Microsoft Word ìàíáà ëàò ëåê. doc

8.3.26. “Ravzat us-safo” 
“Ravzat us-safo” (“Cof jannat bog’i”) 
ё
ki “Ravzat us-safo fi siyrat al-anbi
ё
va-l-muluk va-l-xulafo” (“Payg’ambarlar, podshoh’lar va xalifalarning tarjimai 
h’oli h’aqidagi sof jannat bog’i”) nomi bilan mashh’ur bwlgan asar umumiy 
tarixga oiddir. Uning muallifi Mir Muh’ammad ibn Sayyid Burxoniddin 
Xovandshoh’ ibn Kamoluddin Mah’mud al-Balxiy bwlib, asosan Mirxond (1433-
1497 yy.) nomi bilan mashh’ur.
Muarrixning ota-bobolari asli Buxorodandir. Mirxondning otasi sayyid 
Burxoniddin Xovandshoh’ h’am wqimishli va keng malumotli kishi bwlib, 
Temuriylar h’ukmronligi davrida Balxga ketib qolgan va wsha erda vafot etgan.
Mirxond Balxda tug’ilgan, lekin umrining kwp qismini Hirotda wtkazgan. 
Uning nabirasi Xondamirning guvoh’lik berishicha, Mirxond Alisher Navoiy bilan 
uchrashguncha turli ilmlar bilan shug’ullangan, ammo birontasida mutayin emas 
edi. Tarixchi Alisher Navoiy bilan uchrashgach, shoir wzining “
İ
xlosiya” 
xonaqoh’idan unga aloh’ida xona ajratib, shaxsiy kutubxonasidagi kitoblardan 
foydalanishga ijozat berib, olimni umumiy tarixga oid katta asar 
ё
zishga undagan, 
uni bu soh’ada doimo moddiy qwllab turgan. Ammo Mirxond ulkan asarini 
mukammal tugata olmiy, yani ettinchi jildi va jug’rofiy ilova materiallari yig’ilgan 
musavvada h’olida qolganida vafot etadi. Uning asarini nabirasi G’i
ё
siddin 
Xondamir yakuniga etkazadi. 
“Ravzat us-safo” asarini yaratishda Mirxond qirqta muallif, yani arab tilida 
ijod qilgan wn sakkizta va fors tilida ijod qilgan yigirma ikkita olim ijodiga 
murojaat qilgan. Shak-shubh’asiz, bu asar zamonaviy tadqiqot darajasida 
yaratilgan tarixiy 
ё
dgorlikdir. 
Kitob muqaddima, xotima va etti jilddan iborat: 
4.
Dun
ё
ning “yaratilishidan” to Sosoniy Yazdijard III (632-651 yy.) 
davrigacha; 
5.
Muh’ammad payg’ambar va xalifai Roshidin davri; 
6.
12 imom tarixi; Umaviy va Abbosiy xalifalari; 
7.
Abbosiylar bilan zamondosh sulolalar; 
8.
Chingizxon va uning avlodi; 
9.
Amir Temur va uning avlodi to Sulton Abu Said vafotigacha (1469 y.); 
10.
Culton Husayn va uning avlodi tarixi (1523 yilgacha) ba
ё
n etilgan. 
Swnggi 7- jildi musavvadaligicha qolib ketgan va uni Xondamir twldirib, 
oqqa kwchirgan. 
“Ravzat us-safo” asarining 1-6- jildlari kompilyatsiya –boshqalar asaridagi 
malumotlar asosida 
ё
zilgan bwlsa-da, kwplab manbalardan foydalanish asosida 
yaratilgani uchun bu qismi h’am katta ilmiy qiymatga ega. 6- jildning bir qismi va 
7- jild yangi malumotlar va muallif wzi kwrgan, bilgan va shoh’idi bwlgan 
voqealar ba
ё
nidan bwlganligi uchun juda katta ah’amiyatga ega.

---

96
“Ravzat us-safo” asarini eng mashh’ur va manzur umumiy tarixga oid fors 
tilidagi kitoblardan biri deb bah’olash mumkin, chunki birgina Toshkentdagi 
Wzbekiston FA Abu Rayh’on Beruniy nomli institut xazinasida uning yuzdan zi
ё
d 
mwtabar qwl
ё
zmalari mavjud. Ushbu ulkan asarning wzbek tiliga tarjimasi 
Xorazmda bir necha yillar davomida etuk tarjimon, shoir va tarixchilar Munis va 
Ogah’iy ishtiroki va rah’barligida amalgaoshirilgan. 
Kitob matni 1845-1848 yillari Bombey, 1853-1857, 1960 yillari Teh’ron, 
1874-1883-1891 yillari Lakh’nav shah’arlarida chop etilgani h’am asarning 
shuh’rati va ah’amiyatidan dalolatdir. 
Asardan ayrim parchalar ingliz, frantsuz, nemis va rus tillariga tarjima 
qilinib, chop etilgan. Bu kitob twg’risida 1999 yili sharqshunos Mah’mud Hasaniy 
risola elon qilgan.