricisinin məqsədi nəĢrin əsas məzmunu haq- qında məlumat verməkdir. Göstərici üçün söz, ifadə seçilməsi çə- tin və vacib məsələlərdəndir. Bəzən hansı ifadələri əsas rubrika, hansıların altrubrika Ģəklində verilməsi çətinliyi ortaya çıxır. Əsas prinsip ondan ibarətdir ki, rubrika əsas ifadələri əks etdirsin, alt- rubrikalar da isə predmetin cəhətlərini (xüsusiyyətlərini, detalları- nı və s.) əhatə etsin. Göstəricidən istifadəni asanlaĢdırmaq üçün hər bir rubrika 25-30 səhifədən artıq istinad verilməməlidir. Məsə- lən: Azərbaycan 3, 6, 8, 9,10, 12, 14, 45, 46, 47, 57, 78, 89 Əgər istinadlar bu rəqəmi keçərsə, o zaman altrubrikalardan istifadə olunur. Altrubrikalar adətən kursivlə fərqləndirilir. Məsə- lən: Azərbaycan 3, 6, 8, 9,10, 12, 14, 45, 46, 47, 57, 78, 89 ədəbiyyat 44, 54, 79, 88, 100, 102, 109 tarix 13, 17, 19, 23, 28, 33, 45, 46 Bundan əlavə, fikir vermək lazımdır ki, göstəriciyə çoxsaylı ifadələrin daxil edilməsi onun həcminə təsir etməsin. Tövsiyə edi- lən həcm nəĢrin həcminin 5 %-ni təĢkil edir. Kitab üzərində bütün iĢlər tamamlandıqdan və əsər nəĢrə tam hazır vəziyyətə gətirildikdən sonda göstəricinin hazırlanmasına baĢlamaq olar. Kitaba hər hansı bir əlavə edilərsə və ya səhifə nömrələrində sürüĢmə olarsa, bu zaman hazırlanmıĢ göstərici tam yararsız olacaq. Bundan sonra kitabın mətni əvvəldən sona qədər nəzərdən keçirilir, əsərdəki əsər, yer və Ģəxs adları seçilir, əlifba sırası ilə düzülür və hər birinin qarĢısında səhifəsi yazılır. Yüklə 2,9 Kb. Dostları ilə paylaş:
|