Microsoft Word ìàíáà ëàò ëåê. doc

Ñataloguc of the Turkish 
Manuscripts in the British Museum by Rieu Charles.-London: 1888. 
432 p.).
katalogidagi manba tavsifi printsipini keltiramiz. Unda ¸zma 
manbaning muzeydagi tartib rakami birinchi bulib sarlavxa urnida 
berilib, sungra kulezmaning kodikologik xususiyatlari, varaklar soni, 
ulchami, saxifadagi satrlar soni, satr uzunligi, xati, ziynatlari aloxida, 
ixcham tarzda berilgan. Sungra asar nomi asl nusxada, yani arab 
alifbosida va uning tarjimasi ajratilib berilgan. Sungra muallif nomi va 
asarning boshlanishi va oxiridagi jumlalar aslida, arab alifbosida 
keltirilgan. Ana undan keyin muallif tugrisidagi va asar tarkibi, 
mazmuni ba¸n etilib, tavsif oxirida asar tarixnavisligi yani urganilishi 
tugrisidagi malumotlar berilgan. 
+ator mavjud kataloglar asosida Izbekiston Respublikasi Fanlar 
Akademiyasining Abu Rayxon Beruniy nomidagi Shar=shunoslik 
instituti olimlari sham zlaricha = l¸zma manbalarni ilmiy tavsifga 
olish usulini ishlab chi==anlar va bu ilmiy usul D.Yu.Yusupova va 
R.P.Jalilovalar tomonidan tartib berilgan «Sobranie vostochn
ı
x 
rukopisey AN RUz. storiya» («Tarix») nomli katalogida foydalanilgan. 
Ushbu «Tarix» katalogida manbaning =uyidagicha tavsifi berilgan: 
Sarlavsha sifatida asar nomi asl nusxada va uning tarjimasi, 
= l¸zmaning xazinadagi tartib ra=ami va ushbu katalogdagi ra=ami 
keltirilgan. S ngra asar muallifi nomi bilan asosiy tavsif boshlanadi. 
Undan keyin muallif t \risida (imkon darajasida t li=), asar 
mazmunining tarkibi va =is=acha ba¸ni (annotatsiyasi) keltiriladi. Tavsif 
ixcham kodikologik malumotlar-xati, =o\ozi, ziynati, xattot nomi, 
= l¸zmaning kitobat tarixi, nu=soni, vara=lar soni, lchami va 
adabi¸tlar (bibliografiya) nomlarini keltirish bilan tugallanadi.
Bulardan tash=ari ¸zma manbalarni tavsiflashning =omusiy ¸ki 
entsiklopedik printsipi sham mavjud. Biz uning namunasini «Izbekiston 
entsiklopediyasi» va «Izbekiston milliy entsiklopediyasi» sashifalarida 
k rishimiz mumkin.
Kafedramizda manbashunoslik fani kiritilganda, ilk bor dars bergan 
prof. Sh.N.Bobobekov z maruzalarida =omus printsipidan va 
=omuslardagi ¸zma manbalar t \risidagi malumotlardan foydalangan.
Mustakillik 
davrida 
manbashunoslikka oid akademik 
B.A.Ashmedovning «Ûçáåêèñòîí xàë=ëàðè òàðèõè ìàíáàëàðè» (T.: 
«Û=èòóâ÷è», 1991) va «Izbekiston tarixi manbalari» (ikkinchi 

---

18
t ldirilgan nashri.-T.: I=ituvchi, 2001) asarlari chop etilgan edi. Olim 
manbalarning ¸zilgan tillariga =arab va yana shu=u=iy shujjatlar, 
¸zishmalar, geografiya va kosmografiyaga oid asarlar, biografik, 
memuar asarlar, say¸shlarning, elchilarning esdaliklari mavjudligini 
=ayd etadi.
B.A.Ashmedov ¸zma tarixiy manbalarni ikki turga b ladi: 1) Oliy 
va mashalliy xukmdorlar mashkamasidan chi==an rasmiy shujjatlar 
(¸rli=lar, farmonlar, inoyatnomalar va bosh=alar). Ushbu asarlarda ¸zma 
manbalar aloshida emas, balki muallif nomi ostida keltirilgan. Bundan 
tash=ari tarixchi shar bir tarixiy davrga =is=a tarif bergan. Mazkur 
darsliklarning ijobiy xususiyati sifatida ularda daliliy malumotlarni 
k pliligi, ilmiyligini =ayd etish mumkin. Fa=at ularda materiallar 
akademik nashrlar kabi joylashtirilgan va dars tish xususiyatlari 
inobatga olinmagan.
A.Shabibullaevning «Adabiy manbashunoslik va matnshunoslik» 
(T.: TDSh . 2000) = llanmasi va A.A.Madraimov tuzgan 
«Manbashunoslikdan maruzalar majmuasi» (T.: TDPU 2001)da ¸zma 
manbalar t \risida talabalarga malumotlar berish dars jara¸ni 
xususiyatlarini etiborga olishga sharakat =ilingan. Fa=at 
A.Shabibullaev = llanmasida adabiy manbashunoslikka katta etibor 
berilgan. Unda dars =uyidagi tartibda tuzilgan:1. Mavzu nomi. 2. 
Adabi¸tlar. 3. Dars mazmunining =is=a izoshi. S ngra dars mazmuni 
ba¸ni, aloshida atamalar va oxirida savollar berilgan. 
A.A.Madraimov tuzgan maruzalar matnida dars jara¸nining tartibi 
=uyidagichadir. 1. Mavzu nomi. 2. Dars rejasi. 3. Asosiy tushunchalar. 4. 
Darsning mufassal mazmuni. 5. Materialni mustashkamlash uchun 
savollar va oxirida adabi¸tlar r yxati keltirilgan.
Ushbu maxsus kataloglar va darsliklardan tash=ari = l¸zma kitob 
t \risida va shar= manbashunosligiga oid t plam va kitoblar sham 
mavjud b lib, ulardagi mushim ¸zma manbalarning shar biriga aloshida 
etibor berilmagan. Lekin ularda eng mushimlari t \risida matn orasida 
malumotlar keltiriladi shamda manbalarning umumiy xususiyatlari 
tad=i= etilgan. Zikr etilgan darslik va = llanma, maxsus adabi¸tlarning 
barchasida ziga xos foydali malumotlar mavjudligini tan olamiz. Lekin 
ularning birontasini ilmiy-metodik jishatdan talabalarga manbalar 
t \risida dars berish uchun mukammal namuna deb olish mumkin 
emas.
Mavjud ilmiy adabi¸tlaríèng òàshëèëè va kafedramizdagi 
tajribalarimiz asosida ¸zma manbalar t \risidagi texnik malumotlar va 
asar mazmuni talabalarga kompleks tarzda tushuntirishning eng 
samarali va ilmiy-metodik asoslarini ishlab chi=ishga sharakat =ilindi.
Talabalarga manba t \risida kompleks tarzda malumot berish 
kerak. Bu esa ¸zma manbaning kodikologik 
malumotlar, muallif va uning 
yashagan davri, 
asar tarkibi va mazmuni tashlili, 
uning 
tarixnavisligini 
tushuntirishdan iboratdir. Darsning ziga xos xususiyatlari sifatida 

---

19
uning rejasi, mavzuga oid asosiy tushunchalar va = shimcha 
k rgazmali =urollardan foydalanishni =ayd etish mumkin.
¨zma manbalar t \risidagi malumotlarni =uyidagi tartibda 
tushuntirishni eng ma=ul va samarali ilmiy metodologik uslub deb 
shisoblayman.