Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri Vüsalə Musalı
Yüklə 2,9 Kb. Pdf görüntüsü
|
Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri 31 li nəzərdən keçirməyə imkan verir. ġərh tədqiqatın ayrı-ayrı hissə- lərinin və strukturunun tam tədqiqi, elementlər və onların qarĢılıqlı təsirinin yekunu, səbəb və nəticəsinin göstərilməsi əsasında qu- rulur. Məntiqi metod materialın ardıcıl məna fraqmentlərinə ayrıl- masını nəzərdə tutur. Məntiqi metod adətən predmet və ya hadisə- nin xüsusiyyətləri hərtərəfli analiz olunan əsərlərdə tez-tez istifadə olunur. Bu metod yüksək informativliyi ilə fərqlənir. Tarixi şərh metodu hadisələrin inkiĢaf prosesini və ya onla- rın xronoloji ardıcıllığını göstərməyə imkan verir. Bu metod öyrə- nilən hadisənin ardıcıl, mərhələ-mərhələ, səbəb və nəticə əlaqələ- rini üzə çıxarmaqla, hərtərəfli analizi ilə inkiĢafını əks etdirəcək əsərlər üçün effektivdir. Tarixi metod inkiĢafdadır və onun qavra- nılması çətin deyil. Qalxma metodu mücərrəddən konkretə elmi anlayıĢın dərin analizi əsasında öyrənilən predmet və ya hadisə haqqında konkret biliyi sintez etməyə imkan verir. Sintez həmiĢə sadə abstraksiya- dan baĢlayır və müxtəlif sintezlərin vəhdətində mövcud olan elmi anlayıĢları cəmləĢdirir. Spiral metodu təhlil olunan elmi əsərdəki predmetin və ya hadisənin əlamətlərinin tədricən inkiĢafını Ģərtləndirir. O, təkcə el- mi materialın strukturunu əks etdirmir, eləcə də oxucu məntiqinin inkiĢafına məqsədyönlü təsir göstərməyə imkan yaradır. Ġfadə edilmiĢ fikirlərin çatdırılması üçün terminlərin istifa- dəsi böyük məna kəsb edir. Məzmunun Ģərhinin dəqiqliyi üçün optimal variant elmi terminlərin verilməsidir. Münasib terminlərin seçilməsi hesabına və baĢqa dil vasitələrinin (leksik, qrammatik, sintaktik) fikrin çatdırılmasının uyğunluğuna və eynimənalılığına nail olmaq mümkündür. Elmi əsərlərin nəĢrə hazırlanması zamanı terminlərin analizi böyük əhəmiyyət kəsb edir. Əsas odur ki, ter- minlərin yanlıĢ istifadəsinə imkan verilməsin və dəqiq, eynimənalı terminlərdən istifadə olunsun. ġübhəsiz ki, bir əsər dairəsində ter- minin çoxmənalılığı oxucu üçün ciddi əngəl, maneə ola bilər. Elmi Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri 32 əsərdə terminoloji yanlıĢlıqlar yalnız çoxmənalılıqla məhdudlaĢ- mır. Elmi əsərlərdə məzmunu əks etdirən bütün məlumat vasitələ- rindən (mətn, formul, cədvəl, illüstrasiya) və ədəbi janrların bütün elementlərindən (məlumat-analitik, bədii-publisistik) istifadə olu- nur. Əlbəttə ki, elmi əsərin ifadə etmə üslubunun redaktor qiymət- ləndirməsi elmi kommunikasiyanın, müəllifin norma və standart- larına, gələcək nəĢrin janr və növ xüsusiyyətlərinə olan münasibəti əsasında formalaĢdırılır. Elmi nəticənin dolğunluğunun əsası kimi bütün fikir və mülahizələrdə də inandırıcılıq və obyektivlik qiy- mətləndirilməlidir. Elmi kitabların məlumat aparatının hazırlanması Hər bir elmi kitabın ayrılmaz tərkib hissəsi onun məlumat aparatıdır. Onun əhəmiyyəti və vacibliyi, oxucunu kitabın məz- munu ilə tanıĢ etməsində və ondan istifadəni asanlaĢdırmasında, lazımi informasiyanın tez və xətasız tapılmasını təmin etməsində- dir. Aparat kitabı digər informasiya mənbələri ilə bağlayan zəncir- dir və həmin kitabın elmi-kommunikasiya sistemindəki yerini gös- tərir. Ġnformasiya axtarıĢı məsələlərinin həllində, elmi mənbə axını içərisində lazımi kitabları tapmaqda və onun məzmunu haqqında məlumat almaqda kitab aparatının böyük rolu vardır. Akademik S.Vavilov yazırdı: «Müasir insan kitabxana Himalayları qarĢısında qızılaxtaran kimi dayanmıĢdır. O, qum kütləsinin içərisindən qızıl dənəcikləri tapmalıdır» 36 . Standarta görə məlumat aparatı müəllif əsərinin orijinalının mətninə daxildir. Praktikaya nəzər yetirsək görərik ki, müəllif apa- ratı hazırlamağa kifayət qədər vaxt ayırmır. Bu iĢi uzun və zəh- mətli iĢ hesab edərək, onun hazırlanmasına etinasız yanaĢır. Bu iĢ 36 Антонова С. и др. Редакторская подготовка изданий: Учебник. – Москва: 2002, 468 с. http://www.hi-edu.ru/e-books2/xbook082/01/index.html Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri 33 həm də müəyyən ixtisas hazırlığı tələb edir və ən əsası kitabın qiy- mətinin qalxmasına gətirib çıxarır. NəĢrin aparatının təmin və təchiz edilməsi məsuliyyəti re- daktorun üzərinə düĢür. Redaktor iĢə baĢlayarkən aparatın tərtibi ilə bağlı bütün faktorları nəzərə almalıdır. Çünki aparat kitab mə- dəniyyətinin əsas elementlərindəndir. Redaktor əsərin janr xüsu- siyyətlərini, nəĢrin növünü, informasiyanın xarakterini, nəĢrin aid olduğu sahəni, kitab nəĢrində formalaĢmıĢ ənənəni, standartları, tələbləri, elmi kommunikasiya və informasiya axtarıĢında aparatın rolunu nəzərə almalıdır. Aparat elementlərindən hesab olunan buraxılış məlumatları demək olar ki, bütün nəĢrlərdə verilir. BuraxılıĢ məlumatları QOST-7.4-95 və nəĢriyyat ənənələrinə uyğun olaraq tərtib olunur. Elmi kitablarda titul vərəqinin arxa tərəfində aid olduğu sahədən asılı olaraq referat və ya annotasiya verilir. Referat (əsərin qısa Ģərhi, tədqiqatın predmeti, məqsədi, əsas nəticələri, elmi informa- siyanın əhəmiyyəti) texniki və təbiət elmlərinə dair kitablarda yer alır. Annotasiya isə ictimai elmlərə dair kitabların elementlərin- dəndir. Burada əsərin qısaca məzmunu verilir. Bəzən annotasiya cildin arxa tərəfində yer alır (Əlavə 7). Elmi kitablarda biblioqrafik aparata biblioqrafik siyahı və biblioqrafik istinadlar aid edilir. Elmi kitab biblioqrafik aparatsız nəĢr oluna bilməz. Bu, onunla izah olunur ki, hər bir elmi kitab da- ha əvvəl aparılmıĢ tədqiqatlar və müasir araĢdırmalara əsaslanır və onlar əsasında öyrənilir. Tədqiqatçı araĢdırma prosesində mənbə- ləri, ədəbiyyat siyahısını hazırlamalı, elmi etikaya uyğun olaraq iĢ prosesində istifadə etdiyi kitablara istinadlar verməlidir. Hər hansı bir müəllifin əsərindən, fikrindən istifadə edib ona istinad ver- məmək plagiat faktı hesab olunur. F.e.d. N.GöyüĢov bu problemi aĢağıdakı kimi izah edir: “Klassik nəzəriyyəçilərə görə, söz sənəti- nin əsasında gözəl mənalar və motivlər dayanır. Ona görə də məz- munlar eyni, onların ifadə Ģəkilləri müxtəlifdir. Forma məna ilə söz arasında orta mövqedə dayanır. Söz sənətində kompozisiyanın Yüklə 2,9 Kb. Dostları ilə paylaş:
|