Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri Vüsalə Musalı
Yüklə 2,9 Kb. Pdf görüntüsü
|
Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri 34 yeni biçimdə verilməsi, məzmun və motivlərin yeni bədii anlamla ifadəsi orijinaldan zəifdirsə, bu, uyğunsuzluq sayılır. BaĢqalarının iĢlətdiyi məzmun və motivləri, təzad, təcnis, təĢbih və eyhamları birbaĢa iĢlətmək plagiat adlanır. Hər hansı motivi nəqletmə yolu ilə öz adına iĢlətmək, müxtəlif motivləri bir-birinə calamaqla oriji- nal söz kimi qələmə vermək cəhdi də yolverilməzdir” 37 . Əsas plagiat növləri bunlardır: baĢqasının sözünə sahib çıxmaq; baĢqasından alınan məna və sözün yerdəyiĢməsi, mənanın geniĢlənməsi; nəsr və ya nəzmin məzmununu baĢqasından alıb, yeni iba- rələrlə, yeni qəlibdə vermək və s 38 . Türkiyədə 2011-ci ildə iĢıq üzü görmüĢ “Akademik yazım ihlalleri” adlı çox dəyərli monoqrafiyada hər hansı bir əsərə doğru istinad vermə, plagiat məsələsi üzərində ciddi durulmuĢ və təhlil- lər aparılmıĢdır 39 . Elmi nəĢrlərdə demək olar ki, bütün növ biblioqrafik istinad növlərindən istifadə olunur (Əlavə 8, 10). Elmi iĢ tamamlanan za- man və onun nəticələri tərtib edilərkən mənbələrin, ədəbiyyatın si- yahısı tutulur. Bu zaman biblioqrafik təsvir qaydalarına riayət olunması vacib Ģərtlərdəndir. Təsvir zamanı diqqətsizlik, laqeyid- lik, qeyri-dəqiqlik yanlıĢlıqlara və natamam informasiyaya gətirib çıxarır. Bu cür istinadlarla və siyahılarla redaktor da iĢləyə bilməz. 37 GöyüĢov N. Milli sənətin nəzəri təhlilinə giriĢ. Bakı: Nurlan, 2006, s. 237- 238. 38 Yenə orada. s. 238. 39 Demirel Ġ. H., Erol B., Saraç C. Akademik yazım ihlalleri. – Ankara: TÜBĠTAK, ULAKBĠM, 2011, s. 58. Daha ətraflı bax: Hexham Ġ. Academic Plagiarism Defined. Department of Religious Studies University of Calgary, 2005, 12 s. http://people.ucalgary.ca/~hexham/content/articles/plague-of-plagiarism. html; The Chicago Manual of Style. Chicago, Chicago University Press, 2003, (first edition 1949). Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri 35 Biblioqrafik siyahıların müəllif variantı qiymətləndirilərkən oxucunun istinad verilən mənbəni dəqiq müəyyən edə biləcəyi və onun haqqında lazımi məlumatları ala biləcəyi nəzərə alınmalıdır. Biblioqrafik istinad və ya siyahı kitabda elə yerləĢdirilməlidir ki, oxucu onu asan və rahat görsün, mütaliə prosesini kəsməsin və ax- tarıĢa vaxt sərf etməsin. Eləcə də, istinadların texniki tərtibat qay- daları nəzərə alınmalıdır. Texniki tərtibat qaydalarını nəzərə al- saq, istinadların kodla verilməsi – yəni ədəbiyyatın mətnin sonun- dakı biblioqrafik siyahıya uyğun nömrəsinin və ya müəllifin soya- dının və istinad olunan səhifənin nömrəsinin göstərilməsi məqsə- dəuyğundur. Bir cəhəti də nəzərə almaq lazımdır ki, bu variant texniki tərtibat baxımından uğurlu olsa da, mütaliə prosesində oxucuya böyük çətinlik yaradır. Bu zaman oxucu mənbəni axtar- maq üçün mütaliə prosesini dayandırır 40 . Elmi kitablarda ayrı-ayrı nəĢrlərə tətbiq edilən mətnin sonu biblioqrafik siyahılar da verilə bilər. Bu xarakterli biblioqrafik isti- nadlara elmi əsərlər toplusunda, monoqrafiyaların ayrı-ayrı fəsillə- rinin sonunda rast gəlmək mümkündür. Biblioqrafiyanın bu Ģəkil- də verilməsi hallarına az-az təsadüf olunur. Mətn sonunda verilən biblioqrafiyalardan biri də mono nəĢr- lərin sonunda verilən biblioqrafik siyahılardır və onlar “kitab sonu siyahı” adlandırılır. Fəslin sonunda və nəĢrin sonunda verilən biblioqrafik siyahı- lar informativ, tövsiyə edici, şəxsi, əlavə xarakteri daĢıya bilər və müvafiq baĢlıqlar altında tərtib olunurlar: «Ġstifadə olunmuĢ ədə- biyyatın biblioqrafik siyahısı», «Tövsiyə olunan ədəbiyyatın bib- lioqrafik siyahısı», «Əlavə mənbələrin biblioqrafik siyahısı», «Akademik B.Nəbiyevin elmi əsərlərinin siyahısı» və s. 40 Антонова С. и др. Редакторская подготовка изданий: Учебник. – Мос- ква: 2002, 468 с. http://www.hi-edu.ru/e-books2/xbook082/01/index.html Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri 36 Biblioqraifk siyahını əsasən əlifba prinsipi və ya sitatın ve- rilmə ardıcıllığı ilə göstərirlər və nömrələyirlər. Biblioqrafik siyahıların redaktə edilməsində əsas məqsəd on- dan ibarətdir ki, təsvirin dəqiqliyinə nail olunsun və siyahıda ədə- biyyatın tez və xətasız tapılmasının rahatlığı təmin edilsin. Elmi nəĢrlərdə elə elementlər vardır ki, oxucunu kitabın da- xilinə aparır, onun məzmununu açır, və digər bu xarakterli kitablar arasındakı yerini göstərir. Bu elementlərə müqəddimə və giriş mə- qaləsi daxildir. Müqəddimə kitabın müəllifi, redaktor, naĢir və ya elmi əsər məcmuələrində tərtibçilər tərəfindən yazıla bilər. Mü- qəddimə nəĢrin spesifikasını açmalıdır. Elmi topluların müqəddiməsində toplunu təĢkil edən məqalə- lərin spesifikası verilir, onun formalaĢdırılması prinsiplərindən bəhs olunur, müəlliflər haqqında məlumat öz əksini tapır 41 . Elmi konfrans materiallarını, topluları müqəddiməsiz təsəv- vür etmək mümkün deyil. Bu materialların müqəddiməsində kon- frans haqqında, onun tematikası barədə ümumi məlumat verilir, bu çərçivədə keçirilən tədbirlər, iĢtirakçıları, baxılan, müzakirə olu- nan və irəli sürülən problemlər, onların müzakirəsinin gediĢatı, əsas nəticələr, plan, proqram iĢıqlandırılır. Monoqrafiyanın müqəddiməsi problemin xarakteristikasını, araĢdırma məqsədini, tədqiqatın metodunun xüsusiyyətlərini, təd- qiqatın nəzəri-emprik bazası və Ģərtlərini, müəllifin konsepsiyası- nın özünəməxsusluğunu və s. əhatə edir. Kollektiv monoqrafiya- larda müqəddimə müəlliflərin hər birinin elmi səviyyəsi haqqında məlumatı iĢıqlandırır. Giriş məqaləsi (ön söz) kitab aparatının elementi kimi mü- qəddimə ilə yanaĢı və ya ondan asılı olmayaraq verilə bilər. Mü- qəddimə kimi giriĢ məqaləsi də əsas materialla bağlıdır. GiriĢ mə- 41 Антонова С. и др. Редакторская подготовка изданий: Учебник. – Москва: 2002, 468 с. http://www.hi-edu.ru/e-books2/xbook082/01/index.html Yüklə 2,9 Kb. Dostları ilə paylaş:
|